به گزارش دفتر منطقه‌ای >>خبرگزاری تسنیم به نقل از «ا.بی.سی» استرالیا، حضور تاریخی روسیه در افغانستان و شکل‌گیری روابط تازه با طالبان، بازتابی از تغییر اولویت‌های امنیتی و اقتصادی مسکو در شرایط پساجنگ اوکراین است. دشمن مشترک، یعنی داعش خراسان، امروز به‌عنوان مهم‌ترین محرک نزدیکی طالبان و کرملین مطرح شده است.
گذشته‌ای پرتنش، حالتی متمایل به همکاری
روابط روسیه با افغانستان به قرن نوزدهم و دوره رقابت‌های امپراتوری‌ها بر سر آسیای مرکزی بازمی‌گردد. اتحاد جماهیر شوروی در 1919 نخستین کشوری بود که با افغانستان روابط رسمی برقرار کرد، اما حمله شوروی به این کشور در 1979 سرآغاز دهه‌ای خونین شد که در نهایت به شکل‌گیری گروه‌های جهادی، از جمله طالبان، انجامید.
امروز، با وجود آن‌که اغلب کشورها طالبان را به رسمیت نشناخته‌اند، روسیه یکی از معدود کشورهایی است که به‌دنبال توسعه همکاری با این گروه است.
لغو ممنوعیت و نزدیکی رسمی
ماه گذشته، دیوان عالی روسیه طالبان را از فهرست سازمان‌های تروریستی خارج کرد. ضمیر کابلوف، نماینده ویژه روسیه در امور افغانستان، این اقدام را گامی برای برداشته شدن «تمام موانع» همکاری با کابل خواند. این در حالی است که روابط عملی میان دو طرف از مدت‌ها پیش آغاز شده بود.
مسکو نه‌تنها سفارتخانه‌اش را در کابل حفظ کرده، بلکه آمادگی خود را برای پذیرش سفیر طالبان در مسکو اعلام کرده است.
تهدید مشترک؛ داعش خراسان
روسیه داعش خراسان را یک تهدید جدی برای امنیت داخلی خود می‌داند. این گروه مسئول دو حمله مرگبار به منافع روسیه در سال‌های اخیر بوده است: حمله به سفارت روسیه در کابل (2022) و حمله مرگبار به سالن کنسرت کروکوس در حومه مسکو (2023) که بیش از 130 کشته بر جای گذاشت.
پس از حمله کروکوس، ولادیمیر پوتین گفت طالبان در مبارزه با تروریسم «متحد ما» هستند، با وجود آن‌که جامعه جهانی هنوز این گروه را به رسمیت نشناخته است.
تحلیل‌گران معتقدند که نزدیکی مسکو به طالبان، بیشتر از جنس نیاز امنیتی و مقابله با تهدید داعش خراسان است. به گفته الکسی زاخاروف، پژوهشگر بنیاد ORF، انگیزه اصلی روسیه برای نزدیکی به طالبان، جلوگیری از گسترش افراط‌گرایی از خاک افغانستان به آسیای مرکزی و روسیه است.
پیوندهای اقتصادی در حال شکل‌گیری
در کنار مسائل امنیتی، زمینه‌های همکاری اقتصادی نیز میان طالبان و کرملین در حال توسعه است. حذف طالبان از فهرست گروه‌های تروریستی راه را برای امضای توافقات اقتصادی و سرمایه‌گذاری باز کرده است.
روسیه تلاش دارد با استفاده از موقعیت راهبردی افغانستان، بخشی از صادرات انرژی خود را به بازارهای آسیا – به‌ویژه هند و پاکستان – منتقل کند. گذر از مسیر افغانستان می‌تواند بخشی از طرح «دالان حمل‌ونقل شمال–جنوب» (INSTC) باشد که روسیه را از طریق ایران به اقیانوس هند متصل می‌کند.
همایش اقتصادی روسیه و افغانستان در شهر کازان، قرار است بستری برای بررسی پروژه‌های مشترک در زمینه استخراج معادن، انرژی پاک و خط لوله گاز فراهم کند.
رقابت منطقه‌ای؛ عامل چین
با درگیر شدن روسیه در جنگ اوکراین، چین در تلاش است جای پای خود را در آسیای مرکزی – حوزه نفوذ سنتی روسیه – مستحکم کند. سرمایه‌گذاری‌های کلان، توافقات تجاری و افزایش همکاری‌های نظامی از نشانه‌های این رویکرد پکن هستند.
چین اکنون بزرگ‌ترین شریک تجاری اغلب کشورهای آسیای مرکزی است و در حال تبدیل شدن به قدرت اصلی در این منطقه است. در این شرایط، نزدیکی طالبان به مسکو نیز به‌نوعی پاسخ به موازنه‌ی قدرت با چین محسوب می‌شود.
نزدیکی روسیه و طالبان را می‌توان تلاقی منافع امنیتی، منطقه‌ای و اقتصادی دو طرف دانست. در حالی‌که داعش خراسان به‌عنوان دشمن مشترک مطرح شده، مسکو به‌دنبال حفظ نفوذ در آسیای مرکزی، دور زدن تحریم‌های غرب، و بهره‌گیری از موقعیت افغانستان است. از سوی دیگر، طالبان نیز در پی شکستن انزوای دیپلماتیک و جذب سرمایه‌گذاری خارجی است. با این حال، ثبات این رابطه در گرو عوامل زیادی از جمله امنیت داخلی افغانستان، وضعیت جنگ اوکراین، و رقابت چین خواهد بود.