به گزارش >>خبرگزاری مهر، اکبر نصراللهی استاد ارتباطات در برنامه «جام‌جم» شبکه یک سیما با بیان اینکه کشور ما در معرض انواع بحران‌ها قرار دارد، گفت: البته ایران در این زمینه استثنا نیست و همه کشورها با مخاطرات طبیعی و غیرطبیعی روبرو هستند، اما آنچه غیرعادی و نگران‌کننده است، بی‌توجهی رسانه‌ها به این وضعیت و تکرار بی‌پایان تجربه‌های تلخ است.
وی با اشاره به آمارهای بین‌المللی گفت: بر اساس آمار سازمان ملل متحد، ایران جزو ۱۰ کشور اول در میزان تلفات ناشی از بحران‌ها است و در حوزه بحران آب نیز در رده‌های بالای جهانی قرار دارد. تقریباً هر هفته یا هر ماه در رسانه‌ها شاهد اخباری از زلزله، سیل، طوفان و سایر بحران‌ها هستیم، اما وضعیت مدیریت و اطلاع‌رسانی در این حوزه‌ها مطلوب نیست.
نصراللهی تأکید کرد: سؤال اساسی این است که آیا مسئولان و رسانه‌های ما نسبت به وضعیت پرخطر کشور حساسیت کافی دارند؟ آیا سواد بحران دارند؟ آیا می‌توانند از ظرفیت رسانه‌ها برای کاهش تلفات و جلوگیری از بحران‌های قابل پیشگیری استفاده کنند؟ با اطمینان می‌گویم پاسخ منفی است.
وی ادامه داد: رسانه‌ها و مسئولان می‌توانند بسیار بهتر از این عمل کنند؛ حتی اگر نتوانند از وقوع زلزله یا سیل جلوگیری کنند، دست‌کم باید بتوانند تلفات و خسارت‌ها را کاهش دهند. وظیفه رسانه‌ها نیز در شرایط بحرانی، اطلاع‌رسانی، هشدار، آموزش و آگاه‌سازی است، اما این وظایف زمانی محقق می‌شود که خود رسانه‌ها آگاه، حساس و مسئولیت‌پذیر باشند. متأسفانه رسانه‌های ما نه سواد رسانه‌ای دارند و نه سواد بحران و به همین دلیل نمی‌توانند مطالبه‌گری مؤثر انجام دهند. یکی از بحران‌های کنونی ما، آشفتگی در اطلاع‌رسانی است. رسانه‌ها به‌خاطر عملکرد ضعیف گذشته، بی‌اعتمادی عمومی را موجب شده‌اند و همین موضوع باعث افزایش شایعات و وارونگی افکار عمومی شده است.
نصراللهی با اشاره به حادثه اخیر بندرعباس گفت: در چنین بحران‌هایی، مردم حق دارند بدانند چه اتفاقی افتاده، ابعاد بحران چیست، امدادرسانی در چه مرحله‌ای است و چه میزان تلفات و خسارت به بار آمده. اما برخی افراد از جمله نمایندگان مجلس بدون پشتوانه مستندات، اظهارنظرهایی می‌کنند که می‌تواند امنیت روانی جامعه را خدشه‌دار کند. آزادی بیان حق همه است؛ مردم، رسانه‌ها، سلبریتی‌ها، بلاگرها، اما این آزادی مشروط به رعایت امنیت ملی، موازین اسلامی و اصول قانونی است. حتی نمایندگان نیز مستثنا نیستند و باید مراقب پیامدهای حرف‌های‌شان باشند. وقتی نماینده‌ای در همان ساعات اولیه بحران، بدون انجام بررسی‌های کارشناسی علت حادثه را اعلام می‌کند، این برخلاف منطق، قانون و مصالح عمومی است. در شرایطی که هنوز آتش خاموش نشده، هنوز امدادرسانی ادامه دارد و رهبر انقلاب نیز در پیام‌شان خواستار بررسی کارشناسی شده‌اند، یک نماینده چگونه می‌تواند مدعی شود که علت داخلی یا خارجی بوده است؟
وی با اشاره به وضعیت رسانه‌ها در بحران‌ها اظهار کرد: رسانه‌های ما، به‌ویژه در بحران‌ها که مراجعه مردم به آنها به اوج می‌رسد، عملکرد مناسبی نداشته‌اند. بخشی از این ناکارآمدی به ضعف ساختاری، نبود نیروی انسانی حرفه‌ای، محافظه‌کاری مدیران رسانه و بخشی دیگر به آستانه تحمل پایین مسئولان برمی‌گردد.
نصراللهی در ادامه با اشاره به نقش حیاتی رسانه‌ها در مدیریت بحران گفت: رسانه‌ها مهم‌ترین و ارزان‌ترین ابزار برای مواجهه با بحران هستند و مسئولان باید آنها را محرم، متخصص و مشاور خود بدانند. در کشور ما متأسفانه هنوز برخی مسئولان رسانه را به‌عنوان دشمن یا مزاحم می‌بینند و همین باعث می‌شود در بحران‌ها به‌جای بهره‌گیری از ظرفیت رسانه‌ها، از آنها فاصله بگیرند یا به شکل سیاسی با آن برخورد کنند. اگرچه رسانه‌ها نسبت به گذشته در شاخص‌هایی مثل سرعت اطلاع‌رسانی عملکرد بهتری داشتند، اما همچنان اشکالات زیادی در پوشش بحران دیده می‌شود. سرعت کافی نیست؛ رسانه‌ای که در یک بحران روایت اول را نداشته باشد، مخاطب را از دست می‌دهد و به منبعی بی‌اعتبار تبدیل می‌شود.
این استاد ارتباطات با انتقاد از پخش موسیقی نامناسب در زمان وقوع حادثه گفت: وقتی مردم شوکه و نگران هستند و آتش‌سوزی را با چشم می‌بینند، پخش موسیقی تند از رادیو نشان‌دهنده ناهماهنگی و نبود سواد رسانه‌ای است. رسانه باید آرامش بدهد، نه اینکه با محتوای نامناسب، بر اضطراب مردم بیفزاید.
وی با تأکید بر اینکه بحران‌ها در همه کشورها رخ می‌دهند، یادآور شد: ما نباید بحران را سیاسی کنیم یا با روایت‌های جهت‌دار آن را تشدید کنیم. در آمریکا نیز طوفان و تیراندازی‌های مرگبار زیاد است، اما رسانه‌هایشان با برنامه عمل می‌کنند و از بحران بهره‌برداری سیاسی نمی‌کنند. باید در کشور ما هم برای رسانه‌ها پروتکل مشخص وجود داشته باشد تا در زمان بحران بدانند چه کنند و چه نگویند.
نصراللهی با تأکید بر لزوم افزایش سواد رسانه‌ای در سه سطح رسانه، مسئولان و مردم تصریح کرد: مسئولان بیش از مردم به سواد رسانه‌ای نیاز دارند. وقتی مسئولی در اوج بحران، بدون شناخت رسانه و افکار عمومی با لحنی نامناسب درباره آرامش مردم حرف می‌زند، به جای ایجاد آرامش، خشم و ناامیدی را دامن می‌زند. تجربه‌هایی مانند پلاسکو، پتروشیمی بوعلی و زلزله‌های اخیر نشان می‌دهند که رسانه و نهادهای مسئول فقط چند روز پس از حادثه فعال هستند و بعد همه چیز فراموش می‌شود. رسانه نباید برای انتخابات یا جذب مخاطب هیجان‌زده عمل کند، بلکه باید با برنامه، پیوست رسانه‌ای و مسئولیت‌پذیری به بحران ورود کند.
مصطفی طاهری نماینده مردم زنجان در مجلس شورای اسلامی و عضو هیئت نظارت بر رفتار نمایندگان، نیز در این برنامه با تأکید بر لزوم استفاده از تجربیات گذشته در مدیریت بحران گفت: متأسفانه علی‌رغم آنکه کشور در رتبه ششم قرار دارد و وضعیت‌مان از نظر تنوع بحران خوب نیست، از گذشته درس نگرفته‌ایم. اگر در وزارت کشور و سایر دستگاه‌های مسئول، تجربیات گذشته لحاظ شود و آمادگی کامل وجود داشته باشد، بحران‌ها قابل کنترل خواهند بود؛ در غیر این صورت، بحران دیگر بحران نیست، بلکه به یک رویداد طبیعی و روزمره تبدیل می‌شود، همانند زلزله‌هایی که در ژاپن رخ می‌دهد و مردم با آن زندگی می‌کنند.
وی با اشاره به مثال بندر شهید رجایی اظهار کرد: ما باید در حکمرانی خود به سمتی برویم که وقوع چنین اتفاقاتی دیگر بحران تلقی نشود؛ بلکه از قبل پیش‌بینی و برنامه‌ریزی شده باشد. مثلاً وقتی مشخص است که در فصلی خاص، احتمال سیل یا زلزله وجود دارد، دیگر نباید غافلگیر شویم و رسانه‌ها نیز نباید در شرایط استرس، خبررسانی کنند.
عضو هیئت نظارت بر رفتار نمایندگان ادامه داد: آقای دکتر نصراللهی به درستی اشاره کردند که برخی مدیران جمهوری اسلامی از اتفاقات گذشته درس نمی‌گیرند؛ این حرف درستی است. اما در بحث اظهار نظر نمایندگان، باید دقت شود که ما قوانینی مانند اصل ۸۶ قانون اساسی داریم که تأکید می‌کند نماینده در ایفای وظایف نمایندگی، در اظهار نظر کاملاً آزاد است. وی گفت: این آزادی بیان یک تیغ دو لبه است؛ از یک سو می‌تواند شفافیت ایجاد کند، و از سوی دیگر، ممکن است به بحران‌ها دامن بزند، خصوصاً اگر اظهار نظرها بدون سند و مدرک باشد.
وی یادآور شد: اگر قرار باشد هر اظهار نظری با پروتکل‌های پیچیده مواجه شود، قطعاً آسیب آن بیشتر از فایده‌اش خواهد بود. البته این به معنای آزادی مطلق نیست. نماینده‌ای که حرفی می‌زند باید پاسخگو باشد و مستندات لازم را داشته باشد. اما اگر بخواهیم اصل ۸۶ را طوری محدود کنیم که فقط با مدارک قطعی بتوان اظهار نظر کرد، عملاً بخش بزرگی از شفافیت را از دست خواهیم داد.
طاهری تصریح کرد: در هیأت نظارت، هر روز با اظهار نظرهایی مواجه هستیم که برخی تأثیر انتخاباتی، برخی تأثیر ملی و حتی بین‌المللی دارند. گاهی اوقات یک اظهار نظر نادرست از سوی یک نماینده می‌تواند به یک رابطه دیپلماتیک آسیب بزند. اما در مجموع، خیر این اصل، از شر آن بیشتر بوده است. کسی از لاابالی‌گری در گفتار نمایندگان دفاع نمی‌کند. نباید هر حرفی به صرف خوشایند بودن برای بخشی از مردم یا فضای مجازی زده شود. اما اگر شفافیت در ساختارهایی مانند گمرک وجود داشته باشد، دیگر نیازی نیست برای روشن شدن حقیقت، هفته‌ها صبر کنیم یا کمیته حقیقت‌یاب تشکیل دهیم. مردم حق دارند بدانند که مثلاً در یک حادثه، بار متعلق به چه کسی بوده، تعداد کانتینرها چندتا بوده و محتویات آنها چه بوده است. این اطلاعات باید در همان لحظه اول از سیستم‌ها استخراج شود و رسانه‌ها بتوانند شفاف و سریع به اطلاع‌رسانی بپردازند.
نماینده زنجان اظهار کرد: در حادثه اخیر، چندین روایت متناقض مطرح شد؛ یک نفر گفت بار مربوط به نیروهای مسلح بوده، بعداً تکذیب شد. این نشان‌دهنده نبود شفافیت است. ما نباید اعتماد مردم را فدای ملاحظات بی‌مورد کنیم. اگر مردم بدانند در لحظه اول اطلاعات دقیق منتشر می‌شود، شایعات و التهابات به حداقل خواهد رسید. اگر اطلاعات اولیه حوادث به موقع منتشر شود، اظهار نظرها نیز در مسیر صحیح قرار می‌گیرند. شفافیت و پاسخگویی ۲ مؤلفه کلیدی در حکمرانی هستند که باید تقویت شوند، نه محدود. نباید اجازه داد که محدودیت‌های بی‌مورد، اصل آزادی بیان نمایندگان را تضعیف کند.
طاهری تأکید کرد: نباید تصور کنیم که در مواجهه با بحران‌ها خبرنگار به اختیار عمل کند و بدون پروتکل مشخص وارد میدان شود. بلکه باید ضابطه‌ای وجود داشته باشد که از سوی نهادهایی مثل شورای امنیت یا ستاد بحران تعریف شود.
این نماینده مجلس افزود: ما در بسیاری از موضوعات دچار خطا در روایت هستیم. مثل حوزه مفاسد اقتصادی؛ گاهی با فرد فاسد برخورد می‌کنیم اما با آن مدیری که زمینه این فساد را فراهم کرده کاری نداریم. >>مقام معظم رهبری بارها بر این موضوع تأکید کرده‌اند. مثال آن در ماجرای سکه و ارز بود که تنها با فرد برخورد شد، نه با متولیانی که اجازه دادند چنین وضعیتی ایجاد شود.
عضو هیئت نظارت بر رفتار نمایندگان تصریح کرد: اکنون نیز در ماجرای بحران‌ها همین خطا تکرار می‌شود. صداوسیما گاهی دیر اقدام می‌کند یا روایت‌های متناقض ارائه می‌دهد. باید منبع اصلی خبر دقیق و فوری اطلاعات بدهد، نه اینکه روایت‌ها دائم عوض شود.
طاهری با بیان اینکه ما باید هزینه جعل خبر و شایعه‌سازی را بالا ببریم، گفت: اما در کنار آن باید ببینیم چرا آن کسی که وظیفه اطلاع‌رسانی دارد، به موقع و دقیق اطلاع‌رسانی نکرده است. نباید فقط با پخش‌کنندگان شایعه برخورد شود بلکه باید آن مسئولی که با تأخیر و بی‌دقتی اطلاع‌رسانی کرده نیز پاسخگو باشد.
وی تأکید کرد: در برخی موارد بحث امنیتی یا نظامی مطرح است، اما در بسیاری از بحران‌ها می‌توان در همان لحظه اول اطلاعات درست را منتشر کرد تا شایعات مجال گسترش نیابند. مردم اگر بدانند روایت رسمی صادقانه و دقیق است، حتی اگر دشمنان هم روایت‌سازی کنند، اثری نخواهد داشت.
نماینده مردم زنجان در مجلس شورای اسلامی افزود: در برخی بحران‌ها، صداوسیما و رسانه‌های رسمی نباید به‌گونه‌ای عمل کنند که مردم حس کنند چیزی سانسور شده است. اگر خبری از رسانه رسمی پخش شود، باید همان خبر در روزهای بعد هم مورد استناد باشد و نه اینکه روایت‌ها دائم تغییر کند. مهم‌ترین مسئله در مدیریت رسانه‌ای بحران، اعتماد مردم است. اگر مردم به رسانه ملی و مسئولین اعتماد داشته باشند، دیگر به شایعات و روایت‌های غیررسمی گوش نمی‌دهند. نمونه موفق آن را می‌توان در سخنان مقام معظم رهبری و سید حسن نصرالله دید که دشمنان‌شان نیز به صداقت‌شان اذعان دارند. مسئولانی که عامل شکل‌گیری بحران یا تشدید آن هستند نباید اجازه داشته باشند روایت را به نفع خود سانسور کنند یا با تأخیر ارائه دهند. نباید اجازه داد بعضی‌ها با توجیه «مردم یادشان می‌رود» از اطلاع‌رسانی درست فرار کنند. این رفتارها اعتماد عمومی را از بین می‌برد.
طاهری گفت: به نظر می‌رسد اگر مجموع عملکرد در حکمرانی اطلاع‌رسانی را بسنجیم، نمره قابل قبولی نمی‌گیریم. باید در نحوه مواجهه مدیران با بحران‌ها، چارچوب مشخصی طراحی شود و اطلاع‌رسانی سلیقه‌ای نباشد. ما اکنون به سازوکاری نیاز داریم که مبتنی بر صداقت، سرعت و شفافیت باشد تا مردم بدانند رسانه رسمی، منبع اصلی و قابل اعتماد است.