به گزارش اقتصادنیوز، روزنامه اعتماد نوشت: هوش مصنوعی و بلاکچین، دو فناوری نوظهور با پتانسیل‌های بی‌نظیر خود در حال شکل‌دهی مجدد به آینده بانکداری در سراسر جهان هستند، اما این تحولات در ایران با چالش‌های خود مواجه است.
همه‌گیری اخیر، سرعت تحولات دیجیتال را چندین برابر کرد و نشان داد که بانکداری سنتی با ساختارهای پیچیده و روش‌های قدیمی نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای عصر حاضر باشد.
در این میان، هوش مصنوعی با قابلیت‌های تحلیل داده، اتوماسیون فرآیندها و شخصی‌سازی خدمات و بلاکچین با قابلیت‌های امنیتی و شفافیت، به عنوان دو نیروی محرک اصلی این تحول نوین شناخته می‌شوند. بانک‌های مدرن، هم در سطح بین‌المللی و هم در ایران، با سرمایه‌گذاری در این دو فناوری، به دنبال ایجاد سیستم‌های بانکداری هوشمند، ایمن‌تر و کارآمدتر هستند. اما ایران با چالش‌های خاص خود در حوزه فناوری اطلاعات و محدودیت‌های تحریم، در این مسیر با موانع و فرصت‌های متفاوتی مواجه است.
این گزارش، به بررسی تاثیر هوش مصنوعی و بلاکچین بر بانکداری در جهان و به خصوص در ایران می‌پردازد و به چالش‌ها، فرصت‌ها و آینده احتمالی این تحول در کشور می‌نگرد. آیا بانک‌های ایرانی می‌توانند با این دو فناوری نوین از رقابت جهانی عقب نمانند؟ چه استراتژی‌هایی برای ادغام این فناوری‌ها در سیستم بانکی ایران مورد نیاز است؟ و موانع و فرصت‌های بالقوه در این زمینه چیست؟
بازارهای جدید
در دوره کنونی، نهادهای مالی دیگر صرفا محل نگهداری پول نیستند؛ بلکه با بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته، نقش مهمی در مدیریت مالی، امنیت و ارایه خدمات به مشتریان دارند. هوش مصنوعی و فناوری بلاکچین، ابزارهای مهمی برای تغییر روند ارایه خدمات، کاهش هزینه‌ها، افزایش امنیت و بهبود تجربه کاربران محسوب می‌شوند. هوش مصنوعی با تحلیل داده‌های بزرگ، امکان ارایه خدمات شخصی‌سازی شده، پیش‌بینی نیازهای مشتریان، کشف تقلب و کاهش خطاهای انسانی را فراهم می‌کند. بانک‌های جهانی از روبات‌های چت، سیستم‌های تحلیل ریسک و الگوریتم‌های پیشرفته برای بهبود بهره‌وری و ارایه خدمات سریع‌تر بهره می‌برند. فناوری بلاکچین، ساختاری توزیع شده و بدون نیاز به واسطه، امنیت و شفافیت در معاملات را تضمین می‌کند. کاربرد آن در حوزه‌هایی مانند پرداخت‌های بین‌المللی، توکن‌سازی دارایی‌ها و توسعه ارزهای دیجیتال بانکی در حال گسترش است. موسسات مالی بزرگ در سراسر جهان، در حال ادغام این فناوری در سیستم‌های خود برای بهره‌مندی از مزایای آن هستند.
تحول در بانکداری ایران
بانکداری در ایران با مشکلات جدی روبه‌رو است که مسیر تحول را با موانع زیادی مواجه کرده است. محدودیت‌های تحمیلی، ضعف در زیرساخت‌های فناوری، کمبود نیروی متخصص و نگرانی‌های امنیتی از جمله چالش‌های اصلی محسوب می‌شوند.
برخی از مهم‌ترین مشکلات عبارتند از:
محدودیت‌های ناشی از تحریم و دسترسی محدود به فناوری‌های روز دنیا که استفاده موثر از هوش مصنوعی و فناوری بلاکچین را دشوار می‌کند.
ضعف در سیستم‌های دیجیتال و نگهداری سیستم‌های قدیمی که مانع اجرای فناوری‌های نوین می‌شود.
عدم برنامه‌ریزی منسجم و راهبرد ملی مشخص در حوزه فناوری‌های مالی که سرمایه‌گذاری و توسعه فناوری را با مشکل مواجه می‌سازد.
نگرانی‌های امنیتی و حفظ اطلاعات که نیازمند راهکارهای فنی و قانونی است تا اعتماد مشتریان حفظ و از حملات سایبری جلوگیری شود.
مبارزه با فساد، رانت و سوءاستفاده‌های اقتصادی که برای اصلاح نظام بانکی نیازمند سیاست‌های شفاف و نظارت قوی است.
مقایسه مختصر وضعیت ایران و کشورهای پیشرفته در حوزه بانکداری نوین و فناوری‌های مرتبط نشان می‌دهد:
در حوزه بهره‌برداری از هوش مصنوعی: کشورهای توسعه‌یافته در حال حاضر حدود ۸۰-۹۰ درصد بانک‌های بزرگ دنیا از AI بهره می‌برند و در حال توسعه فناوری‌های پیشرفته مانند تحلیل داده‌های بزرگ و یادگیری ماشین هستند.
در استفاده از بلاکچین: بازار جهانی در حال رشد است و پیش‌بینی می‌شود که در ۴ سال آینده، ارزش بازار بلاکچین به ۳۰۰ میلیارد دلار برسد، در حالی که ایران هنوز در مرحله آزمایش و پروژه‌های محدود است.
در زیرساخت فناوری: کشورهای پیشرفته، سیستم‌های بانکی خود را به سیستم‌های ابری و مدرن مجهز کرده‌اند، در حالی که بسیاری از بانک‌های ایرانی هنوز در حال به‌روزرسانی سیستم‌های قدیمی هستند.
امنیت سایبری: با افزایش حملات سایبری، سرمایه‌گذاری در امنیت بانکی اهمیت ویژه‌ای یافته است و کشورهای توسعه‌یافته استانداردهای جهانی را رعایت می‌کنند، در حالی که ایران نیازمند توسعه و تقویت زیرساخت‌های امنیت سایبری است. این جدول نشان می‌دهد که فاصله ایران با روندهای جهانی در حوزه فناوری‌های نوین بانکی چقدر است و ضرورت اقدام سریع و استراتژیک برای کاهش این فاصله و بهره‌برداری موثر از فرصت‌ها را برجسته می‌کند.
نگاهی به آینده ایران
در چشم‌انداز آینده، کشور باید به صورت هدفمند و استراتژیک برای همگام‌سازی با روندهای جهانی فناوری‌های مالی اقدام کند. عدم توجه به این مسیر ممکن است منجر به عقب‌ماندگی‌های اقتصادی و امنیتی شود، در حالی که فاصله کنونی با کشورهای پیشرفته قابل جبران است و فرصت مناسبی برای فعالیت در سطح منطقه و جهان فراهم می‌آورد.
زیرساخت‌های فناوری اطلاعات
از مهم‌ترین گام‌ها، سرمایه‌گذاری در توسعه سیستم‌های فناوری است. بانک‌ها و نهادهای مالی باید سیستم‌های قدیمی را با فناوری‌های نوین جایگزین کنند، شامل به‌روزرسانی سرورها، شبکه‌های امن، زیرساخت‌های ابری و مدیریت داده‌های بزرگ. تقویت امنیت سایبری با رعایت استانداردهای بین‌المللی، اهمیت بالایی دارد؛ چراکه تضمین امنیت اطلاعات و مقابله با حملات سایبری، پایه اعتماد عمومی و توسعه فعالیت‌های دیجیتال است. دولت و سازمان‌های نظارتی باید بودجه و سیاست‌های لازم را برای ایجاد بستر مناسب در این حوزه اختصاص دهند.
سیاستگذاری جامع
برای موفقیت در بهره‌گیری از فناوری‌های جدید، تدوین نقشه راه ملی ضروری است. این برنامه باید شامل قوانین حمایتی باشد که توسعه و کاربرد فناوری‌هایی مانند بلاکچین و هوش مصنوعی را تسهیل و در عین حال، امنیت و اعتماد عمومی را تضمین کند. ایجاد نهادهای نظارتی مستقل و کارآمد، نقش مهمی در مقابله با فساد و سوءاستفاده‌های مالی ایفا می‌کند. همچنین مقررات همکاری با شرکت‌های فناوری خارجی باید در چارچوب ملاحظات امنیتی و اقتصادی تنظیم شود تا فرآیند انتقال فناوری تسهیل شود.
نیروی انسانی متخصص
سرمایه‌گذاری در آموزش نیروهای فنی و توسعه مهارت‌های مرتبط با هوش مصنوعی، بلاکچین، امنیت سایبری و تحلیل داده‌ها اهمیت دارد. برگزاری دوره‌های تخصصی در دانشگاه‌ها و مراکز فنی باید در اولویت قرار گیرد. جذب کارشناسان خارجی و همکاری‌های بین‌المللی می‌تواند روند انتقال فناوری را سرعت بخشد و دانش فنی داخلی را ارتقا دهد. راه‌اندازی مراکز نوآوری و فین‌تک‌های داخلی می‌تواند در توسعه محصولات و خدمات نوین نقش موثری ایفا کند.
انتقال فناوری
ایران بایداز فرصت‌های همکاری با بانک‌ها و شرکت‌های فناوری خارجی بهره‌مند شود. این همکاری‌ها می‌تواند شامل پروژه‌های مشترک، انتقال دانش، آموزش نیروهای داخلی و توسعه نرم‌افزارهای تخصصی باشد. در این مسیر، رعایت ملاحظات امنیتی و تحریم‌ها ضروری است. امضای تفاهمنامه‌های بین‌المللی و عضویت در شبکه‌های منطقه‌ای و جهانی، راهی برای انتقال فناوری، تجربیات موفق و دانش روز است.
تمرکز بر امنیت
در کنار پیشرفت فناوری باید بر تامین امنیت و جلب اعتماد مشتریان تمرکز کرد. پیاده‌سازی استانداردهای بین‌المللی، آموزش کاربران در حوزه امنیت سایبری و توسعه سامانه‌های مقابله با حملات، از اولویت‌هاست. مبارزه با فساد، رانت و سوءاستفاده‌های مالی باید به صورت جدی دنبال شود. شفاف‌سازی فرآیندهای مالی، نظارت هوشمند بر تراکنش‌ها و ایجاد سازوکارهای گزارش‌دهی، اعتماد عمومی را تقویت و از بروز بحران‌های مالی جلوگیری می‌کند.
آزمایش‌های عملیاتی
پیشرفت در فناوری‌های نوین نباید در قالب پروژه‌های بزرگ و بدون ارزیابی اجرا شود. بهتر است ابتدا پروژه‌های آزمایشی کوچک و کنترل شده انجام بگیرد تا نتایج ارزیابی و اصلاح شوند. این رویکرد، ریسک‌ها را کاهش می‌دهد، نواقص را برطرف و زمینه را برای توسعه گسترده‌تر فراهم می‌سازد. استفاده از آزمایش‌های عملیاتی، اعتماد عمومی را تقویت کرده و فرآیند پیاده‌سازی را بهبود می‌بخشد.
جمع‌بندی و راهکار نهایی
آینده بانکداری در ایران وابسته به رویکردهای استراتژیک و بلندمدت مبتنی بر فناوری است. کشور باید از فرصت‌های داخلی و خارجی بهره‌مند شود، زیرساخت‌های فناوری را توسعه دهد، قوانین مناسب وضع کند، نیروی انسانی ماهر تربیت کند و امنیت سایبری را تضمین کند. تنها با این اقدامات، می‌توان از عقب‌ماندگی فاصله گرفت، در منطقه و جهان رقابت و اعتماد عمومی را تقویت کرد.
مسیر پیش‌رو چالش‌هایی دارد، اما با اراده ملی، برنامه‌ریزی و همکاری، ایران می‌تواند در عرصه بانکداری دیجیتال و فناوری‌های مالی نقش مهمی ایفا کند. فرصت‌های فناوری نیازمند اقدام سریع و هوشمندانه است؛ در غیر این صورت، کشور در معرض از دست دادن فرصت‌ها و بی‌ثباتی اقتصادی قرار خواهد گرفت.
در دنیای امروز، فناوری‌هایی مانند هوش مصنوعی و بلاکچین، موتورهای تحول در بانکداری هستند. ایران باید با برنامه‌ریزی بلندمدت، سرمایه‌گذاری و اصلاح ساختارهای قانونی و امنیتی، مسیر توسعه را هموار کند. بهره‌گیری از تجربیات جهانی و رویکرد استراتژیک، مانع عقب‌ماندگی و زمینه‌ساز حضور فعال در بازارهای منطقه‌ای و جهانی است.
در صورت غفلت، خطر کاهش اعتماد، از دست رفتن فرصت‌ها و انزوای مالی کشور وجود دارد. آینده بانکداری در ایران نیازمند تصمیم‌های هوشمندانه، همت ملی و همکاری‌های بین‌دولتی است تا کشور به سمت توسعه پایدار و امنیت مالی حرکت کند.