به گزارش خبرنگار اجتماعی رکنا، در روزهایی که نقشه آلودگی هوای کشور رنگ قرمز به خود گرفته، غرب ایران در آستانه یک بحران تنفسی قرار دارد. شهرهایی مانند قصرشیرین، سرپل‌ذهاب، پاوه، کرمانشاه و اسلام‌آباد غرب وارد محدوده بحرانی کیفیت هوا شده‌اند؛ نه فقط در وضعیت هشدار، بلکه در شرایط اضطراری که حیات شهروندان را تهدید می‌کند.
خبر چیست؟
براساس داده‌های رسمی سامانه پایش کیفیت هوا، روز چهارشنبه شاخص آلودگی در قصرشیرین و سرپل‌ذهاب به عدد ۵۰۰ رسید؛ عددی که نمایانگر وضعیت «بحرانی مطلق» و معادل شرایط تنفسی در مناطق جنگ‌زده شیمیایی است. در شهر پاوه نیز شاخص به ۴۱۶ رسیده، و در کرمانشاه و اسلام‌آباد غرب به‌ترتیب عددهای ۳۴۶ و ۳۲۹ ثبت شده‌اند. این ارقام به‌وضوح از عبور شهرها از محدوده خطرناک و ورود به فاز اضطرار حکایت دارند.
برای درک بهتر این وضعیت باید دانست که عدد ۵۰۰ در شاخص AQI (شاخص کیفیت هوا) به‌معنای حداکثر مقدار ممکن است و حتی در بسیاری از کشورها سیستم هشدار اضطراری با این عدد به‌طور کامل فعال می‌شود و تردد عمومی ممنوع اعلام می‌شود.
شاخص AQI چیست و عدد ۵۰۰ چه معنایی دارد؟
AQI شاخص استاندارد جهانی برای سنجش آلودگی هواست. این شاخص بر پایه میانگین غلظت آلاینده‌ها در هوا طی یک دوره زمانی مشخص، عددی بین ۰ تا ۵۰۰ به هوا اختصاص می‌دهد.
۰ تا ۵۰: سالم
۵۱ تا ۱۰۰: قابل قبول
۱۰۱ تا ۱۵۰: ناسالم برای گروه‌های حساس
۱۵۱ تا ۲۰۰: ناسالم برای همه
۲۰۱ تا ۳۰۰: بسیار ناسالم
۳۰۰ تا ۵۰۰: خطرناک / هشدار سلامت همگانی
بالاتر از ۵۰۰: در برخی منابع، به عنوان "Beyond Index" یا "Hazardous++" تعریف می‌شود و توصیه به قرنطینه تنفسی می‌شود.
در برخی مقالات پزشکی محیط‌زیستی آمده که در شاخص بالاتر از ۴۰۰، اثرات فیزیولوژیک گردوغبارهای فوق‌ریز (ultrafine particles) می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
التهاب مزمن بافت ریه
اختلال در عملکرد کیسه‌های هوایی (آلوئول‌ها)
نشت مواد سمی به جریان خون
بروز ناگهانی اسپاسم برونش‌ها (معادل شوک تنفسی)
در افراد آسیب‌پذیر: نارسایی حاد تنفسی
این اثرات به‌ویژه در مواجهه با ذرات ریز همراه با آلاینده‌های شیمیایی آلی یا فلزات سنگین (که در گردوغبارهای فرامرزی عراق و سوریه شناسایی شده‌اند) بسیار مشابه با اثر گازهای شیمیایی خفیف مانند فسژن یا گازهای اشک‌آور پرغلظت است؛ یعنی علائم سوزش شدید چشم، گلو، اختلال در نفس‌کشیدن و حالت تهوع.
چه کسانی در معرض خطرند؟
در این شرایط، افراد دارای بیماری‌های قلبی و ریوی، سالمندان، زنان باردار و کودکان در معرض بیشترین خطر هستند. توصیه‌های بهداشتی شامل خودداری از تردد در فضاهای باز، استفاده از ماسک‌های فیلتردار N95، FFP2 و FFP3 و نوشیدن آب برای شست‌وشوی مجاری تنفسی و گوارشی، تنها اقداماتی هستند که در نبود مدیریت فعال، به مردم واگذار شده‌اند.
علت چیست؟ منشأ گردوغبارها از کجاست؟
بنا بر تحلیل‌های هواشناسی و گزارش‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست، منشأ اصلی این موج آلودگی هوای خطرناک، ورود ریزگردهای فرامرزی از بیابان‌های خشک همسایه است. بادهای موسمی تابستانه که از غرب به شرق جریان دارند، توده‌های عظیم گردوغبار را به عمق مناطق غربی ایران می‌کشانند.
اما چرا بحران مهار نمی‌شود؟ ریشه در کجاست؟
در سال‌های گذشته، ایران بارها از طریق نهادهای بین‌المللی و دوجانبه تلاش کرده تا دولت عراق را به همکاری در مهار کانون‌های گردوغبار ترغیب کند؛ اما این مذاکرات عملاً از سوی مقابل به نتیجه‌ای نرسیده است.
پرسش جدی اینجاست، در حالی‌که شاخص آلودگی به مرزهای غیرقابل‌تحمل رسیده، چرا نه وزارت بهداشت و نه سازمان مدیریت بحران، هنوز دستور تعطیلی سراسری شهرها یا ایجاد وضعیت فوق‌العاده اعلام نکرده‌اند؟