>>به گزارش ایرنا، >>نام سفال در ایران با لالجین همدان گره خورده است،جایی که صدها کارگاه کوچک و بزرگ مشغول تولید انواع ظروف و سفال های تزیینی هستند، با وجود آنکه سفال اشتغال اصلی مردم این شهر و منطقه است اما برخی چالش ها و مشکلات حیات این هنر-صنعت را تهدید می کند.
کمبود مواد اولیه و افزایش قیمت آنها، محدودیت خاک رس مرغوب که ماده اصلی تولید سفال است را می توان از مشکلات مهم پیش رو سفالگران برشمرد، همچنین افزایش نرخ گاز و انرژی (برای کوره‌های سفالگری) هزینه تولید را به بالا برده است، از سوی دیگر ورود سفال‌های ارزان‌قیمت و بی‌کیفیت از کشورهایی مانند چین و پاکستان بازار فروش سفالگران لالجین را تحت تاثیر قرار داده است.
همچنین برخی از فروشندگان محصولات غیراصلی را به نام لالجین عرضه می‌کنند که به اعتبار این صنعت آسیب زده است و نیز بسیاری از سفالگران به دلیل نبود سرمایه کافی، توان توسعه کارگاه‌ها یا بازاریابی مدرن را ندارند و دریافت وام‌های بانکی با بهره‌های بالا برای آنها مقرون به صرفه نیست.
>>سفال لالجین و ضعف قدیمی برندسازی، بسته بندی و بازاریابی
با وجود شهرت جهانی، بسیاری از سفالگران از روش‌های سنتی فروش استفاده می‌کنند و حضور ضعیفی در فضای مجازی و بازارهای بین‌المللی دارند، فقدان برندینگ قوی و بسته‌بندی مناسب نیز از موانع فروش بیشتر سفال است.
بسیاری از جوانان لالجین ملقب به شهر جهانی سفال این روزها به دلیل درآمد پایین این حرفه، تمایلی به یادگیری سفالگری ندارند، از طرفی کمبود دوره‌های آموزشی مدرن و استفاده نکردن از فناوری های جدید نیز باعث شده تا این صنعت نتواند با نیازهای روز بازار هماهنگ شود.
برخی هنرمندان به دلیل نداشتن دسترسی به دوره‌های آموزشی جدید، از تکنیک‌ها و طرح‌های مدرن بی‌اطلاع هستند و نیز در برخی موارد، طرح‌ها و محصولات قدیمی و تکراری شده‌اند و جذابیت خود را برای بازارهای جدید از دست داده‌اند.
بسیاری از جوانان لالجین این روزها به دلیل درآمد پایین این حرفه، تمایلی به یادگیری سفالگری ندارند، از طرفی کمبود دوره‌های آموزشی مدرن و استفاده نکردن از فناوری های جدید نیز باعث شده تا این صنعت نتواند با نیازهای روز بازار هماهنگ شود.
بسیاری از هنرمندان در فضای محدود و غیراستاندارد کار می‌کنند که بر کیفیت و کمیت تولید تاثیر منفی می‌گذارد، همچنین مشکلات حمل و نقل و فقدان تسهیلات برای صادرات، باعث محدود شدن بازارهای خارجی برای محصولات صنایع‌دستی همدان شده‌است.
با وجود برخی برنامه‌های حمایتی، هنرمندان معتقدند این حمایت‌ها کافی نیست و به‌موقع به دست آنان نمی‌رسد و نیز بسیاری از هنرمندان صنایع‌دستی فاقد بیمه و امنیت شغلی هستند که این موضوع آینده شغلی آنان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
نباید از نظر دور داشت که با تغییر سبک زندگی، تقاضا برای محصولات صنایع‌دستی کاهش یافته و این موضوع بر انگیزه هنرمندان تاثیر گذاشته‌است.
>>مشکل سفالگران لالجین در دسترسی به خاک مرغوب
برخی هنرمندان این رشته نیز به دلیل نبود امکانات و درآمد کافی، به شهرهای بزرگ مهاجرت می‌کنند و این موضوع باعث کاهش نیروی متخصص در این حوزه می‌شود.
مهدی کشوری دلاور، رییس اتحادیه سفال و سرامیک لالجین در رابطه با مشکلات و چالش های هنرمندان صنایع دستی به خبرنگار >>ایرنا گفت: عدم تامین خاک سفالگران با وجود خاک در اطراف لالجین از مهم ترین این چالش ها است که با وجود پیگیری های انجام شده همچنان مشکل مجوز برداشت خاک در برخی از ادارات استان مثل جهادکشاورزی معطل مانده و همچنین تنها معدن مجوز دار برداشت خاک با داشتن پرونده قضایی از سال گذشته در حال رسیدگی است و تا امروز منتظر صدور حکم هستند و تا به امروز پرونده تعیین تکلیف نشده است.
وی با بیان اینکه این موضوع به یک تهدید بزرگ برای صنعت سفال و اشتغال تبدیل شده است،ادامه داد: سال گذشته خاک مرغوب به دست هنرمندان نرسید و این موضوع باعث از بین رفتن دسترنج آنها و تعطیلی کارگاه‌ها شده است و امیدوار بودیم که تا پایان سال این مشکل برطرف می شد اما همچنان منتظر رسیدگی به پرونده معدن خاک رس هستیم.
کشوری دلاور افزود: با توجه به عدم دسترسی به خاک رس مناسب نمایندگان گِل سازان در مراجعه به اتحادیه اعلام کردند که این موضوع تعطیلی بسیاری از کارگاه‌ها و بیکاری هزاران نفر را در پی دارد.
>>بیشتر کارگران لاجین بیمه نیستند
وی اظهار کرد: در حوزه بیمه تامین اجتماعی هم قانون معافیت حق سهم کارفرما در طول یک سال اخیر از کارگاه های جدید حذف شده و منجر به گرانی هزینه بیمه کارگران شده و این موضوع موجب عدم توانایی در پرداخت حق بیمه و پایین آمدن تعداد متقاضیان بیمه در لالجین شده به طوری که ۷۰ درصد کارگران در لالجین متاسفانه بیمه نیستند و در بسیاری از موارد منجر به شکایت کارگر از کارفرما شده است.
رییس اتحادیه سفال و سرامیک افزود: افزایش قیمت مواد اولیه سرامیک و لعاب و همچنین لوازم بسته بندی با وجود وضعیت بد بازار فروش یکی دیگر از عوامل رکود بازار سفال است.
کشوری دلاور ادامه داد: سال گذشته در سه مرحله شاهد گرانی اجناس سفال و سرامیک بودیم اما قیمت تولیدکننده با توجه به بازار راکد و رقابت ناسالم تغییری پیدا نکرده بلکه در مواردی به قیمتی زیر قیمت تمام شده عرضه شده است که در دراز مدت تعطیلی یک سری از کارگاه ها را به دنبال دارد.
وی اظهار کرد: نزدیک به ۱۴۰ کارگاه در لالجین مشکل گاز کشی دارند و همچنان مثل قدیم از سوخت نفت سفید استفاده می کنند و این موضوع باعث پایین آمدن کیفیت محصولات و مشکلاتی برای هنرمندان شده که نیازمند تصمیم جدی مسولان اداره گاز و مساعدت در این زمینه هستیم.
>>جای خالی یک نمایشگاه دائمی سفال در لالجین
زینب خیراندیش هنرمند میناکاری روی سفال در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، اصلی ترین دغدغه هنرمندان سفال همدان را فروش محصولات دانست و گفت: بحث صادرات صنایع دستی تشکیل کارگروه تخصصی، بازاریابی و تبلیغات را می طلبد که لازمه آن حمایت های دولتی است.
وی با بیان اینکه کارهای بیشتر هنرمندان استان در حد کلاس جهانی است،ادامه داد: برای فروش محصولات هنرمندان از جمله سفال لازم است که گروهی از متخصصان بازاریابی و هنرمندان با حمایت های دولتی تشکیل شود تا در نهایت سود فروش بجای دلال و واسطه نصیب دولت و هنرمند شود.
این هنرمند میناکاری روی سفال گفت: در بحث فروش داخلی چرا نباید یک بازارچه دایمی فروش محصولات صنایع دستی داشته باشیم؟ تمام شهرهایی که ادعایی در هنر صنایع دستی دارند بازارچه های صنایع دستی در آنها دیده شده است و این بازارچه صنایع دستی در پر بازدیدترین اماکن و در دسترس ترین مکان عبور مسافر باید تعبیه شود نه اینکه نقطه پرتی جانمایی شود.
خیر اندیش افزود: اجاره کردن غرفه در بازارچه های فصلی مستلزم پرداخت هزینه بالایی است که در توان هنرمند نیست یا اینکه بی کیفیت است و در کنار بازارچه صنایع دستی غرفه های فروش چیپس و پفک مشاهده می شود و در صورتیکه بازار فروش صنایع دستی از تولید به مصرف ایجاد شود خریدار هدفمند به بازدید می آید و صرفا برای خرید صنایع دستی هزینه می کند.
برای فروش محصولات هنرمندان از جمله سفال لازم است که گروهی از متخصصان بازاریابی و هنرمندان با حمایت های دولتی تشکیل شود تا در نهایت سود فروش بجای دلال و واسطه نصیب دولت و هنرمند شود.
وی اظهار کرد: بهترین مکان ها برای نمایشگاه های فصلی به بخش خصوصی واگذار شده و حمایت دولتی نمی شود و از شرایط اسکان و خوراک رایگان برای هنرمند برخوردار نیستند و شرکت در این نمایشگاه ها در شهرهای دیگر برای هنرمند مقرون به صرفه نیست.
این هنرمند میناکاری روی سفال گفت: سال به سال تعداد نمایشگاه ها کم می شود به دلیل اینکه تمرکز شهرها بر روی شرکت در نمایشگاه تهران بوده و استانداری ها و شهرداری ها هزینه ای برای تشکیل نمایشگاه در استان اختصاص ندادند.
خیر اندیش افزود: سال گذشته ۹۰ متر زمین در همدان به قیمت مناسب به هنرمندان واگذار شد و در نشست استانداری مقرر شد ۱۰۰ قطعه دیگر نیز واگذار شود که همچنان مسکوت مانده است.
وی ادامه داد: اخیرا ۳۵۰ میلیون ریال برای اخذ پروانه این زمین ها از هنرمندان دریافت می کنند و در واقع این مبلغ نباید از هنرمند دریافت شود و در توان هنرمند نیست البته مسوولان استانداری قول مساعد دادند که این مبلغ از هنرمندان اخذ نشود و البته نیازمند پیگیری جدی است.
این هنرمند میناکاری روی سفال گفت: همدان ظرفیت بسیار زیادی در هنرهای بومی و کثرت هنرمندان فاخر دارد درحالیکه خدمات دهی در شان این تعداد هنرمند در استان وجود ندارد.
خیر اندیش افزود: هنرمند هر روز با افزایش قیمت مواد اولیه روبرو است و ما برای اینکه مواد اولیه را به قیمت بخریم مجبوریم آنرا از خارج از استان تهیه کنیم چون در استان فقط یک مرکز برای تهیه مواد اولیه وجود دارد و آن هم به هر قیمتی که می خواهد می فروشد.
>>افزایش هزینه های تولید سفال چالش پیش روی هنرمندان
وی، بیمه هنرمندان را یکی از دغدغه های اصلی این قشر برشمرد و گفت: فقط عده کمی از هنرمندان بیمه هستند، هنرمندی که از حداقل ها بهره مند نباشد به چه انگیزه ای می تواند کار کند.
این هنرمند میناکاری روی سفال اظهار کرد: در همدان اماکن مناسب برای برپایی نمایشگاه مربوط به میراث و شهرداری ها وجود دارد که عملا راکد و بلااستفاده مانده است یا استفاده درستی از آنها نمی شود در صورتی که در استان همدان خانه فعال صنایع دستی وجود ندارد، چرا از این اماکن نباید به بهترین شکل برای هنرمندان استفاده شود.
خیر اندیش افزود: هنرمندان بسیاری در استان به سبب افزایش مبلغ رهن و اجاره، کارگاه های خود را جمع کردند، در صورتی که هنرمندان در حداقل فضا می توانند کار خود را پیش ببرند و اگر این فضاهای بلاء استفاده در اختیار هنرمندان قرار گیرد بهره وری و بازدهی بسیار بالایی می تواند داشته باشد.
هنرمند سفالگر همدانی: شهرداری ها در استان های دیگر از نظر برپایی نمایشگاه ها، تامین بودجه، در اختیار قرار دادن فضاهای کارگاهی و فروشگاهی و فضاهای نمایشگاه های فصلی همکاری خوبی با میراث فرهنگی دارند اما متاسفانه این همکاری از هیچ ارگانی در همدان دیده نمی شود.
وی اظهار کرد: شهرداری ها در استان های دیگر از نظر برپایی نمایشگاه ها، تامین بودجه، در اختیار قرار دادن فضاهای کارگاهی و فروشگاهی و فضاهای نمایشگاه های فصلی همکاری خوبی با میراث فرهنگی دارند اما متاسفانه این همکاری از هیچ ارگانی در همدان دیده نمی شود.
>>فقدان بانک اطلاعاتی جامع از هنرمندان استان
این هنرمند میناکاری روی سفال، فقدان بانک اطلاعاتی جامع و آرشیو دقیق از هنرمندان استان را از دیگر مشکلات این قشر برشمرد و گفت: تعداد هنرمندان، کارآفرینان به تفکیک جنسیت، ظرفیت تولید کارگاه ها و مشکلات پیش روی هنرمندان در راستای برنامه ریزی برای این قشر باید در بانک اطلاعاتی جامع جمع آوری شود.
وی ادامه داد: متاسفانه هیچ آماری از برچیده شدن کارگاه های صنایع دستی به دلیل مسایل مالی در سال گذشته وجود ندارد.
خیر اندیش افزود: اگر گردشگری را زیر بنا در نظر بگیریم ستون ها، پنجره ها، دیوارها و سقف این بنا را صنایع دستی تشکیل می دهد و این صنایع دستی است که مسافر و گردشگر را جذب می کند و قابلیت صادرات و ارزآوری دارد ولی متاسفانه مهجور مانده و فعالان این حوزه خیلی مظلوم هستند.
>>کم توجهی به مساله آموزش هنرمندان
این هنرمند سفال گر همچنین گفت: ما نیاز داریم بودجه هایی مخصوص برای آموزش و ارتقای هنرمندان اختصاص یابد مانند آموزش هوش مصنوعی، هنرمندان ما ذهن های خلاق و دستان توانمندی دارند اما نمی توان از تکنولوژی و پیشرفت در دنیا عقب ماند و باید هنرمند آموزش ببینید که چگونه می توان از هوش مصنوعی در زمینه صنایع دستی بهره برد که نیاز به بررسی مسایل و تشکیل کارگروه تخصصی دارد.
وی گفت: در نمایشگاه یزد میناکاری روی سفال انجام می دادم و همه در تعجب بودند که این هنر مربوط به میبد یزد است در صورتیک ه بنیان گذار این هنر در ایران استاد خشوعی از هنرمندان برجسته همدانی و گسترش هنر میناکاری در کشور مرهون زحمات هنرمندان لالجینی است که این هنر را ابداع و ترویج کردند.
خیر اندیش گفت: ما بهترین هنرمندان میناکاری را در استان داریم اما مایه تاسف است که کسی نمی داند مادر مینا کاری کشور همدان است.
وی ادامه داد: یک سری هنرهای بومی در استان وجود دارد که با کار رسانه ای قوی می توانیم این هنر را حداقل به ایرانیان بشناسانیم اما متاسفانه در شناساندن اساتید و پیشکسوتان هنر استان کوتاهی شده است و کار رسانه ای در حوزه صنایع دستی ضعیف عمل شده است.
این هنرمند میناکاری روی سفال گفت: می توان برای هنرهای بومی جشنواره برگزار کرد و آثار سراسر کشور مثلا در زمینه میناکاری برای داوری به همدان ارسال شود و باید در آن رشته که بومی استان است مطرح شویم و اجازه ندهیم رشته های اصیل و سنتی استان به فراموشی سپرده شوند.
>>نمایشگاه های سفال در مکان های گردشگری برپا شود
یک هنرمند دیگر سفالکار لالجینی نیز به خبرنگار ایرنا گفت: نمایشگاه های عرضه محصولات هنرمندان سفالگر معمولا در نقاط پرت و بدون رفت و آمد تدارک دیده شده و از دستگاه های متولی می خواهیم جایگاه مناسب و در معرض دید عموم مردم مانند حوالی گنجنامه برای فروش محصولات صنایع دستی اختصاص یابد.
حسین عمیدی اظهار کرد: هم اکنون هنرمندان صنایع دستی از نظر شرایط اقتصادی و معیشتی در مضیقه هستند.
وی ادامه داد: فضاهای خوبی در استان وجود دارد که با اختصاص برای برپایی نمایشگاه صنایع دستی می توان برای این قشر درآمدزایی داشت مانند گنجنامه، آرامگاه بوعلی و باباطاهر که نیازمند حمایت استاندار در این زمینه هستیم.
هنرمند لالجینی افزود: جای مناسبی نیز برای نمایشگاه های موقت اختصاص داده نشده و این مکان ها کشش ندارد و گنجنامه هم مختص فروش دست فروشان شده که با اختصاص فضای فروش به هنرمندان صنایع دستی می توان از آنها حمایت کرد.
عمیدی گفت: هر یک از هنرمندان صنایع دستی به طور مستقیم یا غیرمستقیم برای ۴۰ تا ۵۰ نفر اشتغال زایی دارند و این حمایت موجب ماندگاری و استمرار صنایع دستی بومی همدان می شود.
وی ادامه داد: ادامه کار با این وضعیت برای هنرمندان مشکل است و در حال حاضر بخاطر مشکل فروش هزینه ها را نمی توانیم بپردازیم.
>>فعالیت هزار و ۲۰۰ کارگاه و ۳۰۰ فروشگاه سفال در لالجین
شهردار لالجین نیز در ارتباط با وضعیت سفال این شهر و کارگاه های آن گفت: لالجین شهر بدون بیکار استان همدان است و پنج هزار نفر نیروی کار، روزانه از نقاط مختلف استان برای اشتغال در کارگاه‌های لالجین حضور پیدا می‌کنند.
سیدرضا موسوی افزود: هم اکنون هزار و ۲۰۰ کارگاه سفال خانگی و کارگاهی و ۳۰۰ فروشگاه تخصصی عرضه محصولات سفال در شهر لالجین فعال است.
این مسوول یادآور شد: کارگاه‌های سفال استان هم اکنون با ۳۰ درصد ظرفیت کار می‌کنند و امیدواریم با گرایش مردم به خرید ظروف سفالی حجم تولید افزایش یابد.
وی، یکی از معضلات توسعه تولیدات سفال در شهر لالجین را کمبود و عدم تامین خاک سفال برشمرد و افزود: تامین خاک سفال با هماهنگی بین ارگانها و مجوز برداشت خاک از اراضی پیرامون شهر نیاز دارد که با پیگیری مسوولان استانی این روند کاهش می یابد زیرا تامین دیر هنگام خاک معضل بزرگی در زمینه اشتغال است.
شهردار لالجین، مشکل عمده و محدودیت صادرات سفال و سرامیک لالجین در سه سال گذشته را عواملی از قبیل تعرفه گمرگی و پیمان سپاری ارزی اعلام کرد و افزود: این عوامل آسیب جدی به صادرات سفال زده است و عمده سفال به کشور عراق صادر می شود.
شهردار لالجین: تامین خاک سفال با هماهنگی بین ارگانها و مجوز برداشت خاک از اراضی پیرامون شهر نیاز دارد که با پیگیری مسوولان استانی این روند کاهش می یابد زیرا تامین دیر هنگام خاک معضل بزرگی در زمینه اشتغال است.
شهردار لالجین گفت: ایجاد بازارچه سنتی صنایع‌دستی غرب کشور در مرکز شهر لالجین برگرفته از معماری کاروانسراهای سنتی و میدان نقش جهان پیش بینی شده و در کمیسیون ماده پنج بررسی شده و تصویب نهایی صورت نگرفته است که ساخت این بازارچه سنتی طی چهار سال آینده اتفاق ارزشمندی در حوزه گردشگری است.
وی با بیان اینکه تکمیل موزه سفال لالجین با ۱۰ سال بلاتکلیفی به ۳۰۰ میلیارد ریال اعتبار نیاز دارد یادآور شد: ساخت موزه سفال لالجین در چهار هزار متر مربع زمین پیش بینی شده است و تاکنون ۲۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد.
>>رهاورد؛
سفال لالجین به عنوان یک میراث فرهنگی و اقتصادی نیازمند توجه فوری از سوی دولت، بخش خصوصی و خود سفالگران است، بدون حمایت و برنامه‌ریزی بلندمدت، این صنعت اصیل در خطر افول قرار خواهد گرفت، با اجرای راهکارهای مناسب می‌توان نه تنها این مشکلات را کاهش داد بلکه فرصت‌های جدیدی برای رشد و توسعه آن ایجاد کرد.
حمایت مالی و اعطای وام‌های کم‌بهره به هنرمندان، ایجاد بازارهای دائمی و نمایشگاه‌های ملی و بین‌المللی برای معرفی و فروش محصولات، آموزش بازاریابی دیجیتال و فروش آنلاین به هنرمندان، ارائه دوره‌های آموزشی به‌روز برای افزایش خلاقیت و نوآوری در طراحی، تسهیل فرآیند صادرات و حمایت از حضور هنرمندان در بازارهای جهانی، بیمه و تامین اجتماعی برای هنرمندان صنایع‌دستی در رفع مشکلات این هنرمندان راه گشا است.