به گزارش سیاست خارجی >>ایرنا، جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا تاکنون چهار دور مذاکره غیرمستقیم را در مسقط، پایتخت عمان و رم، پایتخت ایتالیا برگزار کرده‌اند. مذاکراتی که هر دو طرف در مجموع آنها را خوب و سازنده و در آخرین دور مفید ارزیابی کرده‌اند. در شرایطی که زمان و مکان دور پنجم این مذاکرات هنوز مشخص نیست، موضع متناقض طرف آمریکایی منجر به بروز تردیدهایی درباره اراده دولت دونالد ترامپ درباره نیل به توافق شده‌است.
با «جاوید قربان‌اوغلو» مدیرکل پیشین خاورمیانه عربی و شمال آفریقای وزارت امور خارجه درباره ارزیابی روند مذاکراتی ایران و آمریکا گفت‌وگو کردیم.
وی با اشاره به اینکه دور چهارم مذاکرات غیر مستقیم ایران و آمریکا از سوی هر دو طرف مثبت ارزیابی شد، گفت: این ارزیابی نشان می‌دهد که خروجی این دور قابل قبول بوده است. پس از دور چهارم هم مقامات آمریکایی چندان بر موضع غنی‌سازی صفر اصرار نکردند و ترامپ هم در سفر خود به منطقه فقط به عبارات کلی ایران نباید بمب هسته‌ای داشته باشد، اکتفا کرد. درباره دور پنجم، آقای عراقچی و سایر مقامات منتظر اعلام میزبان هستند و هرچند مذاکرات با چالش‌ها و مشکلاتی روبه‌روست اما به نظر می‌رسد توافق بر سر برگزاری دور پنجم حاصل شده است. پیش از این نیز ایران با سه کشور اروپایی در استانبول در سطح معاونان دیدار داشت که می‌توان آن را اقدامی ترمیمی و مثبت دانست. امیدواریم اروپا نیز در مسیر رفع تنش با ایران، گام بردارد.
سفیر اسبق ایران در الجزایر و آفریقای جنوبی با اشاره به اینکه موضع همیشگی و خط قرمز ایران تداوم غنی‌سازی در کشور است، گفت: ایران بارها اعلام کرده است که اگر طرف آمریکایی بر توقف و برچیده شدن همه برنامه هسته‌ای ایران اصرار کند؛ به معنای شکست و پایان مذاکرات خواهد بود. با این وجود و با تأمل در بین‌سطور اظهارات و تصمیمات به نظر می‌رسد اینگونه نیست.
قربان‌اوغلو با اشاره به مصاحبه جدید دبیر پیشین شورای عالی امنیت ملی گفت: آقای شمخانی در مصاحبه‌ای اعلام کردند که ایران حاضر به توقف غنی‌سازی در سطوح بالا و انتقال اروانیوم غنی شده به کشور دیگر است به شرط آن‌که تحریم‌های آمریکا برداشته شود. همچنین از سخنان آقای شمخانی و دیگر پیشنهادات ایران می‌توان برداشت کرد که موضوع مذاکرات مستقیم و حتی تعاملی در روابط دو جانبه هم مطرح شده اما اینکه کدام درست است مشخص نیست. با این همه معتقدم با وجود اختلافات زیاد، بن‌بستی وجود ندارد.
کشورهای عربی، از جمله عربستان، تمایل دارند مسأله ایران و آمریکا از طریق توافق حل شود و خروج دیپلماتیک از شرایط کنونی برای آنها بسیار مطلوب‌تر است.وی درباره اختلافات ایران و آمریکا در مذاکرات هم توضیح داد: اختلافات از سطح غنی‌سازی گرفته تا نوع سانتریفیوژها، میزان و مکان انتقال ذخایر و اساس موضوع انتقال، ناظران بر فعالیت‌های هسته‌ای و اینکه آیا فقط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باید نظارت کند یا آمریکایی‌ها وجود دارد اما این‌موضوعات از طریق گفت‌وگو و دیپلماسی قابل حل هستند. برای نمونه، گرچه درباره نظارت‌ها اختلافاتی وجود دارد اما این به معنای پایان مذاکرات نیست و ایران می‌تواند پیشنهاد کند که در تیم آژانس، تعدادی کارشناس آمریکایی هم وجود داشته باشند. پیش از این و بر اساس برجام ایران اعلام کرده بود که بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نباید از آمریکا باشند. در مورد ذخایر اورانیومی نیز بحث بر سر نحوه نگهداری، انجماد (فریز) و کنترل‌های آژانس وجود دارد که همه موضوعات مذاکره و چانه‌زنی برای گرفتن امتیاز هستند و دیپلماسی در همین نقاط می‌تواند راهگشا باشد و من هیچ بن‌بستی نمی‌بینم.
تحلیلگر مسائل منطقه در پاسخ به این پرسش که چرا گاهی در مواضع طرف آمریکایی تناقضاتی مشاهده می‌شود گفت: بخشی از تغییر مواضع آمریکا عمدتا ناشی از هم‌سویی برخی سیاست‌مداران این کشور با رژیم اسرائیل است که خواهان برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران است. آنها سناریوی لیبی را در ذهن دارند، ولی خود هم می‌دانند که چنین سناریویی درباره ایران اجرایی نیست و تهران آن را نخواهد پذیرفت و این به معنای شکست مذاکرات است.
قربان‌اوغلو با اشاره به اینکه اگر آمریکا قرار بود کاملاً بر مواضع حداکثری خود پافشاری کند، اصلاً نباید اجازه برگزاری دور چهارم داده می‌شد؛ گفت: این نشان می‌دهد که طرف آمریکایی در برخی موارد عقب‌نشینی کرده و پیام‌هایی رد و بدل شده است. البته این به معنای حل شدن اختلافات نیست، بلکه صرفاً نشانه‌ای از تمایل به ادامه مذاکره است. ترامپ به‌دنبال شکست مذاکرات نیست و ترجیح می‌دهد موضوع ایران را از طریق دیپلماسی حل کند، چون به‌خوبی می‌داند گزینه نظامی بسیار پرهزینه؛ نه فقط برای ایران، بلکه برای منطقه و آمریکا است.
مدیرکل پیشین خاورمیانه عربی و شمال آفریقای وزارت امور خارجه درباره سفر اخیر رئیس‌جمهور آمریکا به منطقه و رویکرد کشورهای عربی نسبت به مذاکرات هسته‌ای گفت: برخلاف سال ۲۰۱۵ که عربستان سعودی مخالف جدی توافق هسته‌ای بود، امروز کشورهای عربی رویکرد متفاوتی در پیش گرفته‌اند. این کشورها به سمت توسعه پیش می‌روند و لازمه توسعه، امنیت در منطقه است و این امنیت در سایه حل و فصل مساله ایران و آمریکا و اطمینان‌خاطر از آن است. جنگ و تنش برای برنامه‌های توسعه‌طلبانه کشورهای عربی، از جمله عربستان، امارات و قطر، سم مهلک است.
بخشی از تغییر مواضع آمریکا عمدتا ناشی از هم‌سویی برخی سیاست‌مداران این کشور با رژیم اسرائیل استقربان‌اوغلو ادامه داد: روابط ایران و عربستان نیز بهبود یافته، جنگ عربستان با یمن به اتمام رسیده و تنش دیپلماتیک کنار گذاشته شده و سفرهای دیپلماتیک در بالاترین سطوح در حال انجام است. این تغییر رویکردها هم در روابط دو جانبه و هم موضوع هسته‌ای نشان می‌دهد که کشورهای عربی، از جمله عربستان، تمایل دارند مسأله ایران و آمریکا از طریق توافق حل شود و خروج دیپلماتیک از شرایط کنونی برای آنها بسیار مطلوب‌تر است.
وی با تاکید بر اینکه آنها خواهان مصالحه میان ایران و آمریکا هستند، گفت: البته باید در نظر داشت که آنها نمی‌خواهند روابط ایران و آمریکا آن‌قدر بهبود پیدا کند که جایگاه و ارزش ژئوپولیتیکی عربستان نزد آمریکا کاهش یابد. در نهایت، عربستان با وجود رقابت با ایران در حوزه ژئوپولیتیکی، توسعه و انرژی خواهان توافقی میان ایران و آمریکا در موضوع هسته‌ای است؛ توافقی که منطقه را از بحران خارج کند و برنامه‌های توسعه‌ای آنها را تداوم بخشد، بی‌آنکه تعادل ژئوپلیتیکی منطقه‌ای‌آسیب ببیند.