اینها در شرایطی است که ایران طی سال‌های اخیر با همت متخصصان داخلی، توانسته ضمن برخورداری از چرخه کامل سوخت هسته‌ای، جزو معدود کشورهای بهره‌مند از این توانمندی در سطح جهان قرار گیرد؛ ظرفیت‌هایی در چارچوب کلان‌راهبرد «مردمی‌سازی صنعت هسته‌ای» در خدمت رفع نیازهای جامعه در حوزه‌های مختلف قرار گرفته و دراین مسیر دستاوردهای قابل‌توجهی نیز کسب کرده است.
در چنین شرایطی، تصویرسازی از پرونده هسته‌ای ایران به عنوان موضوعی سیاسی – امنیتی «آدرس غلط» به‌حساب می‌آید؛ چراکه امروزه صنعت هسته‌ای تاثیرهای مهم و چندوجهی بر زندگی مردم در حوزه‌های مختلف، از انرژی و پزشکی گرفته تا امنیت غذایی و صنعت، دارد. براین اساس سازمان انرژی اتمی ایران در سال‌های اخیر در چارچوب نقشه راه ترسیمی «مردمی سازی صنعت هسته‌ای» گام برداشته است؛ امروز دیگر برای پاسخ به این سئوال که «انرژی هسته‌ای چه تاثیری بر زندگی روزمره مردم دارد؟» پاسخ‌های بسیاری وجود دارد که در ادامه مورد بررسی قرار می‌گیرد.
>>۱
>>انرژی
- اهمیت: یکی از مهم‌ترین و کانونی‌ترین کاربردهای صنعت هسته‌ای، تولید برق از طریق راکتورهای هسته‌ای است که براساس آمارها، روند رو به رشدی در سطح جهان دارد.
- مزیت‌ها:
- پاک و کم‌کربن
- بازدهی بالا
- ارزان
- استقلال انرژی و قطع وابستگی به انرژی وارداتی
- عمر طولانی و هزینه تعمیر و نگهداری کم
- پایدار بودن تولید
- وضعیت ایران: به اذعان گزارش‌های جهانی موجود، تولید برق هسته‌ای در ایران طی سال ۲۰۲۳، حدود یک درصد رشد داشته و به ته ۶.۶ تراوات ساعت رسیده‌است. ازسوی دیگر تولید ۲۰ هزار مگاوات برق هسته‌ای از اصلی‌ترین محورهای سند جامع راهبردی صنعت هسته‌ای در افق ۲۰ ساله به‌شمار می‌رود.
>>۲
>>درمانی – پزشکی
- اهمیت: یکی از کاربردهای اساسی صنعت هسته‌ای، «پزشکی هسته‌ای» است که در تشخیص و درمان بیماری‌ها، به‌ویژه سرطان، نقش کلیدی دارد. از رادیوایزوتوپ‌ها و پرتودرمانی برای تشخیص دقیق و درمان بیماری‌های صعب‌العلاج استفاده می‌شود.
- مزیت‌ها:
- کمک ویژه به تشخیص دقیق و زودهنگام بیماری‌ها
- درمان بیماری‌ها، از جمله سرطان، با تولید رادیوداروها
- تولید کیت‌های رادیودارویی برای تشخیص سریع عفونت‌ها، بیماری‌های قلبی و کم‌خونی
- شناسایی بیماری‌های عفونی با ارزیابی عملکرد اندام‌ها و بافت‌ها
- وضعیت ایران: سازمان انرژی‌اتمی ایران در سال‌های اخیر دستاوردهای مهمی در حوزه تولید رادیو داروهای تشخیصی و درمانی داشته است. از جمله:
- راه‌اندازی کلینیک‌های زخم و برنامه‌ریزی برای توسعه این کلینیک‌ها در نقاط مختلف کشور
- استفاده ار اشعه آلفا باهدف کمک به بیماران سرطانی برای نخستین بار در جهان
- برنامه‌ریزی برای راه‌اندازی مراکز درمان زخم‌های بدخیم
- تولید محصولاتی در حوزه داروسازی مانند «متانول دوتره»
- توسعه تولید کالاها و تجهیزات پزشکی هسته‌ای بومی
- برنامه‌ریزی برای ارزآوری از طریق صادرات رادیوداروها
>>۳
>>کشاورزی
- اهمیت: یکی از مهم‌ترین تاثیرات صنعت هسته‌ای در زندگی روزمره مردم، در کشاورزی قابل مشاهده است؛ آن‌هم با افزایش بهره‌وری، کاهش ضایعات و ارتقای امنیت غذایی.
- مزیت‌ها:
- از بین بردن باکتری‌ها و آفات از طریق پرتودهی مواد غذایی
- بهبود عملکرد در سطوح کشاورزی
- اصلاح نژاد گیاهان با پرتودهی
- کاهش اثرات مواد شیمیایی در زمان داشت محصول
- استفاده از فناوری پرتوها پس از برداشت و کاهش قابل توجه ضایعات محصول
- اصلاح خاک و آب
- بهبود کیفیت و ایمنی محصولات
- وضعیت ایران: ایران در زمینه پرتودهی محصولات کشاورزی و تولید گونه‌های مقاوم گیاهی پیشرفت‌های قابل توجهی داشته است. همچنین تولید دستگاه آفت‌زدای مایکروویو از دیگر گام‌های برداشته شده دراین حوزه است. توسعه کاربردهای فناوری پلاسما در بخش کشاورزی، به‌ویژه باهدف کنترل آفات و بیماری‌ها و افزایش ماندگاری محصولات غذایی از دیگر دستاوردهای این حوزه بوده‌است.
>>۴
>>صنعت
اهمیت: به‌کارگیری فناوری هسته‌ای در صنایع مختلف زمینه‌ساز افزایش دقت، ایمنی و بهره‌وری می‌شود.
مزیت‌ها:
- بهبود فرایندهای صنعتی با استفاده از رادیوایزوتوپ‌ها
- ساخت سامانه‌های سطح‌سنجی، ضخامت‌سنجی و چگالی‌سنجی در صنایع پتروشیمی، نفت و گاز
- شناسایی نشتی در لوله‌های انتقال نفت و گاز
- استفاده از پرتودهی برای استریلیزاسیون
- استفاده از فناوری هسته‌ای برای تولید مواد جدید، از جمله در صنایع هوافضا، مواد کربنی و سرامیک‌های هسته‌ای با خواص منحصر به فرد
- استفاده از صنعت هسته‌ای برای شیرین کردن آب شور
- وضعیت ایران: ایران در تولید چشمه‌های پرتوزای کبالت و ایریدیم برای مصارف صنعتی و ساخت سامانه‌های اندازه‌گیری هسته‌ای (مانند چگالی‌سنج و سطح‌سنج) به خودکفایی رسیده‌است. همچنین سانتریفیوژهای پیشرفته با کاربردهای صنعتی (مانند غنی‌سازی و استفاده در علوم شیمیایی و پتروشیمی) در ایران توسعه یافته‌اند. این دستاوردها به بهبود کیفیت تولیدهای صنعتی، کاهش هزینه‌ها و افزایش ایمنی در صنایع حساس کمک کرده‌است. «سبک‌سازی نفت سنگین» یکی از پروژه‌های ایران در این بخش است؛ پروژه‌ای که منجر به حذف ترکیبات آلاینده محیط زیست در نفت می‌شود.
>>۵
>>محیط زیست
اهمیت: یکی از جنبه‌های راهبردی فناوری هسته‌ای، حفاظت از محیط زیست و مدیریت منابع طبیعی است که به شیوه‌های مختلف به تسهیل فرایندها در این حوزه کمک قابل توجهی می‌کند.
مزیت‌ها:
- تولید انرژی پاک بدون انتشار گازهای گلخانه‌ای
- پرتودهی برای تصفیه پساب‌های صنعتی
- بهره‌گیری از فناوری‌های جدید برای ذخیره‌سازی و مدیریت زباله‌های هسته‌ای
- استفاده از فناوری پلاسما برای سولفورزدایی از محصولات نفتی
- استفاده از فناوری پلاسما در تصفیه شیرابه‌های پسماندهای دارویی، پسماندهای بیمارستانی و پسماندهای حاصل از دفن زباله و انباشت آن که در مقیاس آزمایشگاهی
- وضعیت ایران: ایران در زمینه تصفیه پساب‌های صنعتی با استفاده از فناوری هسته‌ای گام‌های مهمی برداشته‌است. همچنین تولید آب سنگین و دوتره برای کاربردهای زیست‌محیطی و صنعتی از دیگر دستاوردهای ایران است. در واقع فناوری هسته‌ای به کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی و حفاظت از اکوسیستم کمک کرده است.
>>۶
>>آب
- اهمیت: فناوری هسته‌ای در شناسایی و مدیریت منابع آب نقش مهمی دارد، به‌ویژه در مناطق خشک و کم‌آب مانند ایران که مزیت‌های راهبردی ویژه‌ای به همراه دارد.
مزیت‌ها:
- شیرین‌سازی آب با فناوری هسته‌ای
- شناسایی منابع آب زیرزمینی و مدیریت این منابع
- حفظ خاک و رطوبت خاک با فناوری هسته‌ای
- پایدارسازی تامین آب و کمک به مدیریت بحران آب
- وضعیت ایران: ایران از تکنیک‌های هسته‌ای برای شناسایی منابع آب زیرزمینی و مدیریت منابع آب در مناطق کویری استفاده می‌کند و ساخت مجتمع‌های آب‌شیرین‌کن با استفاده از فناوری هسته‌ای ازجمله دستاوردهای ایران در این بخش بوده‌است. در چنین شرایطی فناوری هسته‌ای به تأمین آب آشامیدنی در مناطق کم‌آب و مدیریت بهینه منابع آبی کمک کرده است.