به گزارش >>تجارت نیوز، داده‌های سازمان هواشناسی نشان می‌دهد از ابتدای سال زراعی و آبی جاری ( مهر ۱۴۰۳) تا ۲۶ اردیبهشت امسال، میزان بارش در کشور نسبت به میانگین بلندمدت بیش از ۴۰ درصد کاهش یافته است؛
از طرفی ، سیستان و بلوچستان با کاهش کم‌سابقه ۷۵ درصدی بارندگی نسبت به میانگین بلندمدت در جایگاه نخست کم‌بارشی در بین استان‌ها قرار گرفته است؛ وضعیتی که فراتر از یک ناهنجاری فصلی بوده و به الگویی بلند مدت از بی‌آبی و خشکسالی تبدیل شده است.
به گفته مدیرکل هواشناسی سیستان و بلوچستان، میانگین بارش ثبت شده از ابتدای سال زراعی جاری تاکنون در این استان ۲۰.۷ میلی‌متر بوده که نسبت به میانگین بلندمدت (۸۴ میلی‌متر)، کاهش چشمگیر ۷۵ درصدی را نشان می‌دهد، همچنین این میزان نسبت به مدت مشابه سال گذشته، حدود ۸۶ درصد کاهش داشته است.
محسن حیدری با اشاره به شاخص بارش، تبخیر و تعرق استاندارد شده (SPEI) در بازه یک ساله منتهی به پایان فروردین ۱۴۰۴ اعلام کرد: همه مساحت استان تحت تأثیر درجه‌های مختلف خشکسالی قرار دارد، از این میزان سه دهم (۰.۳) درصد با خشکسالی خفیف، ۳.۸ درصد با خشکسالی شدید و ۹۵.۹ درصد با خشکسالی بسیار شدید مواجه است.
به گفته کارشناسان، شرایط اقلیمی سیستان و بلوچستان در دهه‌های گذشته همواره خشک و کم‌بارش بوده اما آنچه اکنون با آن مواجهیم خشکسالی بی‌وقفه و مزمن است که ساختارهای بوم‌شناختی و معیشتی منطقه را به شدت تحت تاثیر قرار داده است؛ از طرفی آمار موجود نشان می‌دهد که خشکسالی در این خطه یک پدیده موقت نیست بلکه به واقعیت مستمر اقلیمی تبدیل شده که به‌طور هم‌زمان بر منابع آبی، زمین‌های کشاورزی، منابع انسانی و حتی الگوهای مهاجرتی تأثیر گذاشته است.
گرچه سیستان و بلوچستان در سال‌های ۱۳۸۲ و ۱۳۸۳ برای مدت کوتاهی وضعیت ترسالی را تجربه کرد اما در سال‌های پس از آن حتی در مقاطعی که کشور از لحاظ اقلیمی در وضعیت معمول قرار داشت، همچنان درگیر بحران خشکسالی بود که به گفته کارشناسان، این موضوع گواهی بر تفاوت الگوی اقلیمی این منطقه با دیگر نقاط کشور است.
منابع آبی، نخستین قربانی خشکسالی مزمن
در این سال‌ها نه‌تنها شدت بارش کاهش یافته بلکه توزیع زمانی و مکانی بارش نیز به‌شدت دگرگون شده و بارندگی‌های نامنظم، کوتاه‌مدت و فاقد نفوذ، امکان تغذیه سفره‌های زیرزمینی و تثبیت پوشش گیاهی را از بین برده است؛ کاهش بارندگی در این منطقه نه فقط به کاهش سطح آب‌های سطحی و زیرزمینی منجر شده بلکه کیفیت آب موجود را نیز دستخوش تغییر کرده است، افزایش شوری و سختی آب در مناطق مختلف استان، تهدیدی برای سلامت عمومی و کشاورزی به‌شمار می‌آید.
طبق شواهد و اطلاعات موجود، منابع سنتی تأمین آب همچون قنات‌ها، چشمه‌ها و چاه‌های نیمه‌عمیق یکی پس از دیگری در حال خشک شدن هستند؛ این شرایط باعث کاهش توان بهره‌برداری از اراضی کشاورزی شده و میزان وابستگی به منابع غیرپایدار آبی را افزایش داده است.
مهاجرت، ناهنجاری و فشار بر شهرها
پیامدهای خشکسالی مزمن تنها محدود به بخش منابع طبیعی نیست؛ در سطحی عمیق‌تر، این بحران معیشت ده‌ها هزار خانوار کشاورز و دامدار را درگیر کرده و موجب کاهش امنیت غذایی و حتی ناپایداری اجتماعی و مهاجرت در برخی نقاط روستایی شده است.پیامدهای خشکسالی مزمن موجب کاهش امنیت غذایی و حتی ناپایداری اجتماعی و مهاجرت در برخی نقاط روستایی شده است
از طرفی الگوی معیشتی سنتی در سیستان و بلوچستان که مبتنی بر دامداری و کشاورزی بوده به‌شدت متزلزل شده و خشکسالی باعث از بین رفتن دام‌ها، کاهش سطح زیر کشت، افت تولید محصولات و ناتوانی در تأمین آب آشامیدنی شده و زنجیره‌ای از مشکلات را ایجاد کرده است.
در چنین شرایطی، پدیده مهاجرت از روستاها به شهرها شدت گرفته و خانوارهایی که دیگر قادر به تأمین نیازهای اولیه خود نیستند به‌ناچار به سمت سکونتگاه‌های شهری و در اغلب موارد غیررسمی مهاجرت می‌کنند؛ این مهاجرت‌ها، فشار مضاعفی بر زیرساخت‌های شهری وارد کرده و به گسترش مناطق حاشیه‌نشین، افزایش بیکاری، ناهنجاری‌های اجتماعی و تعمیق شکاف توسعه‌ای میان مناطق مختلف سیستان و بلوچستان منجر شده است.
رشد سکونتگاه‌های غیر رسمی و حاشیه شهرها در مناطقی مانند زاهدان در سال های اخیر موید این نکته بوده و چالش ها و معضلات خاص اقتصادی و اجتماعی را به‌همراه داشته است؛ برخی از خانوارها نیز از این استان به مناطق دیگر کشور از جمله شهرهای شمالی مهاجرت کرده اند.
نگاهی به پیش‌بینی‌های هواشناسی نشان می دهد که وضعیت بارش زمستانه در سیستان و بلوچستان تغییر چشمگیری نخواهد داشت و انتظار می‌رود که بارش‌ها تنها در حد نرمال باشد که این میزان حتی اگر تحقق یابد، نمی‌تواند جبران‌کننده کمبودهای انباشته‌شده سال‌های اخیر باشد.
کارشناسان بر این باورند که برای مدیریت مؤثر این بحران باید از نگاه کوتاه‌مدت عبور کرد و راهکارهای ساختاری و میان مدت و بلند مدت از جمله احیای سامانه‌های سنتی بهره‌برداری از آب، توسعه زیرساخت‌های آبخوان‌داری و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین آبیاری در دستور کار قرار گیرد؛ همچنین اصلاح الگوی کشت و ترویج گونه‌های گیاهی مقاوم به خشکی از دیگر اقدامات مهم در جهت تاب‌آوری بخش کشاورزی در برابر شرایط اقلیمی جدید است، اقدامی که بدون حمایت‌های نهادی و مشوق‌های اقتصادی قابل اجرا نخواهد بود.
فعالان زیست محیطی نیز تاکید دارند که امروز سیستان و بلوچستان با تنش اقلیمی و آبی مواجه است که علاوه بر تغییرات جهانی اقلیمی ریشه در ضعف در سیاستگذاری و مدیریت‌های پیشین و فقدان سرمایه‌گذاری بلندمدت در حوزه‌های مرتبط دارد و اگر تصمیم‌گیران ملی و محلی به‌دنبال مهار این بحران هستند باید با نگاهی یکپارچه، توسعه‌محور و بر پایه آمایش سرزمین، اقداماتی فوری و مؤثر را در دستور کار قرار دهند.
منبع: ایرنا