>>به گزارش ایرنا، مصرف سیگار و قلیان دروازه ورود به مصرف مواد مخدر است. این مسیر در ظاهر با انتخاب‌هایی کوچک و برای تجربه، برای قبول شدن در گروه همالان یا حتی برای مقابله با فشار روانی آغاز می‌شود اما آنچه بسیاری از خانواده‌ها و حتی خود فرد مصرف‌کننده نمی‌داند چند سال زمان برای بروز نشانه‌های اعتیاد است.
آمارها نشان می‌دهد والدین پس از پنج سال متوجه مصرف دخانیات فرزند خود می‌شوند اما در این فاصله چند ساله، اغلب فرصت مداخله موثر از دست می‌رود و دیگر رهایی فرد بیمار از این قمار مرگبار راحت نیست.
کارشناس سلامت محیط مرکز بهداشت گلستان در گفت‌وگو با >>ایرنا اظهار کرد: یک وعده قلیان که بین هشت تا ۲۰ دقیقه مصرف می‌شود، دودی معادل ۱۵۰ تا هزار میلی‌لیتر وارد ریه‌ها می‌کند؛ این میزان برابر با مصرف ۱۰۰ نخ سیگار است.
جعفر خلیلی افزود: از نظر نیکوتین، یک وعده قلیان معادل ۱۵ نخ سیگار است، و این در حالی است که باورهای غلطی مانند تصفیه دود توسط آب قلیان، خطر آن را در ذهن بسیاری کمرنگ کرده است.
وی با اشاره به مواد سمی موجود در دخانیات، از جمله نفتالین، حشره‌کش‌ها و فلزات سنگین، هشدار داد: این مواد نقش مستقیمی در ایجاد انواع سرطان‌ها، به‌ویژه سرطان ریه، دارند.
کارشناس سلامت محیط مرکز بهداشت گلستان همچنین به کاهش نگران‌کننده سن شروع مصرف سیگار به زیر ۹ سال اشاره کرد و افزود: مطالعات نشان می‌دهد ۸۸ درصد از مصرف‌کنندگان سیگار، تجربه مصرف خود را پیش از ۱۸ سالگی آغاز کرده‌اند. این آمار زنگ خطری جدی برای آینده جامعه است.
افزایش ۱۳۳ درصدی مصرف دخانیات در دختران
آمارهای ارائه‌شده توسط خلیلی نشان‌دهنده رشد نگران‌کننده مصرف دخانیات در ایران است. وی با ابراز نگرانی از افزایش ۱۳۳ درصدی مصرف دخانیات در میان دختران نوجوان، اظهار کرد: تأثیر منفی سیگار بر باروری، سلامت پوست، قلب و ریه‌ها در زنان کاملاً اثبات شده است. مصرف قلیان در زنان ۱۸ تا ۲۴ سال به ۹۰ درصد و در مردان به ۳۴ درصد رسیده است.
وی افزود: در استان گلستان، ۱۴ تا ۱۵ درصد جمعیت سیگار مصرف می‌کنند و در گروه سنی ۱۵ تا ۳۵ سال، این رقم به ۲۰ تا ۲۵ درصد می‌رسد. در پنج سال اخیر، مصرف قلیان و دخانیات در این استان ۷۰ درصد افزایش یافته است. همچنین، بررسی میدانی در سال ۱۴۰۰ نشان‌دهنده رشد ۵۴ درصدی مصرف قلیان در سطح جامعه بوده است.
این آمار نشان‌دهنده یک بحران رو به رشد است که به‌ویژه در میان زنان و جوانان، تهدیدی جدی برای سلامت عمومی و آینده جامعه محسوب می‌شود.
مرز باریک تفنن و اعتیاد
کارشناس سلامت روان مرکز بهداشت گلستان هم در گفت‌وگو با ایرنا تأکید کرد: چیزی به نام مصرف تفننی دخانیات وجود ندارد. حتی یک بار مصرف سیگار، فرد را به‌عنوان مصرف‌کننده ثبت می‌کند.
محمدحسن ریاحی هشدار داد: سوداگران دخانیات با طراحی محصولات جذاب مانند سیگارهای الکترونیک با طعم‌های متنوع، جوانان را در سنین پایین به دام می‌اندازند.
وی افزود: والدین به طور میانگین پس از پنج سال متوجه اعتیاد فرزندانشان به دخانیات می‌شوند. این فاصله زمانی طولانی، فرصت مداخله مؤثر را از بین می‌برد و ترک اعتیاد را برای فرد بسیار دشوار می‌کند.
کارشناس سلامت روان مرکز بهداشت گلستان به وابستگی شدید نیکوتین اشاره کرد و گفت: نیکوتین موجود در سیگار وابستگی‌ای تا ۵۰۰ برابر قوی‌تر از هروئین ایجاد می‌کند. پس از مدتی، فرد دیگر حس سرخوشی اولیه را تجربه نمی‌کند و تنها برای فرار از علائم ترک، به مصرف ادامه می‌دهد.
بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، سالانه ۸.۷ میلیون نفر بر اثر مصرف مستقیم دخانیات یا قرار گرفتن در معرض دود دست دوم جان خود را از دست می‌دهند. از این تعداد، ۱.۳ میلیون نفر قربانی دود دست دوم هستند که ۶۵ هزار نفر از آنها کودکان‌اند. این آمار تلخ نشان‌دهنده عمق فاجعه‌ای است که نه‌تنها مصرف‌کنندگان، بلکه افراد بی‌گناه اطراف آنها را نیز هدف قرار می‌دهد.
خلیلی در این باره گفت: دود دست دوم به‌ویژه برای کودکان خطرناک است و می‌تواند به بیماری‌های تنفسی، قلبی و حتی سرطان منجر شود. این موضوع ضرورت محافظت از افراد غیرسیگاری در برابر دود دخانیات را بیش از پیش آشکار می‌کند.
سیگارهای الکترونیک و باورهای غلط
یکی از چالش‌های اصلی در کنترل مصرف دخانیات، باورهای نادرست و تبلیغات فریبنده است. خلیلی با اشاره به باور غلط تصفیه دود توسط آب قلیان، گفت: این تصور که قلیان کم‌خطر است، کاملاً نادرست است. همچنین، سیگارهای الکترونیک که با طعم‌های جذاب و تبلیغات گسترده به بازار عرضه شده‌اند، از سوی سازمان جهانی بهداشت به‌عنوان محصولی خطرناک معرفی شده‌اند.
وی افزود: ورود سیگارهای قاچاق و متنوع به بازار، به‌ویژه در میان جوانان، نتیجه برنامه‌ریزی هدفمند برای گسترش اعتیاد است. این محصولات با ظاهری جذاب و تنوع بالا، نسل جوان را به دام می‌اندازند.
خلیلی بر لزوم اجرای دقیق‌تر قوانین بازدارنده تأکید کرد و گفت: گرچه قوانین خوبی برای کنترل دخانیات وجود دارد، اما چالش‌هایی در اجرا مانع اثربخشی آنها شده است.
کارشناس سلامت محیط مرکز بهداشت گلستان از برنامه‌های آموزشی برای دانش‌آموزان بالای ۱۳ سال در گلستان خبر داد و افزود: از سال ۱۴۰۳، برنامه دوسالانه کنترل دخانیات در این استان طراحی شده که هدف آن آموزش ۲۰ درصد دانش‌آموزان است، اما ما تلاش می‌کنیم این میزان را افزایش دهیم.
وی همچنین به تعهدات بین‌المللی ایران برای کاهش ۳۰ درصدی مصرف دخانیات تا سال ۲۰۳۰ اشاره کرد و گفت: اقداماتی مانند محافظت از افراد در برابر دود دست دوم، حمایت از ترک و افزایش مالیات بر محصولات دخانی در دستور کار قرار دارد، اما موفقیت کامل در این زمینه نیازمند همکاری همه‌جانبه است.
سلامت روان و نقش آن در پیشگیری از اعتیاد
ریاحی، کارشناس سلامت روان هم بر اهمیت مراقبت از سلامت روان تأکید کرد و گفت: فرهنگ مراجعه به روانشناس و مشاور هنوز در جامعه جا نیفتاده است. خدمات روانشناسی در مراحل اولیه می‌تواند بسیار مؤثر باشد و در صورت وخامت شرایط، خدمات روانپزشکی کمک‌کننده خواهد بود.
وی افزود: همه مراکز بهداشتی و جامعه سلامت گلستان غربالگری اولیه سلامت روان را انجام می‌دهند و در صورت نیاز، افراد به روانشناس یا مشاور ارجاع داده می‌شوند. روانشناسان با درجه کارشناسی ارشد در این مراکز حضور دارند و جلسات آموزشی گروهی برگزار می‌کنند.
ریاحی با اشاره به افزایش مصرف دخانیات در میان دختران، گفت: دخانیات باعث پیری زودرس پوست، کاهش قدرت تنفسی، افزایش ریسک بیماری‌های قلبی و سرطان‌ها می‌شود. این تهدید به‌ویژه برای دختران نگران‌کننده است و باید با آموزش و فرهنگ‌سازی، آنها را به انتخاب‌های سالم تشویق کرد.
اعتیاد به دخانیات، دشمنی خاموش است که نشانه‌های آن پیش از نابودی سلامت و جوانی قابل تشخیص است. اما مهار این بحران نیازمند اقدام هماهنگ و همه‌جانبه است. خانواده‌ها، مدارس، نهادهای سلامت و سازمان‌های مردم‌نهاد باید با همکاری، فرهنگ‌سازی، آموزش و حمایت از ترک دخانیات را در اولویت قرار دهند.
افزایش مالیات بر محصولات دخانی، اجرای سختگیرانه قوانین بازدارنده، گسترش مراکز مشاوره ترک اعتیاد و آگاهی‌بخشی به نسل جوان از جمله اقداماتی است که می‌تواند این دشمن خاموش را مهار کند. انتخاب دنیای بدون دود، نه‌تنها سلامت فرد، بلکه آینده جامعه را تضمین می‌کند.