به گزارش >>خبرگزاری تسنیم از اردبیل, مفهوم ولایت یکی از بنیادین‌ترین مبانی عقیدتی و فقهی در اسلام به شمار می‌رود که در طول تاریخ تفاسیر و کاربردهای متنوعی داشته است. ولایت فقیه به عنوان یکی از مهم‌ترین نظریه‌های سیاسی عصر معاصر، تلاش برای عملی کردن این مفهوم کهن در قالب یک نظام حکومتی است, درک درست این مفهوم نیازمند بررسی ریشه‌های تاریخی، مبانی فقهی و تجلیات عملی آن در دنیای معاصر است.
مفهوم ولایت در قرآن کریم با ابعاد مختلف مطرح شده است. از ولایت الهی که اساس همه ولایت‌ها محسوب می‌شود تا ولایت پیامبران و اولیای الهی که امتداد این ولایت در میان انسان‌ها است. آیه معروف ولایت در سوره مائده که می‌فرماید: «انما ولیکم الله و رسوله و الذین آمنوا الذین یقیمون الصلاة و یؤتون الزکاة و هم راکعون» از جمله آیات بنیادین در این زمینه است.
این آیه که به اتفاق مفسران در شان حضرت علی(ع) نازل شده، نشان می‌دهد که ولایت نه تنها مفهومی معنوی است، بلکه جنبه عملی و اجتماعی نیز دارد در احادیث نیز این مفهوم به وضوح تبیین شده و جایگاه ولایت اهل‌بیت(ع) در هدایت امت مسلمان روشن گردیده است. حدیث مشهور «من کنت مولاه فهذا علی مولاه» در واقعه غدیر خم، تصریح آشکار پیامبر اکرم(ص) بر ولایت حضرت علی(ع) است.
شجاعت و قاطعیت در مقابل ظلم و فساد، از ویژگی‌های دیگر ولی فقیه است. او باید در برابر قدرت‌های ظالم ایستادگی کرده و از حقوق مردم دفاع کند. همچنین باید دارای بصیرت سیاسی و اجتماعی باشد تا بتواند تحولات زمانه را درک کرده و تصمیمات مناسب اتخاذ کند.
>>ابعاد مختلف ولایت
ولایت در اندیشه اسلامی دارای ابعاد گوناگونی است که هر کدام جنبه خاصی از این مفهوم جامع را نشان می‌دهد. ولایت تکوینی که شامل تصرف در عالم آفرینش و اعمال قدرت در نظام هستی است، بالاترین مرتبه ولایت محسوب می‌شود که مختص خداوند و برخی از اولیای کامل الهی است. این نوع ولایت در کرامات امامان معصوم(ع) و اولیای الهی مشاهده می‌شود.
ولایت تشریعی به معنای حق وضع قانون و تبیین احکام الهی است که در درجه اول مربوط به پیامبران و در ادامه به امامان معصوم(ع) تعلق دارد. این نوع ولایت شامل تفسیر دین، استنباط احکام و رهنمودهای فقهی است. ولایت اجتماعی و سیاسی نیز که همان رهبری جامعه اسلامی و اداره امور مسلمانان است، یکی دیگر از ابعاد مهم ولایت به شمار می‌رود که در غیاب امام معصوم(ع) به فقهای جامع‌الشرایط واگذار می‌شود.
>> کارکردها و اختیارات ولی فقیه
ولی فقیه در نظام اسلامی دارای کارکردها و اختیارات گسترده‌ای است که شامل ابعاد مختلف اداره جامعه می‌شود. در حوزه قضایی، ولی فقیه بالاترین مرجع قضایی کشور محسوب می‌شود و نظارت بر حسن اجرای عدالت بر عهده اوست. تعیین رئیس قوه قضاییه و نظارت بر عملکرد دستگاه قضا از جمله اختیارات او در این حوزه است.
در حوزه نظامی و دفاعی، ولی فقیه فرماندهی کل قوا را بر عهده دارد و تصمیمات مهم دفاعی و امنیتی با نظر ایشان اتخاذ می‌شود. تعیین فرماندهان عالی‌رتبه نظامی و تصویب سیاست‌های دفاعی کشور از اختیارات او در این بخش است. این اختیار به دلیل اهمیت حفظ امنیت و استقلال کشور اسلامی ضروری تلقی می‌شود.
در حوزه سیاست خارجی، ولی فقیه سیاست‌های کلی کشور را تعیین می‌کند و خطوط قرمز روابط بین‌المللی را مشخص می‌سازد. تصویب معاهدات مهم بین‌المللی و تعیین جهت‌گیری‌های اساسی سیاست خارجی با نظر ایشان انجام می‌پذیرد. در امور اقتصادی نیز، تعیین سیاست‌های کلی اقتصادی و نظارت بر حسن اجرای آن‌ها از وظایف ولی فقیه است.
>> ولایت فقیه در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که در سال 1358 تصویب شد، نظریه ولایت فقیه را به عنوان مبنای نظام سیاسی پذیرفت. در اصل چهارم این قانون آمده است که همه قوانین و مقررات باید بر اساس موازین اسلامی باشد و تشخیص این امر با فقهای شورای نگهبان است. اصل پنجم نیز به طور مستقیم به ولایت فقیه اشاره کرده و آن را اساس نظام حکومتی قرار داده است.
در این قانون، رهبری نظام اسلامی بر عهده فقیه جامع‌الشرایط قرار گرفته که توسط مجلس خبرگان انتخاب می‌شود. اختیارات رهبر شامل تعیین سیاست‌های کلی نظام، فرماندهی کل قوا، حل اختلاف بین قوای سه‌گانه، عفو و تخفیف مجازات محکومان و سایر اختیارات مهم است. این ساختار نشان می‌دهد که چگونه نظریه ولایت فقیه در قالب یک نظام قانونی و نهادی عملیاتی شده است.
نظام انتخاب رهبر نیز در قانون اساسی تعریف شده است. مجلس خبرگان که اعضای آن توسط مردم انتخاب می‌شوند، مسئولیت انتخاب، نظارت و در صورت لزوم عزل رهبر را بر عهده دارند. این مکانیسم نشان می‌دهد که اگرچه ولایت فقیه مبتنی بر مبانی دینی است، اما در عمل با مشارکت مردم و نظارت نهادهای منتخب اجرا می‌شود.
>>تکامل تاریخی نظریه ولایت فقیه
تجربه بیش از چهار دهه اجرای نظریه ولایت فقیه در ایران، درس‌ها و تجربیات ارزشمندی به همراه داشته است. انقلاب اسلامی ایران توانست با تکیه بر این نظریه، نظام سیاسی مستقلی برپا کند که در برابر فشارهای داخلی و خارجی مقاومت کرده است, تحقق برخی از آرمان‌های انقلابی مانند عدالت اجتماعی، استقلال سیاسی و کرامت ملی از جمله دستاوردهای این تجربه محسوب می‌شود.
نظریه ولایت فقیه همچون سایر اندیشه‌های سیاسی، قابلیت تکامل و تطبیق با شرایط جدید را دارد. تجربه‌های عملی، چالش‌های نو و تحولات اجتماعی می‌تواند به غنای این نظریه بیافزاید و راه‌های نوین اجرای آن را نشان دهد.
نظریه ولایت فقیه در طول تاریخ تشیع سیر تکاملی داشته و از مراحل مختلفی گذشته است. در ابتدا فقهای شیعه تنها در مسائل حسبی و قضایی برای خود ولایت قائل بودند. تدریجاً این حوزه گسترش یافت و شامل امور مالی مانند خمس و زکات نیز شد. در دوره صفویه، برخی از علما مانند محقق کرکی به ولایت سیاسی فقها نیز اعتقاد داشتند.
اما تدوین جامع و نظام‌مند این نظریه در عصر معاصر توسط امام خمینی(ره) صورت گرفت ایشان در کتاب «کشف الاسرار» و بعدها در مجموعه درس‌هایی تحت عنوان «ولایت فقیه» به تفصیل این موضوع را بررسی کردند. امام خمینی با بهره‌گیری از آیات قرآن، احادیث و استدلال‌های عقلی نشان دادند که فقیه جامع‌الشرایط در زمان غیبت امام معصوم(ع) دارای همان اختیاراتی است که پیامبر و امامان معصوم(ع) داشتند.
>>مبانی فقهی و کلامی ولایت فقیه
مبانی ولایت فقیه بر پایه‌های محکم فقهی و کلامی استوار است از منظر کلامی، ضرورت وجود حکومت اسلامی و اجرای احکام الهی در جامعه، دلیل اصلی بر لزوم ولایت فقیه محسوب می‌شود, خداوند احکامی را نازل کرده که برای اجرای آن‌ها نیاز به حکومت و قدرت سیاسی است در غیاب امام معصوم(ع)، این مسئولیت بر عهده کسی است که شرایط لازم برای فهم و اجرای این احکام را داراست.
از منظر فقهی نیز روایات متعددی وجود دارد که به ولایت فقها اشاره می‌کند مقبوله عمر بن حنظله، توقیع شریف اسحاق بن یعقوب و سایر روایات، فقها را در مقام قضاوت و حل اختلافات مردم قرار داده‌اند. این روایات نشان می‌دهد که امامان معصوم(ع) فقها را نماینده خود در انجام برخی امور دانسته‌اند گسترش این نمایندگی تا حد ولایت عامه، یکی از استدلال‌های ولایت فقیه است.
>> شرایط و صفات ولی فقیه
فقیه واجد شرایط برای ولایت باید دارای ویژگی‌ها و صفات خاصی باشد که او را برای این مقام مهم شایسته سازد عدالت، یکی از اساسی‌ترین شرایط است که شامل پرهیز از گناهان کبیره و اصرار بر گناهان صغیره می‌شود, فقیه باید در رفتار و اخلاق خود الگویی برای جامعه باشد و از لغزش‌های اخلاقی و رفتاری مصون بماند.
اجتهاد و تبحر در علوم اسلامی، شرط دیگر ولایت فقیه است. ولی فقیه باید توانایی استنباط احکام از منابع اصلی دین را داشته باشد و در فهم متون دینی و کاربرد آن‌ها در مسائل معاصر مهارت کافی داشته باشد. تدبیر و مدیریت نیز از ویژگی‌های ضروری ولی فقیه است، زیرا وی باید بتواند امور پیچیده اجتماعی و سیاسی را به نحو احسن اداره کند.آموزش و تربیت نسل جدید فقها و مدیران آگاه به مسائل زمانه، یکی از ضرورت‌های تداوم و تکامل نظریه ولایت فقیه است. همچنین تقویت نهادهای مردمی و مشارکتی می‌تواند به تحقق بهتر اهداف این نظریه کمک کند.
>>ولایت فقیه می‌تواند الهام‌بخش ملت‌ها باشد
ولایت فقیه به عنوان یکی از مهم‌ترین نظریه‌های سیاسی اسلام معاصر، تلاش برای عملی کردن آرمان حکومت اسلامی در عصر غیبت است. این نظریه که ریشه در متون دینی و تجربه تاریخی تشیع دارد، در انقلاب اسلامی ایران به مرحله اجرا درآمد و تجربه ارزشمندی از خود به جای گذاشت.
درک صحیح این نظریه نیازمند نگاهی جامع به ابعاد مختلف آن است که شامل مبانی عقیدتی، اصول فقهی، ساختار حقوقی و تجربه عملی می‌شود. چالش‌ها و انتقادات وارد بر این نظریه نیز بخشی از فرآیند تکامل و بالندگی آن محسوب می‌شود که می‌تواند راه‌های بهتر اجرا و تحقق اهداف آن را نشان دهد.
در عصر حاضر که جهان با بحران‌های سیاسی، اخلاقی و معنوی مواجه است، تجربه ولایت فقیه می‌تواند الهام‌بخش ملت‌هایی باشد که در جستجوی نظام‌های سیاسی عادلانه و مبتنی بر ارزش‌های معنوی هستند. آینده این نظریه در گرو حفظ اصول بنیادین و همزمان انطباق خلاقانه با تحولات زمانه خواهد بود.
>>مشعل بصیرت؛ راهبردهای امام خامنه‌ای برای عزت امت اسلامی
در آستانه‌ی روزهای سرنوشت‌ساز، جهان اسلام بیش از هر زمان دیگری نیازمند بصیرت، مقاومت و هوشیاری است. امروز، حقیقتی آشکار است که صیانت از هویت اسلامی و عزت مسلمین بدون درایت و هدایت رهبران حکیم ممکن نیست. در این مسیر، کلام و رهنمودهای مقام معظم رهبری، حضرت آیت‌الله العظمی امام سید علی خامنه‌ای، همچون چراغی فروزان، راه را برای ملت‌های مظلوم و آزاده روشن می‌سازد.
ایشان بارها بر اهمیت استقلال فکری، پیشرفت علمی، مقاومت در برابر استکبار و تقویت هویت ملی و اسلامی تأکید کرده‌اند. این سخنان تنها توصیه‌هایی ساده نیستند، بلکه نقشه‌ی راهی است که عزت امت اسلامی را تضمین می‌کند در روزگاری که جریان‌های انحرافی سعی در تضعیف پایه‌های ایمان و فرهنگ اسلامی دارند، درک عمیق و پیروی از این رهنمودها ضرورت حیاتی دارد.
ایران، به عنوان قلب تپنده‌ی مقاومت اسلامی، رسالت تاریخی خود را در صیانت از اسلام ناب محمدی (ص) ادامه می‌دهد. این مسیر، مسیری است که شهدای والا مقام با خون خود آن را ترسیم کرده‌اند و امروز نیز ملت‌های آزاده‌ی جهان با الهام از این مشعل فروزان، علیه ظلم و استبداد ایستاده‌اند.
>> جهان اسلام همواره تحت تأثیر اندیشه‌ها و رهنمودهای امام خامنه‌ای بوده است
استقلال، پیشرفت، عدالت و عزت، شعارهایی نیستند که تنها در شعار باقی بمانند؛ بلکه راهبردی هستند که باید در عمل محقق شوند. برای رسیدن به این اهداف، هیچ تردیدی نیست که صبر، مقاومت و ایمان به وعده‌های الهی، رمز پیروزی خواهد بود.ایران و جهان اسلام همواره تحت تأثیر اندیشه‌ها و رهنمودهای رهبر معظم انقلاب، حضرت آیت‌الله العظمی سید علی خامنه‌ای بوده است. ایشان با درایت، بینش عمیق و نگاه راهبردی، مسیر مقاومت، عزت و پیشرفت را برای امت اسلامی ترسیم کرده‌اند.
در طول سالیان رهبری، ایشان بارها بر اهمیت حفظ هویت اسلامی، استقلال سیاسی و فرهنگی، و ایستادگی در برابر سلطه‌گران جهانی تأکید کرده‌اند. از بیانات ایشان، به وضوح می‌توان دریافت که وحدت امت اسلامی و حفظ ارزش‌های انقلاب اسلامی، محور اصلی حرکت جوامع اسلامی باید باشد.
امام خامنه‌ای بارها درباره جایگاه جوانان، علم و فناوری، اقتصاد مقاومتی، و ضرورت ایستادگی در برابر فشارهای خارجی سخن گفته‌اند. توجه ایشان به مسئله فلسطین و دفاع از مظلومان جهان، گواهی بر رویکرد عدالت‌خواهانه و انسانی ایشان است.
>>ولایت فقیه ستون جهاد تمدنی و رمز اقتدار ملی است
انتهای پیام/