به گزارش خبرنگار اقتصاد آنلاین؛ فرونشست زمین فرآیندی است که در آن زمین به صورت آهسته به سمت پایین فرو می‌رود. این فرآیند ممکن است به دلیل حرکت صفحات زمینی، فشار آب زیرزمینی یا استخراج منابع زمینی اتفاق بیفتد. فرونشست زمین می‌تواند منجر به ایجاد گودال‌ها، تراکم خاک و آسیب به سازه‌ها شود. این فرآیند ممکن است به مرور زمان تغییرات زیادی در زمین ایجاد کند.
فرونشست زمین یکی از چالش‌های جدی محیط زیستی و اجتماعی
فرونشست زمین یکی از چالش‌های جدی محیط زیستی و اجتماعی است که در سال‌های اخیر به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک ایران، به شدت مورد توجه قرار گرفته است. این پدیده که در اثر عوامل طبیعی و انسانی رخ می‌دهد، به معنای کاهش ارتفاع سطح زمین و نشست آن به دلایل متنوعی از جمله استخراج بی رویه آب‌های زیرزمینی، حفاری معادن و عوامل طبیعی مانند زلزله و انحلال سنگ‌ها است. فرونشست زمین می‌تواند عواقب خطرناکی برای زیرساخت ها، اکوسیستم‌ها و منابع آبی داشته باشد و به تهدیدی جدی برای توسعه پایدار و زندگی روزمره مردم تبدیل شود.
فرونشست زمین می‌تواند منجر به تخریب ساختمان‌ها، جاده‌ها و سازه‌ها و تغییرات در آب‌وهوا و الگوی بارش که منجر به سیلاب و سیلاب‌زدایی ناگهانی شود. هر چند فرونشست در دشت‌ها نیز می‌تواند خطر زمین‌لغزش را افزایش دهد که منجر به نفوذ آب‌های آلوده از سطح زمین به آب‌های زیرزمینی و باعث کاهش کیفیت آب زیرزمینی شود.
نرخ فرونشست در تهران ۲۰ تا ۳۱ سانتی‌متر در سال
نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد که نرخ فرونشست در تهران ۲۰ تا ۳۱ سانتی‌متر در سال (ده‌ها برابر حد بحران جهانی) است. همچنین آمار‌های موجود نشان می‌دهد که فرونشست در محدوده حریم جنوبی غربی و قسمت‌های از جنوب تهران در حال رخداد است که بنابر ادعای کارشناسان محیط زیست دلیل اصلی آن برداشت بی‌رویه آب است.
پدیده فروریزش زمین و ایجاد فروچاله‌های متعدد در سطح معابر و در مجاورت ساختمان‌ها و خطرات و ریسک‌های این پدیده در تهران، سابقه‌دار است. در اواسط دهه ۱۳۹۰ فروریزش بزرگ منطقه شهران را داشتیم و سپس در خیابان پیامبر، میدان قیام، میدان محمدیه، خیابان مولوی روبه‌روی بیمارستان اکبرآبادی سه راه خیام، ضلع شمالی میدان انقلاب و میدان ونک به صورت موضعی و در ابعاد کوچک در نواحی شمال و جنوب تهران، این پدیده رخ داده و یک پتانسیل خطر عمده در شهر تهران تلقی می‌شود.
درخصوص زون‌های مستعد فروریزش زمین و قنات‌های موجد فروریزش، هم در شهر تهران و هم در کل کشور با یک نقص حقوقی مواجه هستیم. طبق اسناد، مالکیت قنات‌ها شخصی و حقیقی است و در زمان‌های قدیم، هر رشته قنات به نام یک شخص بوده و صاحب داشته و به دلیل ارزشمندی آب قنات، از این رشته قنات‌ها نگهداری می‌شده است.
مهم‌ترین اولویت برای کاهش فروریزش‌های زمین، تعیین تکلیف مسوولیت نگهداری قنوات است
در تهران مهم‌ترین اولویت برای کاهش فروریزش‌های زمین، تعیین تکلیف مسوولیت نگهداری قنوات است و البته ذی‌صلاح‌ترین ارگان برای این مسوولیت هم، شهرداری تهران است، چون هم از آب قنات برای آبیاری فضای سبز استفاده می‌کند و هم از نظر حاکمیتی، امکان و قدرت کنترل و نگهداری قنوات را دارد. لازم است که برای استحکام این قنوات هزینه‌هایی صرف شود که متاسفانه تا امروز چنین هزینه‌ای اختصاص داده نشده و وضعیت قنات‌ها دچار بلاتکلیفی است.
علی بیت‌اللهی رئیس بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در تازه‌ترین اظهارنظر خود بعد از بی اطلاعی رئیس مرکز تحقیقات از میزان فرونشست زمین می‌گوید: فرونشست زمین در ایران به دلیل کاهش سطح آب‌های زیرزمینی به یکی از بحران‌های جدی زیست‌محیطی کشور تبدیل شده است و این پدیده از اوایل دهه ۵۰ خورشیدی مشاهده شده و از دهه ۷۰ با کاهش ناگهانی و شدید منابع آب زیرزمینی شدت گرفته است.
وی با بیان اینکه تاکنون نزدیک به ۱۴۰ میلیارد متر مکعب از منابع آب زیرزمینی کشور از دست رفته است، افزود: کاهش سطح آب زیرزمینی باعث فشرده شدن لایه‌های خاک و نشست زمین شده است، این مسئله به دلیل افزایش تعداد چاه‌های آب، که تعداد آنها به حدود یک میلیون حلقه برآورد می‌شود، تشدید شده است.
رئیس بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به گستردگی بحران فرونشست زمین، گفت: بر اساس داده‌های پردازش‌شده، تمامی استان‌های کشور با این بحران روبه‌رو هستند. بیشترین وسعت فرونشست در استان کرمان گزارش شده است و استان‌های البرز، تهران، اصفهان، خراسان رضوی، فارس و حتی استان‌های پربارشی مانند گلستان و مازندران نیز از این پدیده در امان نبودند، تنها استان گیلان شدت کمتری از فرونشست را تجربه کرده است.
۴۰۰ شهر ایران در پهنه های پر خطر
وی هشدار داد که بیش‌از ۴۰۰ شهر ایران از جمله کلان‌شهر‌هایی مانند تهران، اصفهان، مشهد و شیراز، در پهنه‌های پرخطر فرونشست زمین قرار دارند، همچنین علاوه بر این، خطوط جاده‌ای و ریلی، خطوط انتقال نفت و گاز، شریان‌های حیاتی برق و همچنین آثار تاریخی و فرهنگی کشور نیز در معرض آسیب جدی هستند.
بر اساس آخرین تحقیقات، استان‌های کرمان، البرز، تهران، گلستان، قم و همدان بیشترین تهدید فرونشست زمین در ایران را دارند، به طوری که نرخ فرونشست در این استان‌ها در برخی مناطق به بیش از ۲۰ سانتی متر در سال می‌رسد. استان‌های آذربایجان شرقی، فارس، قزوین، سمنان، خراسان رضوی و اصفهان نیز در معرض فرونشست با نرخ بین ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر در سال قرار دارند. در استان‌های آذربایجان غربی، یزد، کردستان، لرستان، زنجان، کرمانشاه و مازندران این نرخ بین ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر در سال است. از میان استان‌های کشور، تنها گیلان تا به امروز از تهدید فرونشست مصون مانده است، هرچند با توجه به افزایش برداشت از منابع آب زیرزمینی و مهاجرت‌های اقلیمی به این استان، احتمال وقوع فرونشست در آینده نیز وجود دارد.
برای جلوگیری از فرونشست زمین، استفاده بهینه از منابع آبی و کاهش وابستگی به آب‌های زیرزمینی بسیار مهم است. نکته‌ای که وزارت نیرو باید به آن توجه ویژه‌ای داشته و تمام اطلاعات را در اختیار سایر سازمان‌ها قرار دهد. هر چند امید است که کاهش نرخ فرونشست زمین تنها منوط به انتقال آب دریا نباشد.