۱۵۴ گونه جانوری کشور در خطر انقراض

ایرنا: بر اساس آخرین اطلاعات اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت ۱۵۴ گونه از مهره‌داران ایران در فهرست گونه‌های در معرض تهدید انقراض قرار دارد که با توجه به اهمیت حفاظت از تنوع‌زیستی رئیس جمهور دستور تهیه برنامه راهبردی حفاظت را صادر کرد، از این رو سازمان حفاظت محیط‌زیست در صدد انجام آن است تا با اجرای آن مانع انقراض گونه‌های ارزشمند کشور شود.

ایران کشوری متنوع از لحاظ تنوع زیستی است، شناسایی حدود ٣٧ هزار و ۵٠٠ گونه جانوری و بیش از هشت هزار گونه گیاهی گواه این ادعا است، در کنار اینها ۵۷۹ گونه پرنده، ۲۱۴ گونه پستاندار، ۲۸۴ گونه خزنده، ۲۳ گونه دوزیست، ۳۰۹ گونه ماهی آب شیرین و ۷۶۳ گونه از ماهیان دریایی در خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر را هم کنار اینها قرار دهیم، می رسیم به بهشتی از انواع جانوران که در زیستگاه های خشکی و دریایی کشور زندگی می کنند.

همچنین حدود ٣۵ هزار و ٢٨٣ گونه از بی مهرگان در کشور شناسایی شده اند که بیش از ٣٢ هزار و ۶٠٠ گونه از آنها بندپایان هستند، بیش از ۹۴ درصد تنوع گونه ای جانوران کشور به بی مهرگان و کمتر از ۶ درصد به مهره داران تعلق دارد، حشرات با حداقل ۲۶ هزار و ۸۰۰ گونه بیش از ۷۰ درصد از کل گونه های کشور را به خود اختصاص می دهند.

البته باید بگویم که اینها قسمت خوب ماجراست، درست است که تنوع زیستی غنی داریم مثلا گونه های پرنده ایران به تنهایی با تمام اروپا برابری می کند اما این ماجرا قسمت تاریک هم دارد و آن در خطر انقراض بودن بخش زیادی از گونه ها است، به طوری که بر اساس آخرین اطلاعات اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (IUCN)، تعداد ۱۵۴ گونه از مهره داران ایران در فهرست گونه های در تهدید قرار دارند، برای نمونه یوزپلنگ آسیایی و میش مرغ را می توان نام برد که تعدادشان در طبیعت به زیر ۲۵ عدد رسیده است، در کنار آنها ۵ گونه ماهی خاویاری دریای خزر را هم می توان نام برد که در دنیا بی نظیرند اما در حال محو شدن از پهنه آبی خزر هستند.

به اعتقاد کارشناسان، انقراض گونه‌ها پدیده‌ای طبیعی است، اما مساله مهم سرعت در این روند است که جای نگرانی دارد که متاسفانه در عصر حاضر به علت دخالت های انسان و توسعه بی ضابطه شتاب گرفته است، نکته مهم این است که انقراض گونه‌ها به تنوع زیستی آسیب وارد می‌کند و می‌تواند پیامدهای جدی بر اکوسیستم‌ها و سلامت کره زمین داشته باشد.

با توجه به اهمیت موضوع رئیس جمهور در جلسه شورای‌عالی حفاظت محیط زیست با اشاره به اهمیت این حوزه، گفت که اگر محیط زیست تخریب شود، انسان‌ها نیز آسیب جدی خواهند دید، بنابراین باید برنامه جامعی داشته باشیم تا مانع نابودی محیط زیست شویم، مهمترین مشکل کشور در زمینه محیط زیست، فقدان یک برنامه جامع است، به همین دلیل اقداماتی که تاکنون در این زمینه انجام شده، به اندازه کافی مشکلات را حل نکرده است.

مسعود پزشکیان تاکید کرد: کشور به برنامه عملیاتی و جامع در زمینه محیط زیست نیاز دارد تا همه بخش‌های مختلف محیط زیستی به صورت یکپارچه دیده شوند. باید برنامه‌ای تهیه شود که شامل اهداف، فرضیات، اقدامات عملیاتی، منابع مالی و نتیجه باشد.

یکی دیگر از اقدامات سازنده در این راستا دادن مرجعیت کنوانسیون تنوع زیستی به سازمان حفاظت محیط زیست است که با موافقت رئیس جمهور انجام شد. مرجعیت این کنوانسیون از سال ۱۳۹۷ در اختیار وزارت جهاد کشاورزی بود.

این دو اقدام و دستور مستقیم رئیس جمهور نشان می دهد که دولت چهاردهم نسبت به مسائل محیط زیست و تنوع زیستی کشور حساس است که جای خوشحالی دارد.

با نگاهی گذرا به نتایج تحقیقات و پژوهش ها در دنیا می توان دریافت که خطر انقراض گونه ها فقط بیخ گوش طبیعت ایران نیست بلکه در کمین بسیاری از کشورها نشسته است، در این راستا بر اساس پژوهشی در سال ۲۰۲۲ ، نزدیک به ۱۵۰ تا ۲۶۰ هزار عدد از گونه‌های شناخته‌ شده کره زمین از سال ۱۵۰۰ میلادی از بین رفته‌اند.

>>دستور رئیس جمهور برای تهیه برنامه راهبردی حفاظت از تنوع‌زیستی

بر این اساس برای افزایش آگاهی‌ها از مسائل مربوط به تنوع زیستی، سازمان ملل در سال ۱۹۹۲ کنفرانسی را درباره حمایت از محیط‌زیست در ریودوژانیرو برگزار کرد که یکی از دستاوردهای آن انعقاد پیمان تنوع زیستی است، ایران هم در سال ۱۳۷۵ به این کنوانسیون پیوست، بعد از آن روز ۲۲ می برابر با اول خرداد روز جهانی تنوع زیستی نامگذاری شد و هر سال بنا به شرایط محیط زیست و تنوع زیستی دنیا یک شعار برای این روز تعیین می شود که شعار امسال «زندگی همسو با طبیعت و توسعه پایدار» انتخاب شده است.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: اول خرداد روز جهانی تنوع زیستی است و امسال برای این روز شعار «زندگی همسو با طبیعت و توسعه پایدار» تعیین شده است، در همین ایام رئیس جمهور دستور داد که برنامه راهبردی حفاظت از تنوع زیستی کشور تهیه شود و در این راستا جمعی از متخصصان را گرد هم آوردیم و اولین جلسه هم اندیشی برای تدوین این برنامه را آغاز کردیم و همزمان با این روزها، مرجعیت کنوانسیون تنوع زیستی هم به سازمان محیط زیست محول شد.

حمید ظهرابی افزود: این اتفاقات خوب مرتبط با حفاظت از تنوع زیستی و اثرگذار در حفظ تنوع زیستی کشور را در ایام مرتبط با روز جهانی تنوع زیستی باید به فال نیک گرفت و باید از این فرصت نهایت بهره را ببریم و با مشارکت تمام ذینفعان مرتبط در حوزه تنوع زیستی، اساتید، متخصصان، دستگاه های اجرایی ذیربط، سازمان های مردم نهاد ، مردم محلی و دیگر ذینفعان این حوزه بتوانیم برنامه ای جامع و کامل را برای حفاظت از تنوع زیستی کشور فراهم کنیم.

وی درباره اهداف کنوانسیون تنوع زیستی گفت: کنوانسیون تنوع زیستی سه هدف کلی دارد؛ «اول حفاظت از تنوع زیستی، دوم بهره برداری پایدار از تنوع زیستی و سوم تقسیم عادلانه منافع حاصل از تنوع زیستی» که این سه بخش باید با مشارکت و همراهی همه ذینفعان با اولویت جوامع محلی اتفاق بیفتد تا به یک حفاظت پایدار دست پیدا کنیم، حفاظت از محیط زیست باید حفاظتی پایدار باشد و پایداری هم زمانی تحقق می یابد که به مسائل اقتصادی و اجتماعی در برنامه ریزی ها توجه کنیم چرا که حفاظت پایدار هم باید اصول توسعه پایدار را رعایت کند.

ظهرابی ادامه داد: بنابراین حرکت به سمت و سویی که باعث می شود مردم محلی و سایر ذینفعان منافع خودشان را هم راستا با حفاظت ببینند می تواند به پایداری حفاظت کمک کند، بر این اساس همه برنامه ها روی این اصول متمرکز خواهد شد که به نحوی بتوانیم مشارکت همه ذینفعان را در برنامه های خود داشته باشیم.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: تاکنون حدود ٣٧ هزار و ۵٠٠ گونه جانوری و بیش از ۸۰۰۰ گونه گیاهی در ایران شناسایی شده است همچنین تعداد ۵۷۹ گونه پرنده، ۲۱۴ گونه پستاندار، ۲۸۴ گونه خزنده، ۲۳ گونه دوزیست و ۳۰۹ گونه ماهی آب شیرین در سطح کشور شناسایی شده است و علاوه بر ماهیان آب شیرین، ۷۶۳ گونه از ماهیان دریایی در خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر شناسایی شده اند.

وی افزود: تاکنون حدود ٣۵ هزار و ٢٨٣ گونه از بی مهرگان در کشور شناسایی شده اند که بیش از ٣٢ هزار و ۶٠٠ گونه از آنها بندپایان هستند، بیش از ۹۴ درصد تنوع گونه ای جانوران کشور به بی مهرگان و کمتر از ۶ درصد به مهره داران تعلق دارد. حشرات (با حداقل ۲۶۸۰۰ گونه)، بیش از ۷۰ درصد از کل گونه های کشور را به خود اختصاص می دهند. به هر حال، بی مهرگان کشور تا حد زیادی ناشناخته باقی مانده اند و برآوردها نشان می دهند که تعداد زیادی گونه از بی مهرگان کشور همچنان ناشناخته هستند.

>>بهره‌برداری ناپایدار منابع زیستی کشور را در شرایط نامطلوب قرار داده است

وی گفت: بر اساس آخرین اطلاعات اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (IUCN)، تعداد ۱۵۴ گونه از مهره داران ایران در فهرست گونه های در تهدید( به شدت در معرض خطر انقراض، در معرض خطر انقراض و آسیب پذیر ) قرار دارند. برای نمونه، به پنج گونه ماهیان خاویاری کشور اشاره می شود که هر پنج گونه در فهرست IUCN در طبقه بحرانی انقراض (CR) قرار گرفته اند.

ظهرابی با اشاره به وضعیت تنوع زیستی کشور اظهار کرد: در کشور متاسفانه به علت بهره برداری ناپایدار از منابع زیستی شرایط در بخش های مختلف مرتبط با این حوزه بسیار نامطلوب است، در بحث مدیریت منابع آب به عنوان یکی از اکوسیستم های بسیار مهم در حفظ تنوع زیستی شرایط بسیار بدی را داریم، تقریبا بخش عمده ای از تالاب های کشور خشک شده اند، بسیاری از رودخانه ها یا خشک شده و یا تبدیل به رودخانه های فصلی شدند که عملا بخش عمده ای از کارکردهای حفظ تنوع زیستی را این اکوسیستم ها از دست دادند.

وی ادامه داد: در اکوسیستم های جنگلی هم شرایط بسیار ناپایدار و نامناسب است، در زاگرس امروزه به علت کشت زیراشکوب، آتش سوزی های متعدد و چرای بی رویه دام شاهد زوال اکوسیستم های جنگلی هستیم و این ضعیف شدن باعث شده که آفات و بیماری ها بر این اکوسیستم حاکم شود، فرسایش خاک زیاد شده، پدیده گرد و غبار رخ می دهد و همه اینها با هم افزایی باعث می شوند وضعیت ناپایدار به طور مرتب تشدید شود، این شرایط در جنگل های شمال کشور هم مشاهده می شود، بهره برداری های ناپایدار ، تخریب ها، تصرف و تغییر کاربری آنها در روند ویلا سازی و تفریحگاه ها، آسیب بسیاری به این اکوسیستم وارد کرده است.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست گفت: در اکوسیستم های بیابانی هم بر روی بهره برداری معادن آنهم با شیوه های قدیمی و مخرب متمرکز هستیم و دستکاری ها در بالادست و سدهایی که ساخته می شود، باعث خشکاندن دشت های سیلابی و تالاب ها شده و عملا باعث تشدید پدیده گرد و غبار در مناطق بیابانی می شود و آسیب های زیادی را ایجاد کند.

وی ادامه داد: اکنون پیامدهایی مانند فرونشست زمین را داریم که ناشی از ناترازی منابع آب است، در واقع منابع و مصارف آب با همدیگر تطابق ندارند، سفره های آب زیرزمینی به شدت افت کرده و فرونشست در حال رخ دادن است.

ظهرابی گفت: در حوزه تنوع زیستی هم جمعیت حیات وحش در خارج از مناطق تحت مدیریت محیط زیست به تدریج در حال حذف شدن هستند و جمعیت بسیاری از گونه ها به طور قابل توجهی کاهش یافته است و گونه ها به سمت انقراض پیش می روند که وضعیت نامناسبی است وضعیت برخی از این گونه ها بحرانی است که از آن جمله می توان به یوزپلنگ آسیایی و میش مرغ اشاره کرد به طوری که جمعیت این ۲ گونه در طبیعت به زیر ۲۰ رسیده است که شرایط بسیار نامناسبی است.

۱۵۴ گونه جانوری کشور در خطر انقراض/ سند راهبردی حفاظت از تنوع‌زیستی تهیه می‌شود

>>سند راهبردی حفاظت از تنوع زیستی تهیه می‌شود

وی درباره تهیه برنامه حفاظت از تنوع زیستی گفت: بعد از تهیه بسته سیاستی باید بتوانیم برنامه های اجرایی را با زمان بندی دقیق و منابع اعتباری مورد نیاز و مشخص کردن دستگاهی باید آن عملیات را انجام دهد، تهیه کنیم، این جزییات کاملا باید در این برنامه مشخص شود تا نظارت موثر ممکن شود، خوشبختانه اولین نشست آن با مشارکت و استقبال قابل توجه متخصصان برگزار شده و این روند تا نهایی شدن برنامه ها ادامه خواهد یافت.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست اظهار کرد: اولین نشست تدوین سند راهبردی حفاظت از تنوع زیستی کشور با مشارکت و استقبال قابل توجه متخصصان برگزار شد و این روند تا نهایی شدن برنامه ها ادامه خواهد یافت.