سالانه حدود یک میلیارد مورد آزمایش‌های مختلف در کشور انجام می‌شود و هر سال ۱۰ درصد هم به این آمار اضافه می‌شود! آماری که نشان می‌دهد هر ایرانی به طور میانگین ۶ بار در سال آزمایش می‌دهد. آن طور که مسئولان وزارت بهداشت می‌گویند، «حداقل ۴۰ درصد آزمایش‌های تجویزشده غیرضروری‌اند و دلیلش هم این است که نیازهای القایی در بخش دارو و آزمایشگاه‌ها در حال افزایش است.»
هرچند این موضوع از نگاه پزشکان و کارشناسان پاتولوژی منطقی و پذیرفته‌شده نیست. به گفته کارشناسان پاتولوژی، در حال حاضر ۸۰۰۰ آزمایشگاه در سطوح مختلف در کشور فعالند و حدود ۷۰ درصد تصمیم‌های تشخیصی و درمانی براساس نتایج آزمایشگاهی اتخاذ می‌شود؛ عددی که نشان‌دهنده جایگاه مهم این بخش در نظام سلامت کشور است. بسیاری از پزشکان هم می‌گویند در خیلی از موارد، این بیمار است که تعیین می‌کند پزشک چه اقلامی را در آزمایش بنویسد یا کدام اقلام را به آزمایش اضافه کند.
این صحبت‌ها کارشناسانه نیست
صحبت‌های معاون وزیر بهداشت همیشه کارشناسانه است اما این صحبت که ۴۰ درصد آزمایش‌ها غیرضروری هستند را قبول ندارم. همه آزمایش‌ها که قرار نیست حتما به تشخیص یک اختلال یا بیماری در فرد منتهی شوند. اگر این باشد که آزمایش دیگر معنایی ندارد. انجام آزمایش در خیلی از موارد برای پیشگیری از بروز بیماری‌ها است.
تشخیصی را که پزشک در ذهن دارد تایید کند. تشخیص‌هایی که به عنوان تشخیص افتراقی هستند و به تشخیص اولیه نزدیکند را رد کند. آزمایش‌هایی که به عنوان چکاپ روتین شناخته می‌شوند و باید هر چند ماه یک بار انجام شود. شعار خود وزارت بهداشت هم همیشه این است که پیشگیری بهتر و کم‌هزینه‌تر از درمان است. بعضی از آزمایش‌ها برای پیگیری بیمار است. مثلا بیمار توده، تومور یا بیماری خاصی دارد و درمان‌های اولیه روی او انجام شده و در جهت پیگیری درمان، یک سری آزمایش‌ها برایش تجویز می‌شود.
تشخیص ۷۰ درصد بیماری‌ها بر دوش آزمایشگاه‌ها
دبیر انجمن علمی پاتولوژی ایران می‌گوید: اگر انتظار این است که تمام آزمایش‌هایی که برای یک نفر تجویز می‌شود، حتما باید یک اختلال یا بیماری را نشان دهد، یک تلقی نادرست است و باید این نگاه اصلاح شود.
به گفته این متخصص پاتولوژی، آزمایشگاه‌ها در چرخه نظام سلامت، جایگاه بسیار مهمی دارند که با آن که فقط ۳ تا ۵ درصد بودجه نظام سلامت به این بخش تخصیص داده می‌شود، اما بیش از ۷۰ درصد تشخیص‌ها به نوعی با آزمایشگاه مرتبط است. این بخش تا حد زیادی در پیشگیری، پیگیری، تشخیص و درمان بیماری‌ها موثر است و چنین اظهارنظرهایی جز این که که دید بیمار را به همکاران نظام سلامت تغییر دهد، فایده دیگری ندارد و به نفع نظام سلامت کشور نیست.
رئیس انجمن علمی پاتولوژی ایران هم چند سال پیش گفته بود: ۶۰ درصد آزمایش‌هایی که در کشورمان تجویز می‌شوند، هیچ ضرورتی ندارند و بهتر است پزشک روی معاینه بالینی بیمار بیشتر و دقیق‌تر کار کند. دکتر قهرمانی درباره این اظهارنظر می‌گوید: بله، رئیس انجمن چند سال پیش چنین صحبتی کرد ولی منظور ایشان این بود که اگر فردی به طور صحیح ویزیت نشود، یا ویزیت آنلاین شود یا معاینه بالینی او جدی گرفته نشود، نوشتن یک سری آزمایش بدون دقت در بالین بیمار ضرر دارد و باعث می‌شود که آزمایش تجویزشده عملا فایده‌ای نداشته باشد. تاکید آقای کمالیان همیشه این است که بیمار در مرحله اول حتما توسط پزشک معاینه شود. چون شاید بسیاری از کارهایی که در ادامه سیر درمان و تشخیص نیاز است، در همان معاینه اول جهت‌دار شود. بعد از آن اظهارنظر، آقای کمالیان گفتگوهای دیگری هم کرد اما متاسفانه فقط همان صحبت‌های اولیه‌اش رسانه‌ای شد و در یادها ماند.
دبیر انجمن علمی پاتولوژی ایران می‌گوید: آزمایشگاه‌ها با تمام مشکلاتی که تحمل می‌کنند، دارند با کیفیت بالا کار می‌کنند و مردم در همه نقاط کشور - حتی دورافتاده‌ترین نقاط و شهرهای مرزی - خدمات یکسانی را دریافت می‌کنند و ما باید تلاش کنیم که این روند ادامه پیدا کند. نه این که با صحبت‌هایی مثل غیرضروری بودن نیمی از آزمایش‌ها، نگاه مردم را به جامعه پزشکی تغییر دهیم.
هر نسخه حاوی ۱۰ قلم آزمایش!
درباره میزان ضروری یا غیرضروری بودن آزمایش‌های تجویزشده، هر نهاد و سازمان موضوع را از زاویه دید خود بررسی می‌کند؛ مدیرعامل سازمان بیمه سلامت در گفتگویی با رسانه‌ها گفته که «به طور میانگین در هر نسخه ۱۰.۵ قلم آزمایش تجویز می‌شود که این عدد در تهران به ۱۵ قلم هم می‌رسد. در حالی که بسیاری از این موارد اصلا ضرورتی ندارند و همین، شرایط را برای بیمه‌ها سخت می‌کند.» آمارهای جهانی می‌گویند که تعداد آزمایش‌های درخواستی برای هر فرد بین ۱.۶ تا ۴.۲ قلم است. عددی که اختلاف بسیار زیادی با آزمایش‌های تجویزشده در ایران دارد.
برخی کارشناسان هم البته تجویزهای غیرضروری آزمایش‌ها را قبول دارند و درباره دلایل آن می‌گویند؛ باعث می‌شود که فوری آزمایش تجویز کنند. و برای تشخیص درست، به نتیجه آزمایش‌ها وابستگی بالایی دارند. دلیل دیگر این است که بعضی از پزشکان به دلیل ، به تجویز غیرمنطقی متوسل می‌شوند. هم یکی دیگر از دلایل کارشناسان است. آنها به این مورد مهم هم اشاره می‌کنند که و هر تعدادی که بیمار درخواست کرد، در آزمایش او می‌نویسند.
قهرمانی در این باره می‌گوید: قبول دارم که . این را انکار نمی‌کنیم اما نمی‌توانیم بگوییم همه این پزشکان قرارداد دارند و به خاطر منافع شخصی خود این کار را می‌کنند. البته افرادی هم هستند که برای کسب منافع این کار را می‌کنند که تعدادشان خیلی کم است و به خاطر این چند نفر نمی‌توان کل سیستم نظام سلامت را زیر سوال برد. موضوع این است که اکثریت دارند خوب و سالم کار می‌کنند و در فضای سالم، هر پزشکی حق دارد هر آزمایشگاهی را که مد نظرش است، به بیمارش معرفی کند و موردی هم ندارد.
در ایران سه‌سوته آزمایش می‌دهید
دکتر رئیسی، معاون وزیر بهداشت بر این باور است که با اجرای برنامه پزشک خانواده، این روند کنترل می‌شود. چون طبق سیستم ارجاع، بیمار حتما اول باید پزشک عمومی را ببیند تا او در صورت نیاز برایش آزمایش‌های لازم را بنویسد. اما دبیر انجمن پاتولوژی ایران نظر دیگری دارد و می‌گوید: خدمات آزمایشگاهی کشور ما در کشورهای توسعه‌یافته هم پیدا نمی‌شود و به این شکل عالی در دسترس نیست. در آمریکای شمالی اگر فردی بخواهد آزمایش انجام دهد یا خدمات پزشکی بگیرد، ممکن است کارش چند ماه طول بکشد. اما در ایران شما هروقت بخواهید، می‌توانید به راحتی از پزشک متخصص نوبت بگیرید. پزشک هم برایتان آزمایش می‌نویسد و شما بدون فوت وقت برای انجام آزمایش مراجعه می‌کنید. این خدمات نه فقط در تهران، بلکه در محروم‌ترین شهرهای کشور هم در دسترس است.
با این حال، عده‌ای از کارشناسان معتقدند هرچقدر هم خدمات آزمایشگاهی کشور پیشرفته و باکیفیت باشد، اما آزمایش‌های غیرضروری می‌تواند علاوه بر تحمیل هزینه اضافی به مردم سازمان‌های بیمه‌گر، نظام سلامت کشور و حتی مراکز آزمایشگاهی را هم که ظاهرا در کوتاه‌مدت از این موضوع منتفع می‌شوند، با مشکلات متعددی مواجه کند. مشکلاتی مثل افزایش فشار کار، افت کیفیت خدمات و افزایش احتمال خطا در نتایج آزمایش‌ها به دلیل حجم بالای کار که می‌تواند دامنگیر آزمایشگاه‌ها شود.