با گسترش چشمگیر صنعت فضایی کشور در سال گذشته، سال جاری نویدبخش دوره‌ای پرشتاب و پربار در این حوزه است. به گفته رئیس سازمان فضایی ایران، بر اساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده، امسال باید شاهد دست‌کم چهار پرتاب داخلی و دو پرتاب خارجی باشیم. برنامه‌های فضایی سال ۱۴۰۴ در چارچوب سند جامع توسعه فضایی کشور در افق ۱۴۰۱ تا ۱۴۱۰ و هم‌راستا با اهداف برنامه پنج‌ساله هفتم، تدوین و اجرایی شده‌اند؛ علاوه بر پیگیری پروژه‌های پیشین، طرح‌های تازه‌ای نیز در دستور کار قرار گرفته است.
در سال ۱۴۰۴ چند پرتاب داخلی و خارجی انجام میشود؟
ما حداقل ۲ پرتاب خارجی و ۴ تا ۵ پرتاب داخلی در برنامه داریم ولی ممکن است برخی پرتاب‌ها جا به جا شود که طبیعی است. امسال با ۲ پرتاب خارجی، ماهواره ظفر، پایا و ناهید ۲ در مدار قرار خواهند گرفت. در پرتاب‌های داخلی هم از پرتابگر‌های ذوالجناح، قائم ۱۰۰، قاصد، سیمرغ و سیمرغ ارتقا یافته استفاده میشود و البته از برخی از این ماهواره برها، بیش از یک پرتاب خواهیم داشت. همچنین امسال ساخت بلوک انتقال مداری سامان ۲ در مرحله طراحی و ساخت قرار دارد و طبق برنامه، تعدادی از این ماهواره‌ها در دهه فجر امسال و در ایام ویژه دیگر رونمایی خواهد شد. گفتنی است ساخت پرتابگر‌های سوخت جامد همچون قائم ۱۰۰ توسط نیروی هوافضای سپاه پاسداران انجام میشود و پرتابگر‌های سوخت مایع همچون سیمرغ و پرتابگر ذوالجناح با سوخت ترکیبی جامد و مایع در سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع انجام میشود.
چرا با قطعیت نمی‌توان درباره تعداد پرتاب‌ها صحبت کرد؟
طبق برنامه، امسال باید حداقل ۴ پرتاب داخلی داشته باشیم ولی با توجه به مسائل فنی، تعداد این پرتاب‌ها ممکن است تغییر کند و برخی پرتاب‌ها به سال ۱۴۰۵ موکول شود. به هرحال باید فرایند تست ماهواره‌های بخش خصوصی یا دولتی، به طور کامل انجام شود تا احتمال موفقیت به حداکثر برسد. زمان و پنجره پرتاب هم مهم است یعنی گاهی شرایط پرتاب، اقتضا می‌کند که در زمان خاصی پرتاب صورت بگیرد. پرتابگر‌های خارجی هم معمولا پرتاب‌های متعددی را به طور همزمان انجام می‌دهند و به عنوان مثال اگر ماهواره‌هایی با جرم بالاتر که محموله اصلی برای آن پرتابگر محسوب می‌شوند با تاخیر برسد، پرتاب ماهواره‌های ما هم بموقع انجام نمی‌شود و یکی از دلایل تاخیر در چنین پرتاب هایی، همین موضوع است. البته در صنعت فضایی تکنولوژی‌های جدید میتواند سبب جهش شوند و برخی موانع را خیلی راحت‌تر پشت سر بگذارند و سبب جبران بسیاری از عقب افتادگی‌ها بشود.
در حوزه زیرساختی قرار است چه اتفاقی در سال ۱۴۰۴ بیفتد؟
مهمترین اتفاقی که باید در حوزه زیرساختی در سال ۱۴۰۴ رخ دهد، بهره برداری از فاز اول پایگاه ملی چابهار به عنوان یکی از بزرگترین پروژه‌های زیرساختی است. توسعه این پایگاه در سه فاز دنبال میشود. فاز اول این پایگاه مربوط به پرتابگر‌هایی با سوخت جامد همچون قائم ۱۰۰ و پرتابگر ذوالجناح (سوخت ترکیبی جامد و مایع) است که می‌توانند ازطریق همین پایگاه، ماهواره‌ها را در کلاس‌های جرمی مختلف در فضا قرار دهند. فرایند طراحی این پایگاه از سال ۱۴۰۱ شروع شده و باید تا نیمه سال ۱۴۰۴ به اتمام برسد که تا کنون تقریبا طبق برنامه پیش میرود. البته عملاً از اواخر سال ۱۴۰۳ امکان بهره برداری از این پایگاه فراهم شده بود و ما در تلاشیم که اوایل سال ۱۴۰۴ پرتاب‌های آزمایشی از این پایگاه را آغاز کنیم ولی جزئیات و زمان پرتاب باید در جای خودش عنوان شود.
فاز‌های بعدی این پایگاه به چه مواردی مربوط میشود؟
فاز ۲ مربوط به پرتابگر‌های نیمه سنگین با سوخت مایع است که بخش خوبی از فرایند طراحی در سال گذشته انجام شد و در سال جاری، عملیات کلنگ زنی برای فاز دوم و آغاز کار عمرانی آن انجام میشود که البته طبق برنامه، چندین سال طول می‌کشد تا فاز دوم تکمیل شود. فاز سوم هم مربوط به پرتابگر‌های سنگین کرایژنیک یا سرمازاست که الان در فاز تحقیق و توسعه آن قرار داریم.
دیگر پروژه‌های زیرساختی چه مواردی هستند؟
ایستگاه‌های زمینی هم بخشی از پروژه‌های زیرساختی سازمان فضایی محسوب می‌شوند که البته طی سال‌های گذشته ایستگاه‌های متعددی در کشور فعال بوده‌اند و ارتقا یافته‌اند. در حال حاضر ما دو ایستگاه زمینی چناران و سلماس در شمال شرق و شمال غرب کشور داریم که در حال تامین تجهیزات مورد نیاز آن هستیم و انتظار میرود طبق برنامه، عملیات عمرانی و بهره برداری از آنها در سال ۱۴۰۴ به پایان برسد.
آزمایشگاه‌ها نیز بخشی دیگر از پروژه‌های زیرساختی سازمان فضایی محسوب می‌شوند و در این راستا، آزمایشگاه و مرکز آزمون، تحقیق و تجمیع ماهواره تا کلاس (جرم) یک تن درمجموعه پژوهشگاه فضایی ایران در حال ساخت است و زیرساخت عمرانی آن در سال جاری به پایان خواهد رسید. علاوه بر این، درحال تامین تجهیزات این مجموعه هستیم تا بتوانیم امسال از بخش‌هایی از این مرکز آزمون بهره برداری کنیم هرچند طبق برنامه، این فرآیند تا سال ۱۴۰۶ طول می‌کشد. همچنین درحال به روزرسانی، تکمیل و جایگزینی تجهیزات قدیمی با تجهیزات نو در آزمایشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی دیگر هستیم.
امسال حضور بخش خصوصی در توسعه ماهواره‌ها تا چه حدی پررنگ خواهد بود؟
سال گذشته اتفاق بسیار بزرگی افتاد که نقطه عطفی در زمینه حضور بخش خصوصی در ساخت ماهواره‌های بومی محسوب میشود. آبان ماه سال گذشته دو ماهواره هدهد و کوثر که به طور کامل توسط بخش خصوصی طراحی و ساخته شده، توسط پرتابگر سایوز در مدار قرار گرفت. ما در زمینه طراحی ساخت ماهواره ها، امسال برای فعال کردن ظرفیت بخش خصوصی، بیش از پیش برنامه ریزی کرده‌ایم.
امسال قرار است عمده کار‌های ۳ ماهواره سری پژوهش که در سال‌های گذشته تعریف شده، انجام گیرد. با همکاری خوبی که با بخش خصوصی داریم، انتظار میرود ساخت این سه ماهواره سری پژوهش که قرارداد‌های آنها منعقد شده، در سال ۱۴۰۴ به اتمام برسد. همچنین قصد داریم برای ساخت ماهواره‌های جدیدی از سری پژوهش، با بخش خصوصی قرارداد امضا کنیم.
همچنین امسال پرتاب آزمایشی منظومه مخابراتی باریک باند (IOT) شهید سلیمانی را که قرارداد آن با بخش خصوصی، در سال‌های گذشته منعقد شده، انجام می‌دهیم و امیدواریم که امسال پرتاب اصلی این پروژه نیز از پایگاه ملی چابهار انجام شود. با توجه به ضرورت افزایش سرعت در توسعه صنعت فضایی، ما به دنبال به کارگیری همه ظرفیت بخش خصوصی موجود در کشور هستیم و پروژه‌ها و مناقصات جدیدی برای فعالیت بخش خصوصی داریم. برای واگذاری ساخت ماهواره‌ای سنجشی و ارتباطی و مخابراتی در باند باریک (IOT) هم چندین مناقصه درحال برگزاری است تا این پروژه‌ها هم امسال به بخش خصوصی واگذار شود.
بخش دولتی هم در پرتاب ماهواره‌ها نقش دارد؟
بله. در بخش دولتی هم باید امسال در پروژه‌های تعریف شده از سال‌های گذشته، پیشرفت قابل قبولی داشته باشیم. همچنین ماهواره‌هایی مانند ماهواره پارس ۳، ناهید ۳، ماهواره راداری راد یک با دقت ۵۰ متر و ماهواره راداری راد ۲ با دقت ۲۰ متر، در پژوهشگاه فضایی و مراکز تحقیقاتی و شرکت‌های وابسته به دولت در حال پیگیری هستند، جزئیات از آخرین وضعیت این پروژه‌ها را در طی سال اطلاع رسانی خواهیم کرد. انشاء الله همه تلاش بخش فضایی آن است که طبق برنامه کار پیش برود و دستاورد‌های فضایی زودتر رونمایی و به پرتاب برسند و این چرخه تحقیق و توسعه و تست و آزمون کامل شود.
درحال حاضر پرتاب‌ها در چه ارتفاع‌هایی انجام میشود؟
برخی پرتاب‌ها در مدار پایینی زمین یا مدار لئو (LEO) انجام میشود ولی از سال گذشته برای دستیابی به مدار‌های ارتفاع بالا، به جد تست‌هایی را آغاز کرده‌ایم و امسال هم این روند ادامه دارد. سال گذشته تست‌های اولیه پرتابگر سیمرغ ارتقا یافته، انجام شد و امسال هم پرتاب‌های آزمایشی از این پرتابگر با هدف رسیدن به مدار‌های ارتفاع بالا را خواهیم داشت. همچنین در سال گذشته تست نمونه اول بلوک انتقال مداری سامان یک را انجام دادیم و در سال ۱۴۰۴ هم قصد داریم پرتاب نمونه دوم سامان یک را برای دستیابی به ارتفاع بالا داشته باشیم. البته همان طور که عرض کردم برنامه پرتاب باید نهایی شود تا اطلاع رسانی دقیق انجام شود.
تا زمان رسیدن به قابلیت اطمینان برای پرتاب اصلی، چند پرتاب آزمایشی باید انجام شود؟
معمولا برای تثبیت هر پرتابگر، حداقل ۶ تا ۷ پرتاب آزمایشی انجام میشود. تا آن زمان، تمام پرتاب‌های ما تحقیقاتی است تا تک تک زیرسیستم‌های پرتابگر مورد آزمون قرار بگیرد و پرتابگر به بلوغ تکنولوژی لازم و قابلیت اطمینان مطلوب برسد. گاهی حتی با وجود پرتاب موفق، چندین پرتاب آزمایشی انجام میشود تا قابلیت اطمینان کار بالا برود. این امر باعث میشود که بتوانیم پرتاب‌ها را با ضریب اطمینان بالاتری انجام دهیم یا دقت تزریق ماهواره در مدار افزایش یابد. در مجموع می‌توان گفت طبق برنامه، یک سال پرترافیک برای پرتابگر‌ها خواهیم داشت. دقت شود که هر باری که پرتاب گر‌های جدید با قابلیت‌های بالاتر تست میشود، چالش‌های فناورانه هم بیشتر خواهد بود و باید در این مسیر ضمن اینکه از عدم تحقق ماموریت واهمه نداشت، با صبوری و دقت بیشتری قدم برداشت.
طراحی کپسول‌های زیستی به کجا رسید؟
بحث علوم و اکتشافات فضایی، عمدتاً در مراکز تحقیقاتی و دانشگاه‌ها دنبال میشود و می‌توان مهمترین آن را کپسول زیستی دانست. ما در سال ۱۴۰۲ یک پرتاب کپسولی کلاس ۵۰۰ کیلوگرم را داشتیم و امسال هم طبق برنامه باید فرایند ساخت کپسول کلاس ۵۰۰ گرم ارتقا یافته نسبت به نمونه ۱۴۰۲ انجام شود و انشاء الله به پرتاب برسد، البته انتظار آن را نداریم امسال قطعا پرتاب شود، اما ساخت باید تا حد بسیار خوبی پیش برود و آماده سازی پرتاب هم انجام شود.. بخش‌های خوبی از سیستم‌های کپسول ۱۵۰۰ کیلوگرم هم طبق برنامه ساخته و تست میشود. تاخیر‌های فنی برای پروژه‌ها در حوزه‌هایی با تکنولوژی بالا همچون فضا طبیعی است و کار عجولانه‌ای که دقت زیر سوال برود در این صنعت جایگاه ندارد.
بحث کاوش در کرات دیگر هم مطرح است؟
بله. موضوع دیگری که از سال‌ها قبل مورد توجه بوده و در سال ۱۴۰۴ آن را دنبال میکنیم، بحث دستیابی به سایر کرات به ویژه کره ماه است که فعلا کار را به صورت تحقیقاتی پیش می‌بریم. بحث ماه نورد و ماهگرد و همچنین موضوعات تحقیقاتی در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی انجام میشود. امسال باید یک نمونه مهندسی آزمایشی از ماه نورد ما ساخته شود و البته به دنبال همکاری‌های بین المللی در این موضوع هستیم و خوب هم پیش میرود. به دلیل بالا بودن ریسک کار، پیچیدگی زیاد و سرمایه گذاری بالا، کشور‌ها معمولاً به صورت انفرادی به دنبال چنین موضوعاتی نمی‌روند و از ظرفیت همکاری‌های بین المللی استفاده می‌کنند تا کار بی نقص و سریعتر و مطمئن‌تر انجام شود.
چشم انداز شما برای گام گذاشتن ماه نورد ایرانی بر کره ماه چند سال دیگر است؟
در برنامه ۱۰ساله فضایی، افق پرتاب کپسول‌های زیستی سرنشین دار سال ۱۴۱۰ عنوان شده، اما برای ماه این طور نیست و همانطور که توضیح دادم به تدریج و با استفاده از ظرفیت‌های بین المللی انتقال محموله‌های اکتشافی و تحقیقاتی به ماه را دنبال میکنیم. زمان دقیق دستیابی به ماه به صورت کاملا بومی را هم اکنون نمی‌توان اعلام کرد چراکه وابستگی زیادی به توسعه پرتابگر‌های ما و روند‌های تکنولوژیک در دنیا و در ایران دارد. اگر پرتابگر‌های کلاس GEO ما به نتیجه مناسبی برسند قاعدتاً گام بعدی، حرکت به سمت سایر کرات خواهد بود. امسال مطابق برنامه در تلاشیم تعدادی تست در کلاس GEO ازجمله پرتاب‌های بلوک سامان یک و سیمرغ ارتقا داشته باشیم و برای سال‌های ۱۴۰۵ و ۱۴۰۶ نیز برنامه‌هایی مشابه داریم. در زمینه موضوعات تکنولوژی بالا گاهی اوقات گلوگاه‌های تکنولوژیک برای ما به وجود بیاید گاهی اوقات هم جهش‌های تکنولوژیک و سرعت بخش، بنابراین پیش بینی زمان این موضوع کمی سخت است.
برای کاربردی شدن صنعت فضایی در کشور چه اقداماتی انجام شده است؟
از موضوعات مهمی که ما در صنعت فضایی به دنبال آن هستیم، توسعه کاربرد این صنعت است. بخشی از این کاربرد‌ها تصویربرداری از سطح زمین، تهیه نقشه، ارائه خدمات حوزه کشاورزی، خدمات سنجش از راه دور در محیط زیست، منابع طبیعی، منابع آبی، ریزگرد‌ها و برآورد خسارت‌های ناشی از حوادث و بلایای طبیعی به مجموعه‌های متقاضی است. همچنین در صورت پرتاب و قرار گرفتن منظومه باریک باند ما در فضا، می‌توان در حوزه انتقال داده در حوزه اینترنت اشیا فعالیت کرد. درحال حاضر پژوهشگاه فضایی ایران نیز از سرریز دانشی و فناوری صنعت فضایی، در حوزه تولید باتری، ذخیره ساز‌های انرژی، تولید مواد و پوشش‌هایی با قابلیت‌های ویژه، پنل‌های خورشیدی و سیستم‌های ابزار دقیق و کنترل و هوشمند سازی فعالیت دارد.
در حوزه صنعت فضایی به صادرات هم ورود کرده‌ایم؟
این موضوع در سازمان فضایی، معاونت علم و فناوری و توسعه اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری و همچنین توسط بخش خصوصی دنبال میشود. تاکنون هم به صورت محدود در زیرسیستم‌ها و برخی از زیر سامانه‌های مورد استفاده در داخل ماهواره، نمونه‌های صادراتی داشته‌ایم ولی باید این امر توسعه پیدا کند. صادرات فناوری، ارایه خدمات پرتاب و ... در صنعت ماهواره هم جزو برنامه‌های جدی ماست. به هرحال بسیاری از کشور‌های تازه وارد به صنعت فضایی به دنبال شرکا یا مجری‌های ارزان‌تر هستند و با توجه به سابقه فضایی، ما این ظرفیت را داریم. در بحث ارتباطات بین‌المللی در صنعت فضایی، رایزنی‌های بسیار خوبی صورت گرفته و پیشنهاد‌هایی هم داده شده است.
تحریم هیچ مانعی ایجاد نمی‌کند؟
واقعیت این است که حوزه تکنولوژی، همکاری‌های بین المللی را می‌طلبد و طبیعتاً تحریم در این قضیه مشکل زاست، اما ازآنجاکه صنعت فضایی ما عمدتا به صورت بومی توسعه پیدا کرده، مشکلات به تدریج کمتر میشود. درحال حاضر طراحی و ساخت ماهواره‌ها و بسیاری از سیستم‌های آن در داخل کشور انجام میشود. البته با این روش، زمان دسترسی به فناوری نهایی طولانی‌تر میشود، اما وقتی اکتساب فناوری صورت می‌گیرد و به صورت بومی رشد می‌کند به راحتی می‌توان آن را تغییرداد و متناسب با شرایط و نیاز، اصلاحات مورد نیاز را اعمال کرد. باید پذیرفت که در اثر تحریم، مشکلات مربوط به تامین تجهیزات وجود دارد ولی کار ما به هیچ وجه متوقف نشده است. با وجودی که درحال حاضر کشور‌های اندکی در دنیا می‌توانند هم ماهواره و هم پرتابگر را به صورت بومی تولید کنند ولی عموما زیرسامانه‌ها و بسیاری از تجهیزات در ایران، توسط شرکت‌های خصوصی ایرانی طراحی و ساخته می‌شوند که این یک گام مثبت برای مواجهه با تحریم هاست.
برای هموار شدن ورود بخش خصوصی به صنعت فضایی چه کرده‌اید؟
در افزایش سرمایه گذاری و تقویت ورود بخش خصوصی، مهمترین کار، اعتماد به بخش خصوصی، واگذاری پروژه‌ها به آنها و انعقاد قرارداد است که این موضوع از سال ۱۴۰۲ دنبال شده و در دولت چهاردهم، جزو اولویت‌های جدی مجموعه وزارت ارتباطات است. موضوع بعدی، ایجاد بازار و تضمین خرید محصولات بخش خصوصی است که درهمین راستا ما تصاویر ماهواره‌های بومی بخش خصوصی را پیش خرید میکنیم تا با خیال راحت ماهواره را بسازد و در مدار قرار دهد.
نهاد‌های دیگر هم در این خصوص فعال هستند؛ معاونت علمی ریاست جمهوری در قالب وام و ضمانت‌نامه‌ها، برای تامین نقدینگی مورد نیاز، از بخش خصوصی حمایت می‌کند. همچنین صندوق‌های بیمه‌ای برای پوشش ریسک این حوزه توسط معاونت علمی درحال شکل گرفتن هستند تا ریسک سرمایه گذاری در این حوزه کاهش یابد. پس از شکل گرفتن اکوسیستم یا زیست بوم بخش خصوصی هم دولت باید با استفاده از همه ظرفیت‌هایش ازجمله مذاکرات بین المللی و دیپلماسی فناوری، برای ورود شرکت‌ها به بازار‌های بین المللی کمک کند که وزارت ارتباطات در دولت چهاردهم به این موضوع در قالب پیگیری دیپلماسی فعال فناوری اهتمام ویژه دارد.
منبع: روزنامه ایران
انتهای پیام/