>>عصرایران ؛ علی خیرآبادی - درک چگونگی تحولات فوتبال مدرن و پیشرفت‌های اخیر در شناخت عملکرد واقعی این بازی، بدون نگاهی به فعالیت‌های یک آزمایشگاه دانشگاهی در بلژیک، ناقص خواهد بود.
در دانشگاه کاتولیک لون (KU Leuven) در بلژیک، یکی از قدیمی‌ترین دانشگاه‌های دنیا، یک آزمایشگاه به اسم «Sports Analytics Lab» فعالیت می‌کند که تمرکزش روی تحلیل داده‌های فوتبال با کمک هوش مصنوعی است. این آزمایشگاه را جسی دیویس، استاد آمریکایی علوم کامپیوتر، اداره می‌کند. دیویس که در کودکی طرفدار پر و پا قرص بسکتبال و فوتبال آمریکایی بود، تا دوران دانشگاه فوتبال نمی‌دید؛ اما در جریان جام جهانی ۲۰۰۲ جذب این ورزش شد. وقتی در سال ۲۰۱۰ به عنوان پژوهشگر در دانشگاه لون استخدام شد، چند تا از همکارای ورزشی‌دوستش دوباره اون رو به دنیای فوتبال علاقه‌مند کردن.
>>شک و تردیدهای اولیه، راهی که باز شد
در آغاز موج تحلیل داده در ورزش، بسیاری معتقد بودند فوتبال – به‌خاطر ماهیت سیال و پیوسته‌اش – برای تحلیل آماری پیشرفته مناسب نیست. برخلاف بیسبال یا بسکتبال که وقایع قابل‌شمارش و تفکیک‌پذیر دارند، در فوتبال، تعداد اقداماتی مانند شوت یا گل بسیار اندک است. همین مسئله باعث دشواری در ارزیابی کمّی نقش بازیکنان، به‌ویژه در پست‌هایی که کمتر گل می‌زنند، می‌شود.
اما فوتبال نیز به‌مرور راه خود را پیدا کرد. امروزه اکثر باشگاه‌های بزرگ، بخش‌های تخصصی تحلیل داده دارند و موضوعاتی مانند ارزش موقعیت‌های شوت‌زنی یا الگوهای پاس خطرناک به‌طور جدی بررسی می‌شوند.
>>از پژوهش تا >>تأثیرگذاری
آزمایشگاه لون پژوهش‌هایی منتشر کرده که از جمله بهینه‌ترین نواحی زمین برای شوت‌زنی از راه دور یا بررسی این‌که آیا در شرایط خاص، بهتر است توپ را بلند و به بیرون بزنیم تا از عقب بازی‌سازی کنیم، پرداخته‌اند. برخی از این مقالات با عنوان‌هایی مانند «رویکرد بیزی به احتمال برد در جریان بازی» یا «تحلیل فرایندهای تصمیم‌گیری مارکوف در فوتبال حرفه‌ای» منتشر شدند؛ اما دیویس و تیمش عاقلانه عمل کردند و وبلاگی راه‌اندازی کردند که مفاهیم پیچیده را به زبان ساده برای عموم توضیح می‌داد.
این پژوهش‌ها به همکاری‌هایی با باشگاه‌هایی مانند لایپزیگ، کلوب بروژ، فدراسیون‌های آلمان و آمریکا و نیز تیم محلی «اود-هیوِرله لون» منجر شد. نکته جالب آن‌که با وجود گذشت بیش از یک دهه، دیویس و تیم حدود ۱۰ نفره‌اش همچنان پیشرو و تأثیرگذار هستند – از جمله در ارزیابی‌های جدید درباره ارزش مالکیت توپ.
>>باشگاه‌ها، محدودیت‌ها و چالش‌های اجرا
با وجود پذیرش تحلیل داده در فوتبال حرفه‌ای، باشگاه‌ها نتوانسته‌اند دانشگاه‌ها را کنار بزنند. دلیل آن به‌گفته دیویس، فشار زمانی شدید در ورزش حرفه‌ای است: «در فضای رقابتی، تمرکز شدیدی بر آینده فوری وجود دارد. بسیاری از کارکنان ممکن است شش ماه بعد آنجا نباشند، و همین باعث می‌شود تمایلی به ورود به پروژه‌های پرریسک یا بلندمدت وجود نداشته باشد.»
پژوهش‌های ارزشمند باشگاه‌ها معمولاً منتشر نمی‌شود، زیرا مزیت رقابتی محسوب می‌شود. از سوی دیگر، اجرای عملی ایده‌های نوین مستلزم زیرساخت فنی، مهارت‌های برنامه‌نویسی و مهندسی داده است که بسیار پرهزینه و زمان‌بر است.
دیویس می‌گوید: «برای کار با داده‌های ردیابی و استفاده از مدل‌های یادگیری عمیق، ماه‌ها زمان برنامه‌نویسی نیاز است. حتی اگر سیستم ساخته شود، نگهداری از آن خود هزینه‌ای دیگر دارد.»
اما در دانشگاه، فشار زمانی وجود ندارد. شکست در پروژه‌ای یا توقف آن به‌خاطر نبود دانش جدید، امری طبیعی است. در دانشگاه لون، هدف نه پیروزی در زمین فوتبال، بلکه درک بهتر بازی است؛ دانشی که در نهایت به نفع همه خواهد بود – از باشگاه‌ها گرفته تا تماشاگران.
>>جمع‌بندی: فوتبال، علم و سرمایه‌گذاری عمومی
پیشرفت تحلیل فوتبال نه‌تنها حاصل تلاش باشگاه‌ها بلکه نتیجه سال‌ها تحقیق دانشگاهی است. دانشگاه لون و تیم دیویس نمونه‌ای از نقش علم در تحول بازی‌ها هستند؛ نمونه‌ای که می‌تواند الهام‌بخش سیاست‌گذاران برای حمایت از پژوهش عمومی باشد. فوتبال، با همه پیچیدگی‌هایش، به کمک علم بهتر فهمیده شده – و این تازه آغاز راه است.