به گزارش >>خبرنگار مهر، نوگرایی در دنیای اسلام در همه جوانب زندگی مسلمانان بروز کرد. از جلوه‌های بروز آن می‌توان به توجه جدی نسبت به منابع اسلامی و نگاهی نو به این منابع و اصولاً نهضت بازگشت به مبانی غنی اسلامی اشاره کرد. کتاب نهج‌البلاغه که گردآوری بخشی از سخنان و مکاتبات >>امیرمؤمنان علی (>>ع) است، به دلیل داشتن مفاهیم و موضوعات، سیاسی منبعی برای حکمت اصول سیاسی اسلام است که توجه همگان را جلب کرده است. میرزای شیرازی و محمد >>عبده از پیشگامان توجه به نهج‌البلاغه هستند. در انقلاب مشروطه نهج‌البلاغه نقش جدی داشت و این نقش برجسته نهج‌البلاغه را به وضوح می‌توان در کتاب مهم >>تنبیه‌الامه و >>تنزیه‌المله آیت الله نائینی مشاهده کرد. آیت الله مرتضی مطهری در کتاب نهضت‌های اسلامی در صدسال اخیر در خصوص تأثیر نهج‌البلاغه بر کتاب میرزای نائینی می‌گوید: انصاف این است که تفسیر دقیق، از توحید عملی، اجتماعی و سیاسی اسلام را هیچکس به خوبی علامه بزرگ و مجتهد سترگ، میرزا محمدحسین نائینی توأم با استدلال‌ها و استشهادهای متقن، از قرآن و نهج‌البلاغه، در کتاب ذی‌قیمت >>تنبیه‌الامه و >>تنزیه‌المله بیان نکرده است.
خطبه ۱۱ نهج‌البلاغه
و من کلام >>له (علیه السلام) >>لابنه محمد >>ابن >>الحنفیة >>لما >>أعطاه >>الرایة یوم >>الجمل:
>>تَزُولُ >>الْجِبَالُ وَ >>لَا >>تَزُلْ، >>عَضَّ عَلَی >>نَاجِذِکَ، >>أَعِرِ اللَّهَ >>جُمْجُمَتَکَ، >>تِدْ >>فِی >>الْأَرْضِ >>قَدَمَکَ، >>ارْمِ >>بِبَصَرِکَ >>أَقْصَی >>الْقَوْمِ وَ >>غُضَّ >>بَصَرَکَ، وَ >>اعْلَمْ >>أَنَّ النَّصْرَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ.
سخنی از آن حضرت (ع) به پسرش، محمد بن حنفیّه، هنگامی که در جنگ جمل رایت را به دست او داد:
اگر کوه‌ها متزلزل شوند، تو پایدار بمان. دندان‌ها را به هم بفشر و سرت را به عاریت به خداوند بسپار و پای‌ها، چونان میخ در زمین استوار کن و تا دورترین کرانه‌های میدان نبرد را زیر نظر گیر و صحنه‌های وحشت خیز را نادیده بگیر و بدان که پیروزی وعده خداوند سبحان است.
این خطبه به هنگام تسلیم رایت در جنگ جمل به جناب محمد بن حنفیه و خطاب باو ایراد شده است. در این خطبه که با عبارت «تزول>> الجبال و>> لا تزل» (اگر کوه‌ها از جای خود حرکت کرد تو از جای خود حرکت مکن) شروع می‌شود چنین آمده است:
شهادت حمزة بن عبدالمطلب
حمزة بن عبدالمطلب جنگجویی سخت گستاخ بود و در جنگ توجهی به جلو و پیش روی خود نداشت. جبیر بن مطعم بن عدی بن نوفل بن عبد مناف روز جنگ احد به برده خود وحشی گفت: ای وای بر تو همانا علی در جنگ بدر عمویم طعیمة را، که سرور بطحاء بود، کشته است، اینک اگر امروز بتوانی او را بکشی آزاد خواهی بود و اگر محمد را بکشی آزادی و اگر حمزه را بکشی آزادی که هیچکس جز این سه تن همتای عموی من نیست. وحشی گفت: اما محمد که یارانش اطراف اویند و او را رها نمی‌کنند و به خود نمی بینم که بر او دست یابم. اما علی دلاوری آگاه و مواظب همه جانب است و در جنگ همه چیز را زیر نظر دارد، ولی برای تو حمزه را خواهم کشت زیرا مردی است که در جنگ جلو خود را هم نمی‌نگرد. وحشی در کمین حمزه ایستاد و چون حمزه برابرش رسید به همان روش که حبشی‌ها زوبین پرتاب می‌کنند به حمزه زوبین پرتاب کرد و او را کشت.
امیر المومنین علیه السلام روز جنگ جمل رایت خویش را به پسرش محمد علیهما السلام سپرد و صف‌ها آراسته بود، و به محمد فرمان حمله و پیشروی داد. محمد اندکی درنگ کرد. علی دوباره فرمان حمله داد. محمد گفت: ای امیر المومنین مگر این تیرها را نمی‌بینید که همچون قطرات باران از هر سو فرو می بارد علی علیه السلام به سینه محمد زد و فرمود: رگه ترسی از مادرت به تو رسیده است، و رایت را خود بدست گرفت و آنرا به اهتزاز درآورد و چنین فرمود: «با آن ضربه بزن همچون ضربه زدن پدرت تا ستوده شوی. در جنگ چون آتش آن افروخته نشود خیری نیست و باید با شمشیر مشرفی و نیزه استوار کار کرد.» آنگاه علی علیه السلام حمله کرد و مردم از پی او حمله بردند و لشکر بصره را در هم کوبید.
حجت الاسلام‌حمیدرضا مهدوی ارفع پژوهشگر نهج البلاغه در سلسله مطالب نهج‌البلاغه و درس‌های مقاومت با اشاره به خطبه ۱۱ نهج البلاغه توضیح داد:
اگر انسان بخواهد به حیات انسانی خود ببالد و از آن تنزل نکند باید به ویژگی‌های ذاتی حیات توجه داشته و آنها را از گردونه معامله‌هایش خارج کند.
عزت، حریت و کمال جویی اساسی‌ترین ویژگی‌های زیست انسانی حقیقی است و تنزل از هر یک از این اصول ولو به قدر ذره‌ای مساوی است با سقوط از مقام انسانیت و دخول در حد و محدوده حیوانیت.
باور قلبی به این حقیقت در انسان تولید صفات عملی می‌کند که سرآمد آن شجاعت و نترسیدن از ظالم و سلطه گر است.
>>کوه استقامت از ما شرمنده می‌شود
لذا امیرالمومنین علیه السلام هنگام اعزام رزمندگان اسلام به جنگ با سلطه جویان به آنها در قالبی بسیار حماسی و احساسی می‌فرماید:
تزولُ الجِبالّ و لاتزُل
[فرزندم! در رویارویی با دشمن] اگر کوه‌ها از جای کنده شوند تو باید ثابت قدم بمانی.