انتخاب: میدل ایست آی نوشت: وقتی که آذربایجان در جنگ دوم ناگورنو-قره‌باغ در سال ۲۰۲۰ ارمنستان را شکست داد، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، به عنوان یک میانجی قدرتمند ظاهر شد.
در ادامه این مطلب آمده: کرملین به میانجی‌گری توافق آتش‌بس کمک کرد که ارمنستان را مجبور به پذیرش عقب‌نشینی دردناک از بیشتر قلمروهایی کرد که پیش‌تر تحت کنترل خود در داخل آذربایجان داشت.
در آن زمان، پوتین نمی‌توانست از نفرت خود نسبت به نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان، که روابطش با غرب روز به روز عمیق‌تر می‌شد و باعث نگرانی مسکو بود، پنهان کند.
با وجود حمایت سنتی روسیه از ارمنستان در مناقشه‌اش با باکو، تا سال ۲۰۲۰ مسکو به وضوح طرف آذربایجان را گرفته بود. مقامات روسیه به طور منظم بیانیه‌های رسمی منتشر می‌کردند که از موضع باکو حمایت می‌کرد.
برای تحکیم بیشتر روابط، پوتین در سال ۲۰۲۴ تاریخ‌ساز شد و برای نخستین بار به آذربایجان به عنوان رئیس‌جمهور روسیه سفر کرد.
رئیس‌جمهور آذربایجان، الهام علی‌اف، در دیدار تاریخی خود گفت: «کشورهای ما همچنان به عنوان متحد، دوست، شریک نزدیک و همسایه عمل می‌کنند.»
با این حال، کمتر از یک سال بعد، فضا کاملاً تغییر کرده است.
«چه شده آقای پوتین؟» «چه شده آقای پوتین؟ آیا آنقدر نگران شده‌اید که آذربایجان به یک کشور قدرتمند تبدیل شده، سرزمین‌هایش را پس گرفته، حاکمیت خود را بازگردانده و رئیس‌جمهور الهام علی‌اف در سطح جهانی شناخته شده است؟» این پرسشی بود که کانال تلویزیونی دولتی آذربایجان در پخش برنامه‌ای در اوایل این هفته مطرح کرد.
این کانال ادامه داد: «شما عادت کرده‌اید بر مردمی سلطه داشته باشید که به زور در روسیه گنجانده شده‌اند.»
«چه در دوران تزار و چه در دوران شوروی، روس‌ها خود را نژاد برتر می‌دانستند، در حالی که دیگران شهروندان درجه دوم بودند. اگرچه آن امپراتوری‌ها از بین رفته‌اند، اما این ذهنیت هنوز پابرجاست.»
تنش‌ها نخستین بار پس از آن آشکار شد که روسیه به طور تصادفی یک هواپیمای خطوط هوایی آذربایجان را در دسامبر سرنگون کرد و ۳۸ نفر را نزدیک گروزنی به قتل رساند.
در آن زمان، مقامات روسی اعلام کردند که سیستم‌های دفاع هوایی فعال بوده‌اند تا از حملات احتمالی پهپادهای اوکراینی به چچن جلوگیری کنند.
روابط پس از آن، زمانی که پلیس روسیه در جریان تحقیق درباره یک قتل در یکاترینبورگ خانه‌ای را بازرسی و دو برادر آذربایجانی‌تبار، زیادین و حسین صفرور را کشته و چند نفر دیگر را زخمی کرد، بدتر شد.
نتایج کالبدشکافی انجام شده در آذربایجان نشان داد که این دو برادر در بازداشت پلیس مورد شکنجه قرار گرفته بودند.
باکو واکنش شدیدی نشان داد؛ ابتدا سفر معاون نخست‌وزیر روسیه، الکسی اورچوک را لغو کرد و سپس تمام رویدادهای فرهنگی برنامه‌ریزی‌شده با نهادهای دولتی و خصوصی روسیه را معلق کرد.
پلیس آذربایجان این هفته به دفتر خبرگزاری دولتی روسیه، اسپوتنیک آذربایجان، حمله کرد و سردبیر و مدیر آن را به جاسوسی متهم و بازداشت کرد.
رسانه‌ها همچنین فیلم‌هایی منتشر کردند که چند شهروند روس، متهم به قاچاق مواد مخدر و جرایم دیگر، توسط پلیس به شکل خشن دستگیر و به صورت علنی تحقیر می‌شدند، در حالی که آنها را به داخل ون می‌بردند.
برخی گزارش‌های آذربایجانی حتی مطرح کردند که باکو ممکن است مدارس روسیه در کشور را تعطیل کند.
تورال گنجعلی، عضو پارلمان آذربایجان گفت: «آذربایجان سقوط هواپیمای غیرنظامی را فراموش نکرده و سکوت روسیه را تحمل نخواهد کرد»
«در روسیه امروزی، شوونیسم، تبعیض و اسلام‌هراسی اکنون علنی و توسط دولت حمایت می‌شود»، تورال گنجعلی، عضو پارلمان آذربایجان، گفت.
«مهاجران و غیرروس‌ها به زور به جنگ کشانده می‌شوند، تهدید و باج‌گیری می‌شوند. این سیاستی گسترده است که توسط دولت روسیه سازماندهی و تشویق می‌شود.»
روسف حسین‌اف، مدیر مرکز مطالعات توپچوباشف در باکو، معتقد است که چندین عامل در تشدید بحران میان دو کشور نقش داشته‌اند.
او به میدل ایست آی گفت: «در حالی که باکو از پیوستن به ائتلاف‌های ضدروسی یا تأیید تحریم‌های غربی اجتناب می‌کند، اما در روابط دوجانبه بدون تردید موضع قاطعانه‌ای می‌گیرد که گفتار و اقدامات آن گاه به‌طور قابل توجهی جسورانه است.»
او افزود «از دیدگاه مسکو، سیاست خارجی مستقل و متعادل آذربایجان اغلب منبع ناامیدی بوده است.»
حسین‌اف اشاره کرد که باکو همچنان انتظار دارد که تحقیقات کاملی درباره سرنگونی هواپیمای مسافربری‌اش انجام شود، شناسایی رسمی صورت گیرد و جبران خسارت مناسب انجام شود، در حالی که مسکو اصرار دارد این موضوع پشت درهای بسته رسیدگی شود.
گنجعلی گفت: «آذربایجان سقوط هواپیمای غیرنظامی را فراموش نکرده و سکوت روسیه را تحمل نخواهد کرد.»
وی ادامه داد «از ممنوعیت ورود نمایندگان پارلمان آذربایجان به روسیه گرفته تا حملات سایبری حمایت‌شده توسط دولت، خصومت ضدآذربایجانی در حال افزایش است. اینها حوادث جداگانه نیستند؛ بلکه بخشی از الگوی خصمانه گسترده‌تر هستند.»
عمداً به دنبال تشدید تنش‌ها برخی دیپلمات‌های غربی معتقدند که آذربایجان عمداً به دنبال تشدید روابط با روسیه است تا امتیازاتی از مسکو درباره مسائل دیگر کسب کند.
یک دیپلمات غربی، که نخواست نامش فاش شود، به میدل ایست آی گفت که با [مشغولیت] ایران [در پی وقایع اخیر]، باکو آزادی بیشتری برای رسیدگی به خواسته‌های روسیه درباره توافق صلح با ارمنستان پیدا کرده است.
چندین رسانه آذربایجانی گزارش داده‌اند که ترکیه، ارمنستان و آذربایجان به توافقی نزدیک هستند که روسیه را در «کریدور زنگزور» کنار بگذارد؛ کریدور که سرزمین اصلی آذربایجان را از طریق ارمنستان به نخجوان متصل می‌کند.
توافق اولیه ۲۰۲۰ کنترل این کریدور را به مأموران اف‌اس‌بی روسیه داده بود.
یک مقام ارمنی به میدل ایست آی گفت که موضع ایروان بدون تغییر باقی مانده است و افزود: ارمنستان مخالف هرگونه کنترل خارجی بر قلمرو حاکم خود است و آماده همکاری با کشورهای دیگر برای باز کردن مسیرهای تجاری است، اما توافق جدیدی همانند گزارش‌ها وجود ندارد. این مقام این گزارش‌ها را «جعلی» خواند.
چند دیپلمات منطقه‌ای به میدل ایست آی گفته‌اند که ترکیه به آرامی ارمنستان و آذربایجان را به امضای توافق صلح تشویق می‌کند.
رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، ماه گذشته میزبان پاشینیان در استانبول بود؛ اولین سفر رسمی یک رهبر ارمنستان پس از پایان جنگ سرد.
روسف حسین‌اف گفت: «سیاست خارجی متنوع آذربایجان — که بر پایه اتحاد با ترکیه و پاکستان، مشارکت‌های استراتژیک با اسرائیل و اخیراً چین استوار است — وابستگی آن به مسکو را بیشتر کاهش داده است.»
او ادامه داد «مقامات روسی احتمالاً از نفوذ سیاسی و نظامی رو به گسترش ترکیه در قفقاز جنوبی، به ویژه از طریق روابط نزدیک آن با آذربایجان، نگرانند.»
حسین‌اف همچنین اشاره کرد که باکو از نفوذ ژئوپولیتیکی خود در مقابل روسیه بهره می‌برد، کشوری که به دلیل جنگ اوکراین و تحریم‌ها منزوی شده است.
او توضیح داد که مسکو بیش از همیشه به باکو نیاز دارد، زیرا به دنبال بازارها و مسیرهای ترابری به جنوب برای دسترسی به ترکیه، ایران و خلیج فارس است.
دیپلماتی دیگر نیز اشاره کرد که روابط رو به رشد روسیه با گرجستان برای هر دو کشور آذربایجان و ترکیه نگرانی ایجاد کرده است، در حالی که ارمنستان به طور فزاینده‌ای به دنبال نزدیکی با غرب است.
برخی در آذربایجان خواستار همکاری امنیتی قوی‌تر با ترکیه شده‌اند.
الدار نمازوف، رئیس سابق دفتر ریاست جمهوری حیدر علی‌اف، به رسانه‌های آذربایجانی گفت که باکو تحت فشار همزمان ایران و روسیه قرار دارد، که وی آن را تهدیدی برای امنیت آذربایجان می‌داند
او یادآور شد که ترکیه و آذربایجان در ژوئن ۲۰۲۱ «بیانیه شوشا» را امضا کردند که دو کشور را موظف می‌کند در صورت هرگونه تجاوز از یکدیگر دفاع کنند.
نمازوف گفت: «باید تصمیم گرفته شود که بزرگ‌ترین پایگاه نظامی ترکیه در منطقه، به زودی در آذربایجان مستقر شود.»
افزود «برای همسایگانی که درک نمی‌کنند، بخشی از این پایگاه برای خدمت به جمعیتی معادل ۲۵۰ میلیون نفر کافی خواهد بود.»
او ادامه داد «این پایگاه حتی می‌تواند به متحد دیگر ما، نیروی هوایی پاکستان که دارای سلاح‌های هسته‌ای است، اجاره داده شود.»
این رویکرد در علوم سیاسی به عنوان «صلح از طریق قدرت» شناخته می‌شود.