در دنیای علم روانکاوی، شاید هیچ نامی به اندازه زیگموند فروید پرآوازه نباشد؛ کسی که با نظریات عجیب و در عین حال تحول آفرینش، روانکاوی را از دل تاریخ بیرون کشید و آن را به شکلی مدرن به جهان معرفی کرد. اما کمتر کسی می داند که پدر روانکاوی، روزگاری شیفته ماده ای بود که امروز نامش لرزه بر اندام هر خانواده ای می اندازد: کوکائین.
بله، فروید نه تنها از کوکائین استفاده می کرد، بلکه آن را با اشتیاقی وصف ناپذیر به دیگران هم توصیه می کرد. اما داستان فروید و کوکائین فقط یک ماجرای شخصی نیست؛ این داستان، پنجره ای است به دورانی که علم پزشکی هنوز با چشم بسته به استقبال بسیاری از مواد خطرناک می رفت. در این مطلب می خواهیم سفری داشته باشیم به ذهن پیچیده فروید، تا ببینیم چطور یک نابغه علمی، فریب درخشش خطرناک یک ماده مخدر را خورد.
شروع رابطه فروید با کوکائین؛ زمانی که همه چیز مجاز بود
دهه ۱۸۸۰ میلادی. دنیا هنوز از معجزه پزشکی به نام "کوکائین" بی خبر نیست. در آن زمان، کوکائین به راحتی در داروخانه ها به فروش می رفت و بسیاری از پزشکان آن را دارویی بدون عارضه برای کاهش درد، اضطراب و حتی درمان اعتیاد به مورفین می دانستند.
فروید در سال ۱۸۸۴، یعنی زمانی که تنها ۲۸ سال داشت، برای اولین بار شروع به مطالعه درباره تأثیرات کوکائین کرد. مقاله ای نوشت به نام "Über Coca" یا «درباره کوکا»، که در آن به شدت از این ماده دفاع کرد. او کوکائین را «دارویی معجزه آسا» نامید که می تواند در درمان افسردگی، سوءهاضمه، دردهای عصبی، و حتی اعتیاد به مواد مخدر مؤثر باشد.
جالب است که فروید نه تنها درباره کوکائین می نوشت، بلکه خودش هم از آن استفاده می کرد. گاهی به عنوان افزایش دهنده انرژی، گاهی برای تقویت تمرکز، و گاهی فقط برای حس خوبش.
وقتی که فروید، کوکائین تجویز می کرد!
بر خلاف تصور امروزی ما از روانکاوان، فروید نه تنها مصرف کننده بود، بلکه کوکائین را به اطرافیانش هم پیشنهاد می داد. یکی از مشهورترین قربانیان این توصیه، دوست نزدیک او، دکتر ارنست فلیش ل مارکسو بود که به مورفین اعتیاد داشت. فروید برای درمان او، کوکائین تجویز کرد، اما نتیجه فاجعه بار بود: فلیش ل به کوکائین هم معتاد شد، و بدنش دچار عفونت های شدید و دردناکی شد که تا پایان عمر او را رها نکرد.
این اتفاق نقطه عطفی در نگاه پزشکی به کوکائین شد، اما فروید همچنان مدتی به دفاع از این ماده ادامه داد. از نظر او، کوکائین یک ابزار مفید بود؛ البته ابزاری که اگر درست استفاده نشود، می تواند خطرناک شود. با این حال، زمان زیادی نگذشت که جامعه پزشکی با تجربه های تلخ بیشتر، از جمله مرگ و اعتیاد گسترده، موضع خود را تغییر داد.
اعتیاد پنهان فروید؛ نابغه ای در بند یک ماده سفید
با اینکه اسناد رسمی زیادی درباره اعتیاد فروید وجود ندارد، اما شواهدی هست که نشان می دهد او سال ها به مصرف کوکائین ادامه داد. خاطرات شخصی، نامه هایی که برای نامزدش نوشته بود، و حتی نشانه هایی در برخی نوشته های علمی اش، همه حاکی از آنند که فروید تا سال ها پس از نوشتن مقاله اش، همچنان کوکائین مصرف می کرد.
او بارها در نامه هایش به «شادابی بعد از مصرف» یا «آرامش ذهنی» ناشی از کوکائین اشاره کرده و حتی در برخی موارد نوشته که «بعد از یک خط کوکائین، می توانم بهتر فکر کنم و تمرکز بیشتری دارم».
اما چیزی که فروید شاید متوجه نشده بود، این بود که همان کوکائین، در حال تخریب آرام و تدریجی ذهن و بدنش بود.
جامعه علمی از خواب بیدار می شود
با گسترش گزارش های پزشکی درباره اثرات مخرب کوکائین-از جمله اعتیاد، روان پریشی، مشکلات قلبی و حتی مرگ-کم کم صدای هشدارها بلند شد. فروید نیز دیگر آن شور و شوق اولیه را برای این ماده نداشت. در سال های بعد، کمتر از کوکائین نوشت و ترجیح داد تمرکزش را روی توسعه نظریه های روانکاوی بگذارد.
در واقع، یکی از نظریه هایی که بعدها مطرح کرد-نظریه نهاد (id)، خودآگاه (ego) و فراخود (superego)-شاید از دل همان تجربیات شخصی اش با حالت های روانی مختلف بیرون آمده باشد. اما دیگر هیچ گاه از کوکائین دفاع نکرد.
آیا فروید اگر امروز زنده بود، باز هم کوکائین مصرف می کرد؟
این سوالی است که بسیاری از منتقدان مطرح کرده اند. اگر فروید در قرن بیست ویکم زندگی می کرد، با آگاهی از اثرات ویرانگر کوکائین و اعتیاد، آیا باز هم به سراغ آن می رفت؟ احتمالاً نه.
امروزه علم پزشکی با تکیه بر هزاران پژوهش ثابت کرده که کوکائین نه تنها اعتیادآور است، بلکه می تواند زندگی فردی و اجتماعی انسان را به شدت مختل کند. از مشکلات شدید روانی گرفته تا آسیب های جسمی و نابودی روابط خانوادگی و اجتماعی.
تجربه ای تاریخی، هشداری امروزی
داستان فروید و کوکائین فقط یک ماجرای تاریخی نیست. این قصه هشداری است برای همه ما؛ اینکه حتی نوابغ هم می توانند فریب ظاهر فریبنده یک ماده را بخورند. کوکائین، امروز دیگر در قفسه داروخانه ها نیست، اما همچنان در کوچه پس کوچه های شهر، در مهمانی های شبانه، و گاه حتی در میان چهره های مشهور، حضوری پنهان دارد.
اما برخلاف قرن نوزدهم، امروز راه نجات وجود دارد. ترک کوکائین دیگر یک افسانه نیست؛ با کمک روان درمانی، حمایت خانواده و روش های درمانی نوین، بسیاری از افرادی که به دام این ماده خطرناک افتاده اند، توانسته اند دوباره زندگی شان را بازسازی کنند.
اگر شما یا یکی از عزیزانتان با مشکل اعتیاد به کوکائین روبه رو هستید، برنامه های پیشرفته درمانی >>ترک کوکائین امروز بیش از همیشه ممکن و قابل دسترس است. تنها کافی ست اولین قدم را بردارید.
جمع بندی
فروید، با همه نبوغ و تأثیر عمیقی که بر روانشناسی مدرن داشت، نیز قربانی یکی از بزرگ ترین اشتباهات تاریخ پزشکی شد. اما شاید همین تجربه تلخ، راه را برای آگاهی بیشتر و پیشرفت های علمی هموار کرد. حالا نوبت ماست که از تاریخ درس بگیریم و بدانیم پشت هر «لذت لحظه ای»، ممکن است ویرانی بلندمدتی پنهان شده باشد.