این وضعیت، زنگ خطری برای آینده جمعیتی نه‌تنها گیلان، بلکه برای فرهنگ و تمدن ایرانی است، معنای دیگر این آمار تلخ ابن است که تا سال ۱۴۷۰ عملا لحظه و گویش گیلانی منقرض خواهد شد.
گیلان مثل هر یک از استان ها و قومیت های ایرانی یکی از ستون های فرهنگی و هویتی کشور است که به این مرحله خطرناک جمعیتی رسیده است.
بر اساس اعلام معاون بهداشت وزارت بهداشت در سال ۱۴۰۴، استان گیلان اولین استانی است که نرخ مرگ‌ومیر آن در سال گذشته از تعداد تولدها پیشی گرفته است.
بر اساس اعلام معاون بهداشت وزارت بهداشت در سال ۱۴۰۴، استان گیلان اولین استانی است که نرخ مرگ‌ومیر آن در سال گذشته از تعداد تولدها پیشی گرفته است.
این پدیده برای اولین بار در تاریخ ایران رخ داده و نشان‌دهنده کاهش چشمگیر نرخ باروری در این منطقه است.
در رویدادی بی سابقه رخ باروری کل (TFR) در گیلان به زیر یک فرزند رسیده، به این معنا که هر زن در سن باروری به‌طور میانگین کمتر از یک فرزند به دنیا می‌آورد. این رقم بسیار پایین‌تر از سطح جایگزینی (۲.۱ فرزند به ازای هر زن) است که برای حفظ جمعیت یک منطقه لازم است.
آمار سازمان ثبت احوال کشور نشان می‌دهد که در سال ۱۴۰۲، تعداد موالید در ایران به یک میلیون و ۵۷ هزار نفر رسید، اما در سال ۱۴۰۳ این عدد به ۹۸۰ هزار نفر کاهش یافت، کاهشی عجیب و معنی دار معادل ۷.۳ درصد.
در این میان، گیلان با نرخ باروری حدود ۱.۱ فرزند در کنار مازندران و مرکزی، پایین‌ترین نرخ باروری را در کشور ثبت کرده است.
دلایل کاهش نرخ باروری در گیلان چیست؟
پژوهش‌های دانشگاهی و تحلیل‌های جمعیتی نشان‌دهنده عوامل متعددی در کاهش نرخ باروری در گیلان هستند. این عوامل را میتوان در سه دسته اصلی بررسی کرد:
عوامل فرهنگی و اجتماعی فاجعه جمعیتی گیلان
بر اساس پژوهشی در شهر رشت، سرمایه فرهنگی (مفهومی برگرفته از نظریه پیر بوردیو) تأثیر قابل‌توجهی بر تصمیم‌گیری زنان برای فرزندآوری دارد. زنانی با سطح تحصیلات بالاتر و سرمایه فرهنگی نهادین (مانند مدارک دانشگاهی) تمایل کمتری به داشتن فرزند نشان می‌دهند.
گیلان با نرخ باروری حدود ۱.۱ فرزند در کنار مازندران و مرکزی، پایین‌ترین نرخ باروری را در کشور ثبت کرده است.
در سال ۱۳۹۹، نرخ باروری کل در رشت به ۱ فرزند رسید که نشان‌دهنده تأثیر عمیق تغییرات فرهنگی است.
مطالعه‌ای از دانشگاه اصفهان نشان می‌دهد که رشد فردگرایی و کاهش ارزش‌های سنتی خانوادگی در ایران، به‌ویژه در مناطق شهری مانند گیلان، باعث کاهش نرخ باروری شده است. این تغییرات فرهنگی، به‌خصوص در میان نسل‌های جوان‌تر، تمایل به ازدواج دیرهنگام و فرزندآوری کمتر را تقویت کرده است.
عوامل اقتصادی فاجعه جمعیتی در گیلان
هزینه‌های بالای زندگی: افزایش هزینه‌های زندگی، از جمله مسکن، پوشک، و شیرخشک، یکی از موانع اصلی فرزندآوری است.
در گیلان، که بسیاری از خانواده‌ها به کشاورزی و مشاغل سنتی وابسته‌اند، کاهش درآمد‌های واقعی و ناامنی شغلی باعث شده خانواده‌ها از داشتن فرزندان بیشتر اجتناب کنند.
از سوی دیگر، پژوهش‌ها نشان می‌دهند که افزایش مشارکت زنان در بازار کار، به‌ویژه در شهر‌های بزرگ مانند رشت، با کاهش نرخ باروری ارتباط دارد. زنان شاغل اغلب به دلیل تعارض بین نقش‌های شغلی و خانوادگی، فرزندآوری را به تأخیر می‌اندازند یا از آن صرف‌نظر می‌کنند.
گیلان یکی از پیرترین استان‌های ایران است. کاهش جمعیت در سنین باروری و افزایش میانگین سنی زنان در زمان ازدواج (بالاتر از ۲۴ سال برای زنان تحصیل‌کرده) باعث کاهش فرصت‌های فرزندآوری شده است.
البته نبتفد فراموش کرد پیشرفت‌های پزشکی و کاهش مرگ‌ومیر نوزادان باعث شده خانواده‌ها نیازی به داشتن فرزندان بیشتر برای "حفظ نسل" احساس نکنند. این عامل، هرچند مثبت، به کاهش نرخ باروری کمک کرده است.
پژوهش‌های متعددی در ایران به بررسی کاهش نرخ باروری پرداخته‌اند که مرور آنها قابل تامل است.
مطالعه سرمایه فرهنگی در رشت (۱۳۹۹) که در میان زنان ۱۵ تا ۴۹ ساله شهر رشت انجام شد، نشان داد که سرمایه فرهنگی (مانند تحصیلات و دسترسی به منابع فرهنگی) با کاهش نرخ باروری رابطه مستقیم دارد. زنانی که از نظر فرهنگی به فردگرایی و استقلال شخصی تمایل بیشتری دارند، کمتر به فرزندآوری علاقه نشان می‌دهند.
مطالعه‌ای توسط میثم محمدی و امیر رستگارخالد در دانشگاه اصفهان نشان داد که رشد فردگرایی و تغییر سبک زندگی و تغییرات در ارزش‌های خانوادگی در استان‌های شهری‌تر مانند گیلان، به کاهش نرخ باروری منجر شده است.
بررسی فرزندآوری در رشت (۱۳۹۵): پژوهشی توسط حمیدی‌فر و همکاران نشان داد که برخی زوج‌ها در رشت به‌صورت ارادی تصمیم به بی‌فرزندی می‌گیرند. این مطالعه عوامل روان‌شناختی و اجتماعی مانند ترس از مسئولیت‌های والدینی و فشار‌های اقتصادی را به‌عنوان دلایل اصلی شناسایی کرد.
ادامه این راه به کجا می‌رسد؟
اگر روند کاهش نرخ باروری در گیلان ادامه یابد، لهجه و فرهنگ گیلکی ممکن است تا سال ۱۴۷۴ به‌شدت کمرنگ و حتی منقرض شود. کاهش جمعیت جوان به معنای کاهش حاملان فرهنگ محلی خواهد بود.
از سوی دیگر با افزایش نسبت سالمندان به جمعیت فعال، سیستم‌های بازنشستگی، بهداشت، و مراقبت‌های اجتماعی تحت فشار قرار خواهند گرفت که این خود بحران جدیدی محسوب می‌شود.
کاهش نیروی کار: کاهش جمعیت جوان منجر به کمبود نیروی کار در بخش‌های کلیدی مانند کشاورزی و گردشگری خواهد شد، که ستون‌های اقتصادی گیلان هستند.
برای گیلان چه میتوان کرد؟
دولت می‌تواند با ارائه تسهیلات مالی، مرخصی‌های والدینی طولانی‌تر، و یارانه‌های مستقیم برای خانواده‌های دارای فرزند، انگیزه فرزندآوری را افزایش دهد. طرح‌هایی مانند "آمایش امید" که در راستای رسیدن به نرخ جایگزینی ۲.۱ درصد طراحی شده، می‌تواند در گیلان تقویت شود.
ایجاد تعادل بین کار و زندگی خانوادگی از طریق مهدکودک‌های رایگان، ساعات کاری منعطف، و حمایت‌های شغلی برای مادران می‌تواند به افزایش نرخ باروری کمک کند.
تخصیص بودجه ۵.۹ میلیارد تومانی برای پژوهش‌های جوانی جمعیت در سال ۱۴۰۳ گامی مثبت است. این بودجه باید به‌طور خاص برای مطالعه وضعیت گیلان و طراحی راهکار‌های محلی استفاده شود.
واقعیت تلخ و تکان دهنده این است که ستان گیلان در آستانه یک بحران جمعیتی بی‌سابقه قرار دارد. نرخ باروری زیر یک فرزند و پیشی گرفتن مرگ‌ومیر از تولدها چیزی نیست که بتوان آن را نادیده گرفت اما با این حال، هنوز فرصت برای تغییر وجود دارد.
نظر شما چیست؟