راز بقا: نظافت دهان و دندان یکی از جنبه‌های مهم بهداشت در انسان‌هاست که از دوران کودکی با مسواک‌زدن آغاز می‌شود. اما این سؤال برای بسیاری از علاقه‌مندان به طبیعت مطرح است: آیا حیوانات نیز به شیوه‌ای مشابه، از دندان‌های خود مراقبت می‌کنند؟
اگرچه حیوانات ابزار‌هایی مانند مسواک یا خمیردندان ندارند، اما در طبیعت روش‌هایی متفاوت و گاه شگفت‌انگیز برای حفظ سلامت دهان و دندان به‌کار می‌گیرند.
رفتار‌های طبیعی برای تمیزکردن دندان‌ها
بسیاری از حیوانات به‌طور غریزی رفتاری از خود نشان می‌دهند که به پاک‌سازی دندان‌ها کمک می‌کند. در شکارچیانی مانند شیر، ببر و گرگ، جویدن استخوان طعمه نه‌تنها بخشی از فرایند تغذیه است، بلکه مانند یک مسواک طبیعی عمل می‌کند و پلاک و باقی‌مانده‌های غذایی را از روی دندان‌ها می‌زداید.
فیل‌ها نیز با جویدن پوست درختان، شاخه‌ها و گیاهان فیبری، دندان‌های خود را به‌صورت غیرمستقیم تمیز می‌کنند. این عمل سبب می‌شود که سطح دندان ساییده شده و از تجمع مواد زائد جلوگیری شود. در گونه‌هایی مانند اسب و گورخر نیز ساییدگی دندان‌ها از طریق جویدن گیاهان زبر و دانه‌های خشن صورت می‌گیرد، که مشابه یک لایه‌برداری طبیعی عمل می‌کند.
استفاده از کمک دیگر جانوران
در برخی موارد، حیوانات برای بهداشت دهان خود از همکاری با گونه‌های دیگر بهره می‌برند. نمونه بارز این رفتار را می‌توان در رابطه بین تمساح‌ها و پرندگانی به‌نام سلیم (Plover) مشاهده کرد.
این پرندگان کوچک وارد دهان باز تمساح شده و باقی‌مانده گوشت و مواد غذایی را از لابه‌لای دندان‌های او بیرون می‌آورند. این رفتار که به‌عنوان یک رابطه همزیستی شناخته می‌شود، هم برای تمساح مفید است و هم منبع غذایی پرنده را فراهم می‌آورد.
در دنیای میمون‌ها نیز گزارش‌هایی از استفاده از ابزار برای تمیزکردن دندان ثبت شده است. برخی گونه‌های میمون دیده شده‌اند که از برگ‌ها یا چوب‌های باریک برای زدودن مواد از بین دندان‌های خود استفاده می‌کنند، رفتاری که می‌توان آن را ابتدایی‌ترین شکل مسواک‌زدن تلقی کرد.
حیوانات خانگی و نیاز به مراقبت انسانی
در حالی‌که حیوانات وحشی با بهره‌گیری از طبیعت و غریزه‌ی خود، دندان‌هایشان را تمیز نگه می‌دارند، حیوانات خانگی در این زمینه دچار چالش هستند. حیواناتی مانند سگ و گربه که در محیطی بسته و کنترل‌شده زندگی می‌کنند، اغلب به‌واسطه‌ی رژیم غذایی نرم‌تر، فرصت جویدن مواد سفت را ندارند. این وضعیت می‌تواند به تجمع جرم و پلاک، بیماری لثه و پوسیدگی دندان‌ها منجر شود.
دامپزشکان توصیه می‌کنند که صاحبان حیوانات خانگی، از مسواک‌های مخصوص حیوانات استفاده کرده و به‌طور منظم دندان‌های آنها را تمیز کنند. همچنین، اسباب‌بازی‌ها و خوراکی‌هایی طراحی شده‌اند که به تمیز نگه داشتن دندان‌ها در سگ‌ها و گربه‌ها کمک می‌کنند.
در پاسخ به این پرسش که «آیا حیوانات مسواک می‌زنند؟» می‌توان گفت بله، اما نه با ابزار‌های انسانی. آنها از طبیعت، رژیم غذایی، رفتار‌های غریزی و گاهی همکاری با گونه‌های دیگر برای مراقبت از سلامت دهان خود بهره می‌برند.
در حیوانات خانگی، این نقش به انسان منتقل شده و نیاز به توجه ویژه از سوی صاحبان دارد. دنیای حیوانات در این زمینه نیز، همچون سایر جنبه‌های زندگی‌شان، پر از راه‌حل‌های هوشمندانه و قابل‌تأمل است.