>>گروه جامعه >>ایرنا - خلیج فارس همچون نگینی نیلگون در جنوب کشور می درخشد، موقعیت جغرافیایی و منابع نفت و گازی موجود در آن این پهنه آبی را به منطقه ای با موقعیت خاص تبدیل کرده است، بر این اساس از گذشته های دور همواره کشورهای مختلف برای اشغال این تکه از خاک ارزشمند کشور ما دندان تیز کرده بودند، از دوران صفویه که چندین دهه در اشغال پرتغالی ها بود گرفته تا امروز که برخی کشورها در تلاشند تا این خلیج همیشه فارس را به نام خودشان تمام کنند.
سال ۱۶۲۱ میلادی بود که شاه عباس صفوی هرمز را که یکی از جزایر بزرگ در خلیج فارس است از چنگ پرتغالی ها نجات داد و به عنوان روزی مهم در تاریخ کشور ماندگار شد، اما در چند سال اخیر یک سری چالش ها برای خلیج فارس اتفاق افتاد که منجر به تصمیمی در شورای عالی انقلاب فرهنگی شد، یعنی در ۲۲ تیرماه ۱۳۸۴، هیات دولت مصوبه ای را تایید کرد که به موجب آن ۱۰ اردیبهشت به عنوان روز ملی خلیج فارس در تقویم رسمی کشور ثبت شد که روزی افتخارآمیز در تاریخ ایرانیان است.
بر این اساس هر سال ۱۰ اردیبهشت ماه گرامی داشته می شود و فرصتی است تا چالش ها و مشکلات این حوضه آبی در بخش های مختلف از جمله محیط زیست بررسی شود، می دانیم که خلیج فارس یک دریای نیمه بسته است از این رو تنگاهای محیط زیستی زیادی دارد، از جمله تجمیع انواع آلودگی ها مانند آلودگی های نفتی است که به علت تردد ۴۰ هزار شناور در سال از تنگه هرمز رخ می دهد، این نشان می دهد که تردد و ترافیک بالایی در این دریا اتفاق می افتد بنابراین بحث تردد، حمل و نقل و کشتیرانی به عنوان یکی از چالش ها در این محدوده دریایی محسوب می شود.
از طرف دیگر خلیج فارس یک دریای نیمه بسته است و چرخش آب در آن به کندی انجام می شود که این مساله تجمع آلودگی در این پهنه آبی را در پی دارد؛ سرپرست دفتر زیست بوم‌ها و سواحل دریایی سازمان حفاظت محیط زیست به مناسبت روز خلیج فارس و چالش های این حوضه آبی به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: دهم اردیبهشت روز ملی خلیج فارس است، در این روز تمام دستگاه‌های ذیربط یک سری فعالیت‌هایی انجام می دهند تا اهمیت حفاظت از این حوضه آبی بیش از پیش روشن شود.
>>تردد سالانه ۴۰ هزار شناور از تنگه هرمز
شهرام فداکار افزود: خلیج فارس یک دریای نیمه بسته با شرایط اکولوژیکی بسیار خاص است، یکی از آنها کند بودن چرخش جریانات آبی در آن است، گفته می شود>> >>تعویض آب در آن ۳ تا ۵ سال زمان می برد برای همین هر اتفاقی در این دریا بیفتد از جمله اتفاقاتی مثل آلودگی‌ها، تجمع پیدا می کند اینطور نیست که خیلی راحت از خلیج خارج و وارد اقیانوس شود و خلیج فارس بتواند خود پالایی داشته باشد.
وی اظهار داشت: در واقع عمده چالش ها در خلیج فارس به فعالیت های انسانی مانند اکتشاف و بهره برداری منابع نفتی بر می گردد، بیش از ۴۰ درصد ذخایر انرژی دنیا در محدوده خلیج فارس وجود دارد، حدود همین مقدار یا ۳۰ درصد از صادرات ذخایر انرژی هم از طریق این دریا انجام می شود، برای همین حجم ترافیک و تردد کشتی ها در خلیج فارس بسیار زیاد است، در واقع تردد ۴۰ هزار شناور در سال از تنگه هرمز گزارش شده است که می تواند آسیب زیادی به محیط زیست و اکوسیستم های دریایی آن وارد کند.
>>توسعه سواحل؛ تخریب زیستگاه ها
فداکار ادامه داد: چالش بعدی موضوع توسعه سواحل است که در کشور ما قدمتی حدود ۱۰ ساله دارد، در واقع خیلی سریع به توسعه سواحل روی آوردیم که باعث شده مشکلات زیادی در سواحل به واسطه تخریب و استحصال زمین از دریا، فعالیت های گردشگری، استقرار صنایع بزرگ و سنگین، مجتمع های بزرگ پتروشیمی یا مناطق ویژه اقتصادی و حتی توسعه مناطق آزاد به وجود آید.
>>چالش های بهره برداری آبزیان از خلیج فارس
وی گفت: موضوع بعدی بهره برداری از منابع آبزیان است، با توجه به اینکه بخش زیادی از نیاز پروتئینی کشور از طریق منابع آبزی تامین می شود در این میان خلیج فارس هم سهم زیادی در تولید منابع پروتئینی دریایی دارد، لذا فشارهای برداشت از منابع آبزی دریا خیلی زیاد شده است حال چه مستقیم از خود دریا برداشت می شود به صورت فعالیت های صیادی یا استقرار مزارع پرورش ماهی یا میگو در خطوط ساحلی خلیج فارس که چالش هایی را به وجود آورده است.
فداکار افزود: برای آبزی پروری عرصه‌ای در منطقه فوق مدی یا فوق کرانه ای خلیج فارس اشغال می شود معمولا هم این عرصه ها بزرگ هستند مثلا در مقیاس های ۵ تا ۶ هزار هکتار در نظر گرفته می شوند، بنابراین عرصه های زیادی را اشغال می کنند که اینها مسائل و آلودگی های خاص خودشان را دارند، در بحث بهره برداری و صید و صیادی هم متاسفانه فشار بر روی اکوسیستم خیلی زیاد شده و به عینه می توان کاهش ذخایر آبزی خلیج فارس را دید هم از این جهت که میزان صید و هم کیفیت صید کاهش یافته است.
وی اظهار داشت: در واقع اگر متوسط سایز آبزیانی را که صید می شدند با سال‌های مثلا دهه ۷۰ یا ۸۰ مقایسه کنیم به عینه کاهش سایز قابل مشاهده خواهد بود، حتی برخی از گونه ها دیگر وجود ندارند یا جمعیت آنها آنقدر کم شده که دیگر در ترکیب صید قرار نمی‌گیرند، متاسفانه این موضوع اکوسیستم را تحت تاثیر خودش قرار می دهد.
>>گردشگری عنان گسیخته و تخریب غیر قابل برگشت سواحل
سرپرست دفتر زیست بوم‌ها و سواحل دریایی سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: چالش دیگری که اخیرا در خلیج فارس با آن روبرو شدیم بحث گردشگری بی ضابطه و عنان گسیخته است که به شکل های مختلف انجام می شود، مردم تمایل دارند که از مناطق دریایی و سواحل جزایر دیدن یا در سواحل تفریح کنند که متاسفانه شاهد انجام آن بدون رعایت هیچ ضابطه ای هستیم در این روند در خیلی از سواحل و زیستگاه‌های دریایی تخریب غیر قابل بازگشت را شاهد هستیم، شاید >>نمونه بارز آن جزیره هرمز در عید امسال باشد که موجب تخریب گسترده ساحل جزیره هرمز شد به طوری که صدای همه را در آورده است.
وی افزود: گزارش داشتیم که روزانه ۳۰ تا ۳۷ هزار نفر وارد جزیره ای شدند که مساحت آن حدود ۲۵ کیلومتر مربع است، این خارج از ظرفیت برد اکولوژیک جزیره هرمز است لذا این حجم از جمعیت موجب تخریب جزیره و سواحل شد، این روند نه تنها در جزیره هرمز بلکه در جزایر دیگر هم اتفاق می افتد، حتی در مناطق آزاد مانند جزیره قشم و یا جزیره کیش که گردشگری در عید خیلی رایج است، جمعیت زیادی که در یک دوره زمانی کوتاه به آن مکان ها مراجعه می کنند باعث می شود فشار بسیار زیادی به منطقه وارد شود، عمدتا هم فشار به سواحل و زیستگاه های دریایی وارد می شود.
>>۳۴ جزیره در خلیج فارس با کاربری های مختلف و شرایط خاص اکولوژیک
فداکار گفت: طول سواحل خلیج فارس چیزی حدود ۲ هزار و ۷۰۰ تا ۲ هزار و ۸۰۰ کیلومتر است، حدود ۳۴ جزیره ایرانی در خلیج فارس وجود دارد که کاربری های مختلفی از جمله مسکونی، نظامی، نفتی، گردشگری و مناطق آزاد دارند، در واقع این جزایر هم در سال‌های اخیر مورد فعالیت‌های بی ضابطه انسانی قرار گرفتند، طبق معمول در این سرزمین هرگاه که موجی راه می افتد و تولید درآمد می کند، متاسفانه فشارها و استفاده های بی ضابطه زیاد می شود بعد تبعات آن به محیط زیست خصوصا محیط زیست دریایی برمی‌گردد.
وی با تاکید بر اینکه خلیج فارس شرایط اکولوژیکی خاصی دارد افزود: این دریا در یک منطقه گرم و شور قرار گرفته، متوسط شوری خلیج فارس نسبت به دریاهای دیگر نیمه بسته در دنیا رقم بالایی است، همچنین دمای آب خلیج فارس بالاتر از دریاهای مشابه خودش است، این دو عامل محدودیت‌های زیادی را برای این دریا اعمال می‌کنند که باعث می شود مقاومت اکولوژیک دریا پایین بیاید یعنی آستانه تحمل آن کم شود، لذا شدت تغییرات، فشارها، آلودگی ها و تخریب‌هایی که اتفاق می افتد می تواند نسبت به مناطق مشابه آن خیلی بیشتر باشد.
>>اقدامات حفاظتی سازمان محیط زیست برای زیستگاه های دریایی
وی گفت: سازمان محیط زیست وظایف مختلفی را برای حفاظت از زیستگاه ها و گونه های دریایی دارد، در قدم اول باید یک بخش قانونی داشته باشد تا سازمان با اتکا به موارد قانونی بتواند نسبت به تخلفاتی که صورت می گیرد اقدام و مدیریت کند، البته قوانین مختلفی را از سال های گذشته داشته اما در سال های اخیر تعداد زیادی به آنها اضافه شده است به عنوان مثال تعداد گونه های دریایی تحت حمایت سازمان افزایش یافته از جمله سپرماهیان و کوسه ماهیان را جزو گونه های حمایت شده خود قرار داده است.
فداکار اظهار داشت: همچنین>> قانون حفاظت و احیای تالاب ها در سال ۱۳۹۶ به تصویب رسید که بخش زیادی از سواحل خلیج فارس را تا عمق منهای ۶ متر شامل زیستگاه های مختلف دریایی اعم از آبسنگ های مرجانی و جلبکی، دهانه خورها و مصب ها، سواحل صخره ای و همه زیستگاه های ساحلی تحت پوشش قرار می دهد، آیین نامه های اجرایی آن هم تهیه شده لذا هر اتفاقی که در این موارد رخ دهد سازمان محیط زیست می تواند با استناد مفاد قانونی نسبت به تخلف رخ داده اقدام کند، علاوه بر این یک سری تعهدات منطقه ای و بین المللی وجود دارد که در قالب پروتکل های مختلفی با کشورهای اطراف به تصویب رسیده که اجرای آنها هم به حفظ اکوسیستم دریایی کمک می کند.
وی با اشاره به توسعه در سواحل گفت: اجرای برخی پروژه ها و استقرار پروژهای صنعتی و خدماتی در سواحل موجب آسیب به سواحل و زیستگاه ها شده است از این رو سالانه حد و حدودها را تغییر می دهیم و در شورای عالی محیط زیست به تصویب می‌رسانیم و سپس به دستگاه‌ها ابلاغ می کنیم تا اقدامات سختگیرانه تری اعمال شود.
سرپرست دفتر زیست بوم‌ها و سواحل دریایی سازمان حفاظت محیط زیست افزود: در دهه اخیر مقام معظم رهبری بر توسعه دریامحور تاکید کردند اینکه توسعه باید به سواحل و دریاها کشیده شود، از همان ابتدا که این تصمیم گرفته شد مطالعات زیادی بر روی سواحل انجام دادیم که بحث ارزیابی توان اکولوژیک، پهنه بندی حساسیت سواحل و تعیین اینکه روی این سواحل تا چه حد می توان بارگذاری انجام داد و تا چه حد توسعه می تواند حضور داشته باشد، مورد مطالعه قرار گرفت.
وی با اشاره به لزوم توسعه دریا محور تاکید کرد: بعد از ابلاغ سیاست های کلی توسعه دریامحور توسط مقام معظم رهبری، سازمان توسعه سواحل مکران تاسیس شده است قطعا با این روند بسیاری از فعالیت ها کنترل شده پیش خواهد رفت اما مساله این است که توسعه و فعالیت در سواحل چه بدون رعایت ملاحظات محیط زیستی چه با رعایت آن باشد معمولا اثرات خود را بر جای می گذارد حالا شدت و ضعف آن بستگی به نظارت و وجود قانون و دخالت سازمان‌های ذیربط دارد، چون در بحث حفاظت از محیط زیست خلیج فارس تنها سازمان حفاظت محیط زیست دخیل نیست به هر حال سازمان‌های مرتبط دیگری هم هستند که در مباحث مختلف می توانند همکاری کنند تا در روند توسعه آسیب کمتری متوجه محیط زیست دریایی شود.