به گزارش خبرنگار تسنیم از قم، سرانه مصرف آب در این شهر حدود 215 لیتر به ازای هر نفر است و میزان تولید آب در استان، با جمعیتی بالغ بر 1.4 میلیون نفر، سالانه به حدود 145 میلیون مترمکعب می‌رسد. از ابتدای انقلاب تاکنون، بیش از 4 هزار کیلومتر شبکه و خط انتقال آب و فاضلاب در قم اجرا شده، اما تنها 42 درصد جمعیت شهری قم تحت پوشش شبکه فاضلاب قرار دارند؛ موضوعی که از عقب‌ماندگی 11 ساله این استان نسبت به میانگین کشوری حکایت دارد.
قم با اقلیمی خشک و نیمه‌خشک همواره با محدودیت منابع آبی روبرو بوده و با رشد جمعیت، توسعه شهرک‌ها و افزایش نیازهای شهری، فشار مضاعفی بر زیرساخت‌های آب و فاضلاب آن وارد شده است. شرکت آب و فاضلاب استان قم به‌عنوان متولی اصلی تأمین آب شرب، جمع‌آوری و تصفیه فاضلاب شهری، نقش تعیین‌کننده‌ای در پایداری منابع و تأمین نیازهای شهروندان ایفا می‌کند.با این حال، بهره‌برداری از منابع آب و فاضلاب در استان با چالش‌های متعددی همراه است که در صورت نبود مدیریت صحیح، می‌تواند به بحران‌های جدی زیست‌محیطی و بهداشتی منجر شود.
>>خبرگزاری تسنیم در قالب پرونده‌ای ویژه، به بررسی ابعاد مختلف وضعیت منابع آبی و مسائل زیست‌محیطی استان قم پرداخته و در همین راستا، گفت‌وگوی تفصیلی خبرنگار ما با رضا انصاری، معاون بهره‌برداری شرکت آب و فاضلاب استان قم، را در ادامه می‌خوانید.
تسنیم: در حال حاضر چه میزان از آب شرب قم از منابع زیرزمینی و سطحی تامین می شود؟
انصاری: در حال حاضر، حدود 70 تا 75 درصد از منابع آب شهر قم از منابع سطحی و حدود 30 درصد از منابع زیرزمینی تأمین می‌شود. تأمین آب شهر قم به‌طور کلی به دو بخش تقسیم می‌شود: منابع سطحی و منابع زیرزمینی. منابع سطحی نیز به دو قسمت تقسیم می‌شوند: یکی آب سد 15 خرداد و دیگری آب انتقالی از سد کوچری. منابع زیرزمینی هم شامل دو بخش‌اند: چاه‌های داخل شهر قم و منابع زیرزمینی دشت علی‌آباد. مجموع این منابع زیرزمینی حدود 52 حلقه چاه را شامل می‌شود که در مجموع، حدود 30 درصد از آب مصرفی شهر قم را تأمین می‌کنند.
تسنیم: باوجود خشکسالی، تغییری در ورودی آب سدها رخ نداده است؟
انصاری: بله. در حال حاضر، به دلیل کاهش بارندگی و تداوم خشکسالی، سد 15 خرداد ورودی چندانی ندارد و برداشت آب از آن تقریباً نزدیک به صفر رسیده است. بنابراین، بخش عمده آب سطحی فعلاً از کوچری تأمین می‌شود که حدود 70 درصد کل آب مصرفی قم را شامل می‌گردد.
تسنیم: آیا کیفیت آب شرب استان در سال‌های اخیر تغییراتی داشته است؟
انصاری: از نظر کیفیت، منابع سطحی تأثیر زیادی بر کیفیت آب شرب قم دارند. هرچقدر میزان تخصیص آب از سد کوچری بیشتر باشد، کیفیت آب بهتر است. دلیل این موضوع پایین بودن میزان EC (هدایت الکتریکی) آب سطحی است. EC آب کوچری حدود 300 تا 350 میکروزیمنس بر سانتی‌متر است، در حالی که میانگین EC آب چاه‌های قم حدود 5200 میکروزیمنس است. در نتیجه، زمانی که آب سطحی بیشتری در دسترس باشد و برداشت از منابع زیرزمینی کاهش یابد، آب شرب شیرین‌تر(مطلوبتر) خواهد بود. بالعکس، در صورت کاهش سهم آب سطحی، شور بودن آب افزایش می‌یابد. نکته مهم دیگر آن است که در صورت استفاده از منابع آب شور زیرزمینی، شهروندان به‌طور مستقیم از آن برای شرب استفاده نمی‌کنند و به شبکه دوم آبرسانی که با عنوان "آبسار" شناخته می‌شود، مراجعه می‌کنند. آب این شبکه از تصفیه خانه شیرین سازی آب تامین می شود.
تسنیم: این تغییر کیفیت آب قم، برای سلامتی مردم خطر ندارد؟
انصاری: خیر. تمام آب سطحی و زیرزمینی پس از عبور از تصفیه‌خانه استاندارد، مراحل تصفیه تکمیلی، شیرین سازی و گندزدایی را طی کرده و به شبکه دوم شهری وارد می‌شود. آب چاه‌های داخل شهر نیز از نظر میکروبی مشکلی ندارند و تنها مشکل آنها میزان بالای املاح (شوری) است. این آب‌ها پس از ورود به مخازن با آب سطحی مخلوط می‌شوند و سپس وارد شبکه می‌گردند (30درصد آبی که از منابع زیرزمینی است، وارد مخزن شده و با آب سطحی ترکیب می‌شود و املاح را کاهش می‌دهد) که این امر باعث کاهش شوری آب نهایی می‌شود. همچنین در همان محل برداشت، فرآیند کلرزنی انجام می‌گیرد تا از نظر میکروبی نیز اطمینان حاصل شود.
تسنیم: دیگر منابع آب قم تأییدیه سالم بودن و ایمنی گرفته‌اند؟
انصاری: به طور کلی، هیچ‌یک از منابع آب شرب قم، چه سطحی و چه زیرزمینی، دارای عوامل بیماری‌زا یا فلزات سنگین نیستند. از نظر بهداشتی کاملاً سالم و ایمن هستند. تأیید این موضوع نیز از طریق دریافت "گواهی ایمنی آب" برای شبکه توزیع شهر قم، شهرهای تابعه و تعدادی از روستاها انجام شده است. این گواهی، نتیجه ارزیابی‌های مرکز پایش و نظارت بر کیفیت آب است که تحت نظارت وزارت بهداشت فعالیت می‌کند. اعضای این کمیته شامل استانداری، دانشگاه علوم پزشکی، سازمان محیط زیست، جهاد کشاورزی، شرکت آب منطقه‌ای، شهرداری، شرکت آب و فاضلاب و صمت می‌باشند و همه مراحل زنجیره تأمین، ذخیره‌سازی، تصفیه و توزیع آب را بررسی می‌کنند.
شهر قم سال 1401 موفق به اخذ گواهی ایمنی آب شده است که نشان‌دهنده تضمین کیفیت آب شرب که فراتر از کنترل کیفیت آب است را دارد این اسناد گواهی می‌دهند که هیچ نوع بیماری از طریق آب به مردم منتقل نمی‌شود، چرا که در تمامی گلوگاه‌های تأمین تا توزیع آب، راهکارهای کنترلی اعمال شده و ریسک‌ها، در صورتی که متوسط یا بالا باشند، کاهش یافته‌اند. این اقدامات نهایتاً منجر به صدور «گواهی ایمنی آب» شده است.
تسنیم: علت اینکه در بعضی روزها بوی کلر احساس می‌شود چیست؟
انصاری: تزریق کلر به آب به دو روش انجام می‌شود. در محدوده‌های شهری و منطقه مسکونی، به دلیل خطرات گاز کلر، از کپسول گاز کلر استفاده نمی‌شود. اما در مناطق خارج از محدوده شهری از سیلندرهای گاز کلر برای گندزدایی استفاده می‌شود. علت اینکه در بعضی روزها بوی کلر احساس می‌شود، به دمای محیط و شرایط تماس با آب مربوط است. در فصل سرد یا در تماس اولیه با آب در فضای بسته، بوی کلر آزاد که به آن «کلر باقیمانده» نیز گفته می‌شود، بیشتر حس می‌شود. در واقع، کلر به میزان مشخصی به آب افزوده می‌شود تا به «نقطه شکست» برسد. نقطه شکست کلر به معنای رسیدن به حالتی است که پس از واکنش با تمامی ترکیبات آلی و معدنی موجود در آب، مقداری کلر آزاد در آب باقی بماند. همین کلر باقیمانده تضمین‌کننده گندزدایی پایدار در شبکه است. اگر همین آب کلردار را در ظرفی بریزید و درب آن را باز بگذارید، پس از حدود نیم ساعت، بوی کلر از بین می‌رود.
تسنیم: طبق استانداردها غلظت کلر باقیمانده در آب چقدر باید باشد؟
انصاری: براساس استاندارد ملی ایران به شماره 1053، غلظت کلر باقیمانده در آب باید بین 0/2 (دو دهم) تا 0/8 (هشت دهم) میلی‌گرم در لیتر (PPM) باشد. در فصل زمستان به دلیل کاهش مصرف و دمای پایین، این مقدار به حداقل می‌رسد. کلر بیش از 0/8 در شبکه توزیع توصیه نمی‌شود، ولی در مخازن تا 1.2 (یک و دو دهم) PPM نیز قابل قبول است. استاندارد ملی ایران برای پارامترهای کیفیت آب دو شاخص تعیین کرده است: «حداقل مطلوب» و «حداکثر مجاز». میزان کلر باقیمانده باید بین این دو مقدار قرار بگیرد؛ حداقل مطلوب آن 0/2 و حداکثر مجاز آن 0/8 است. خارج شدن از این بازه، یا نشان‌دهنده نامطلوبی کلرآزاد باقیمانده است.
تسنیم: آیا برای تأمین آب شرب در مناطقی که دچار بحران هستند، راهکارهایی مانند استفاده از منابع انتقالی یا آب‌های جدید در نظر گرفته شده است؟
انصاری: شهر قم به شدت وابسته به منابع تأمین آب خارج از استان است. وابستگی اصلی ما به آب سرشاخه‌هاست، به‌ویژه آب انتقالی از سد کوچری. ». آبی که وارد استان قم می‌شود، از استان‌های لرستان، اصفهان و مرکزی عبور کرده و سپس به قم و در آینده به ساوه می‌رسد. چنانچه آب این مسیر به هر دلیلی قطع شود، وضعیت قم بحرانی‌تر از یزد خواهد شد چون در قم، بیش از 70 درصد آب شرب وابسته به آب انتقالی است و فقط 30 درصد از منابع داخلی تأمین می‌شود. از همین 30 درصد نیز، به دلیل ناترازی انرژی در کشور، حدود 20 درصد ظرفیت برداشت از چاه‌ها به دلیل قطعی برق یا کاهش ولتاژ کاهش یافته است. یعنی اگر توان برداشت هزار لیتر در ثانیه از منابع زیرزمینی وجود داشته باشد، حدود 200 لیتر در ثانیه آن از دست رفته است. بنابراین، اگر در صورت ایجاد مشکل در انتقال آب از سرشاخه‌ها به قم ، بدون شک آب در این شهر جیره‌بندی خواهد شد. این وضعیت به مراتب بحرانی‌تر از شرایط شهر یزد است؛ چرا که یزد منابع داخلی بیشتری دارد و تنها مشکل آن «سختی آب» است که به صورت ظاهری کمتر احساس می‌شود.
تسنیم: وضعیت سختی و کیفیت آب شرب در قم چگونه است؟
انصاری: آب شرب در صورتی که دارای سختی باشد، آثار آن به‌صورت رسوب قابل مشاهده خواهد بود. این رسوبات به دو صورت نمود پیدا می‌کنند؛ در صورتی که ظروف فلزی مورد استفاده باشد، رسوب در کف ظرف‌هایی مانند کتری یا سماور نمایان می‌شود. اما اگر ظروف شیشه‌ای مانند پیرکس مورد استفاده قرار گیرد، لایه‌هایی از رسوب در روی آب قابل رؤیت است. هرچند از لحاظ زیبایی‌شناسی ممکن است ناخوشایند باشد، اما چنین آبی قابل شرب است؛ به این معنا که نه شور است، نه طعم املاح آن محسوس است و نه آلودگی دارد.
در شهر قم، با توجه به شوری خاک، آب‌های زیرزمینی نیز شور هستند اما آلودگی ندارند. از نظر بهداشتی سالم هستند. اما در صورتی که به هر دلیلی، از جمله قطع انتقال آب از منابع خارجی، تأمین آب از این منابع متوقف شود و نیاز به جیره‌بندی آب ایجاد شود، آنگاه آب شور خواهد شد و این موضوع می‌تواند تبعات گسترده‌ای برای استان داشته باشد.
تسنیم: آیا استان قم شبکه دوم آبرسانی دارد؟
انصاری: خوشبختانه شهر قم دارای یک تصفیه‌خانه به روش RO (اسمز معکوس) است که در قالب «شبکه دوم آبرسانی» فعالیت می‌کند. این تصفیه ظرفیت تولید روزانه حدود 8 میلیون لیتر آب را دارد و دارای حدود 300 ایستگاه برداشت کارت‌دار تحت عنوان «آبسار» در سطح شهر است. همچنین حدود 3000 اشتراک نیز از این شبکه برای مدارس، سازمان‌ها و برخی منازل تأمین می‌شود. این شبکه در شرایط بحران و پدافندی نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند و شهروندان می‌توانند آب شرب مورد نیاز خود را از آن برداشت کنند لذا برنامه‌ریزی‌های بلندمدتی در دست اقدام است تا پایداری منابع آبی بهبود یابد. از جمله طرح‌هایی که در این زمینه توسط دکتر احمدی جبلی مدیرکل شرکت آب منطقه‌ای استان مطرح شده، طرح «علاج‌بخشی» است که به‌منظور تضمین حجم ذخایر آبی در حال پیگیری و ساماندهی است. در نتیجه ما در قم برای گذر از شرایط بحرانی از شبکه دوم استفاده خواهیم کرد. این آب از چاه وارد سایت تصفیه شده و شیرین سازی می‌شود و از طریق شبکه دوم قابل برداشت خواهد بود.
تسنیم: وظیفه اصلی معاونت بهره‌برداری در شرکت آب و فاضلاب استان قم در این زمینه چیست؟
انصاری: معاونت بهره‌برداری مسئول بهره برداری و نگهداری از کلیه تاسیسات مرتبط با تأمین، انتقال، تصفیه، ذخیره و توزیع آب است. این معاونت موظف است نه‌تنها کمیت، بلکه کیفیت آب را نیز تضمین نماید؛ به عبارتی، تأمین آب بهداشتی و سالم، وظیفه‌ی کلیدی این بخش محسوب می‌شود. زیرمجموعه‌های معاونت بهره‌برداری شامل: 1. مدیریت بهره‌برداری تأسیسات آب: شامل مدیریت تصفیه‌خانه آب، چاه‌ها، چشمه، قنات، مخازن ذخیره، خطوط انتقال، ایستگاه‌های پمپاژ و سایر تاسیسات مرتبط با انتقال و توزیع آب. 2. مدیریت تأسیسات فاضلاب: شامل شبکه جمع‌آوری فاضلاب، ایستگاه‌های پمپاژ و تصفیه‌خانه‌های فاضلاب که خروجی آن پساب است. 3. مدیریت آب بدون درآمد و مصرف بهینه: این بخش وظیفه برنامه ریزی و پیگیری اجرای برنامه های مدیریت مصرف و کاهش هدر رفت و همچنین برنامه‌های فرهنگی برای ارتقای آگاهی عمومی در مدارس، دانشگاه‌ها و رسانه‌ها را بر عهده دارد. همچنین باید تراز بین تولید و مصرف را بررسی و مدیریت کند، انشعابات غیرمجاز را شناسایی و ساماندهی نماید و در نهایت کاهش هدررفت آب را دنبال کند. 4. دفتر مدیریت انرژی و تله‌متری: این بخش مسئول هوشمندسازی تأسیسات و مدیریت فشار شبکه است، از جمله تجهیز شبکه به فشارشکن‌های هوشمند. در حال حاضر، با توجه به ورود فناوری‌های جدید و سیستم‌های هوش مصنوعی، فرآیندهای مدیریت و کنترل منابع آب به‌طور مؤثری در حال انجام است. فشار شبکه به‌طور خودکار تنظیم می‌شود و این امر تأثیر زیادی در مدیریت مصرف دارد. هم‌اکنون، ما به جایی رسیده‌ایم که 50 درصد از برق مورد نیاز خود را به‌صورت مستقل تولید می‌کنیم. این برق از طریق نصب سلول‌های خورشیدی، هیدرو توربین‌ها، پمپ معکوس و دیگر تجهیزات تولید انرژی تأمین می‌شود. به‌علاوه، در شرایط خاص، این انرژی مازاد به شبکه برق منتقل می‌شود تا به کمک شرکت توزیع برق بیاید و در نتیجه به بهره‌برداری عمومی کمک کند. در زمینه مدیریت آب، یکی از اولویت‌های اصلی ما حرکت به سمت هوش مصنوعی است. ما شروع کرده‌ایم به کنترل تمام شبکه تأمین آب، از منابع تا مشترکین، با استفاده از این تکنولوژی و در نظر داریم به سمت نصب سیستم‌های کنترل هوشمند برویم تا مصرف مشترکین پرمصرف را به‌طور دقیق کنترل کنیم.
تسنیم: در زمینه پدافند غیرعامل چه اقداماتی انجام شده است؟
انصاری: یکی از جنبه‌های مهم کار ما مدیریت پدافند غیرعامل است. این به معنای پیش‌بینی و پیشگیری از بحران‌ها و حوادث احتمالی است. به عبارت دیگر، به‌جای اینکه بعد از وقوع بحران به آن واکنش نشان دهیم، تلاش داریم تا با سناریوها و راهکارهای مختلف، وقوع بحران‌ها را به حداقل برسانیم. در این راستا، تمام فعالیت‌های ما باید با رعایت اصول بهداشتی، ایمنی و محیط زیست همراه باشد تا از وقوع هرگونه حادثه یا خطر برای همکاران و شهروندان جلوگیری شود.
تسنیم: در حال حاضر وضعیت منابع آب شرب در استان قم چگونه است؟
انصاری: علی‌رغم کاهش بارندگی‌ها در سال جاری و پیش‌بینی‌های نگران‌کننده‌ای که در مورد کاهش تا سی درصد منابع آب وجود داشت، ما توکل بر خدا و با تدابیر اتخاذ شده و همکاری مشترکین محترم مشکلی در تأمین آب شرب نخواهیم داشت. البته، برخی از روستاها که تک‌منبع هستند و به برق وابسته‌اند، در صورت قطع برق و عدم مدیریت مصرف صحیح، با مشکل کمبود آب مواجه خواهند شد.
تسنیم: آیا برای شهر قم هم احتمال کمبود و جیره‌بندی آب وجود دارد؟
انصاری: خیر. برای شهر قم هیچ‌گونه جیره‌بندی آب پیش‌بینی نمی‌شود. در صورتی که مشکلی برای منابع آب خارج از استان پیش آید، راهکارهای لازم برای جلوگیری از جیره‌بندی در نظر گرفته شده است.
تسنیم: چه برنامه‌هایی برای مدیریت و کاهش مصرف آب شرب در سطح استان در نظر گرفته شده است؟
انصاری: برای مدیریت و کاهش مصرف آب شرب، برنامه‌های مختلفی را آغاز کرده‌ایم. یکی از این برنامه‌ها استفاده از ظرفیت مساجد و مدارس است. همچنین، جلسات متعددی تحت عنوان "سازگاری با کم‌آبی" با همکاری استانداری برگزار می‌شود و راهکارهایی برای مدیریت مصرف به مردم ارائه می‌گردد. جلسات مکرر با بخشداری و دهیاری در روستاها برگزار می‌شود. علاوه بر این، از شبکه‌های مجازی و تبلیغات محیطی در سطح استان استفاده می‌کنیم تا فرهنگ‌سازی در مورد مصرف بهینه آب در میان مردم انجام شود. در همین راستا، با استفاده هوشمندسازی فشار شکن‌ها و کاهش فشار شبکه، مصرف آب را مدیریت می‌کنیم. همچنین، اقداماتی مانند نصب لوازم کاهنده مصرف آب که در داخل استان تولید می‌شود، در حال انجام است. هدف ما این است که با این اقدامات، ضمن ارتقاء بهره‌وری، به مردم کمک کنیم تا مصرف آب را به حداقل برسانند.
تسنیم: چه تغییراتی در زمینه بهره‌برداری از شبکه آب و فاضلاب استان قم انجام شده است؟
انصاری: یکی از اقداماتی که انجام می‌دهیم، اصلاح شبکه‌ها است. در مناطقی که شبکه فرسوده است یا میزان هدررفت آب زیاد است، در اولویت کار ما قرار می‌گیرد که شبکه را اصلاح کرده و پایش‌های مستمر انجام دهیم. در این مناطق، اگر هدررفت آب بیشتر باشد، بلافاصله اقدامات لازم را انجام می‌دهیم. علاوه بر این، در مخازن ذخیره آب نیز اقدامات بهینه‌سازی صورت می‌گیرد. بر اساس برنامه‌های دوره‌ای، هرگونه مخزن از مدار خارج می‌شود و پس از بررسی و نتیجه‌گیری، در صورت لزوم، به روز رسانی می‌شود. به‌طور کلی، برای کاهش هدررفت و بهینه‌سازی مصرف آب، تلاش می‌کنیم که آبی که تولید می‌شود، به حداکثر میزان ممکن به دست مردم برسد.
تسنیم: برای انشعابات غیرمجاز و پر مصرف ها چه اقداماتی انجام خواهد شد؟
انصاری: از دیگر اقدامات ما شناسایی و قطع انشعابات غیرمجاز است. همچنین، مصرف‌کنندگان پرمصرف را شناسایی کرده و به آنها اخطار می‌دهیم تا در مصرف آب خود صرفه‌جویی کنند. در مرحله اول، به صورت شفاهی و بعد از آن به صورت کتبی به این افراد اخطار داده می‌شود و در صورت تکرار، اقدام به قطع آب آنها می‌کنیم. همچنین، سیستم هوشمند کنترل مصرف آب در دسترس قرار خواهد گرفت که به‌طور خودکار و بدون نیاز به حضور فیزیکی، مصرف بیش از حد را قطع خواهد کرد. در توزیع آب، دیگر تنها به شهر قم محدود نمی‌شویم، بلکه 152 روستا را نیز تحت پوشش داریم. اگرچه مصرف آب در روستاها تنها حدود 10 تا 11 درصد از کل مصرف استان را تشکیل می‌دهد، اما آنها نیز به اندازه خود اهمیت دارند. برای حل مسائل مربوط به مصرف آب در این روستاها، نیازمند همراهی مشترکین محترم هستیم. این همکاری، بدون شک تأثیر بسیاری در حفظ منابع آبی خواهد داشت.
تسنیم: چالش‌های اصلی شما در حوزه بهره‌برداری از شبکه آب و فاضلاب در استان چیست؟
انصاری: چالش‌های اصلی ما در حوزه بهره‌برداری از شبکه آب و فاضلاب استان قم شامل فرسودگی شبکه فاضلاب و توسعه آن است. در حال حاضر، حدود 200 کیلومتر از شبکه فاضلاب استان فرسوده است و 42 درصد از شبکه جمع‌آوری فاضلاب در استان وجود دارد و 58 درصد فاقد شبکه فاضلاب است، بنابراین جزو استان‌های عقب‌افتاده در کشور هستیم. در این زمینه، استاندار محترم و نمایندگان محترم مجلس در حال پیگیری برای تأمین اعتبار هستند. این پروژه‌ها نیاز به اعتبار زیادی دارند که تأمین آن باعث تسریع در حل مشکلات خواهد شد.
تسنیم: تصفیه‌خانه فاضلاب پردیسان به کجا رسید؟
انصاری: تصفیه‌خانه فاضلاب پردیسان قم بالغ بر 2 هزار میلیارد تومان و خط انتقال آن نیز قریب به هزار میلیارد تومان اعتبار لازم دارد. علاوه بر مشکلات شبکه فاضلاب، یکی دیگر از چالش‌های ما، فرسودگی این شبکه‌ها است که در صورت بروز مشکلات در آنها، خطرات زیادی از جمله حادثه، تبعات اجتماعی، مباحث ترافیکی و صدمات جانی ایجاد می‌شود. در این راستا، اصلاح شبکه فاضلاب و رفع مشکلات آن از اولویت‌های ما است. در صورت تأمین اعتبار اصلاحات و توسعه را با سرعت بیشتری اجرایی خواهیم کرد.
تسنیم: در زمینه جداسازی آب شرب از مصارف کشاورزی و صنعت چه اقداماتی شده است؟
انصاری: در زمینه آب، مشکلات اصلی ما در حال حاضر به ساماندهی آب مصرفی برای کشاورزی، فضای سبز و صنعت است. باید به سمت استفاده از آب نامتعارف پیش برویم تا فشار کمتری به منابع آبی وارد شود. تمامی این اقدامات در راستای بهبود کیفیت خدمات به مردم و حفظ منابع آبی استان قم انجام می‌شود. در خصوص مدیریت منابع آب، ضرورت دارد که به تدریج مصرف آب شرب را تنها به استفاده انسانی محدود کرده و سایر مصارف همچون کشاورزی، صنعت و فضای سبز از منابع آب غیرمتعارف تأمین شوند. بر اساس برنامه‌ها، دستورالعمل‌ها و قوانین مصوب، امکان جداسازی این مصارف فراهم است.
البته دستگاه‌ها و نهادهای مسئول ممکن است در اجرای کامل این برنامه‌ها با چالش‌هایی مواجه باشند، اما غیرقابل اجرا نیست. در حال حاضر اقدامات عملی در این راستا آغاز شده است. به‌عنوان مثال، در بخش صنعت، متولیان مربوطه در حال احداث تصفیه‌خانه هستند تا از پساب برای جایگزینی مصارف غیر شرب استفاده شود. شهرداری نیز شروع به برداشت پساب با تصفیه ثانوی برای فضای سبز کرده است، گرچه کافی نیست. دیدگاه‌ها در حال تغییر است و درک این موضوع که منابع آب محدود و حیاتی‌اند، تقویت شده است.
تسنیم: باتوجه به وضعیت بحرانی آب در قم، چرت محصولات آب دوست مانند هندوانه کشت می‌شود؟
انصاری: در حوزه کشاورزی نیز باید به سمت استفاده از آب مجازی و بهینه‌سازی الگوی کشت حرکت کنیم. ضرورتی ندارد که در استان قم، به‌عنوان منطقه‌ای کم‌آب، محصولات آب‌بر مانند هندوانه کاشته شود. این موضوع از گذشته نیز مورد مطالعه قرار گرفته و در قالب اسناد آمایش سرزمین به‌روز شده است. این دستورالعمل برای استان قم نیز مطالعه، تعریف و تحت عنوان آمایش سرزمین به‌روز شده است در خصوص پوشش گیاهی شهری نیز همین رویکرد باید حاکم باشد.
در این زمینه باید به‌سوی گیاهان مثمر، بومی، کم‌مصرف و حذف چمن پیش رفت. مصرف آب چمن تا 8 برابر بیشتر از یک درخت است. نمونه‌های موفقی در کشور وجود دارد. در شرکت مهندسی آبفای کشور، برای آبیاری فضای سبز از پساب تصفیه‌خانه آب استفاده می‌شود. حتی برخی نهادها از چمن مصنوعی و عناصر خلاقانه دیگر برای زیباسازی محیط بدون مصرف آب بهره برده‌اند. در همین راستا، ما نیز در شرکت آب و فاضلاب قم اقدام به حذف چمن در ستاد مرکزی کرده‌ایم و بدون اینکه زیبایی محیط کاهش یابد، از پوشش‌های جایگزین استفاده کرده‌ایم. این اقدام الگویی برای سایر بخش‌ها نیز می‌تواند باشد.
تسنیم: چه تمهیداتی برای مقابله با کم‌آبی یا افت فشار در تابستان اندیشیده‌اید؟
انصاری: برای مقابله با کم‌آبی و افت فشار در تابستان، از هوشمندسازی و نصب فشارشکن‌ها استفاده کرده‌ایم تا از افت شدید فشار یا آسیب به شبکه جلوگیری شود. هنگام قطعی برق نیز، با تنظیم خروجی مخازن، از ورود هوا به شبکه و افزایش خسارات احتمالی جلوگیری می‌کنیم.
تسنیم: استفاده مجدد از فاضلاب تصفیه‌شده در استان تا چه اندازه اجرایی شده است؟/ آیا برنامه عملیاتی برای استفاده از پساب تصفیه‌شده(آب‌های خاکستری) در بخش صنعت و فضای سبز در جریان است، یا صرفاً در حد شعار باقی مانده است؟
انصاری: طبق قانون، پساب تولیدشده پس از تصفیه، در اختیار شرکت آب منطقه‌ای قرار دارد و نحوه توزیع و فروش آن نیز بر عهده این نهاد است. اما در دستورالعمل‌های جدید، نقش شرکت آب و فاضلاب نیز در این فرآیند دیده شده است و این شرکت اجازه بازاریابی و مشارکت در فروش پساب را دارد. در این راستا، ما بخشی از پساب تصفیه‌شده را به صنایع و شهرداری برای استفاده در فضای سبز و مصارف غیر شرب واگذار کرده‌ایم. حتی بخشی از این منابع آبی نیز به بورس عرضه شده تا متقاضیان، بسته به نیاز خود، آن را خریداری و منتقل کنند. با این حال، مشکلی که وجود دارد، عدم استقبال صنایع از این آب تصفیه‌شده است.
تسنیم: اما طبق رصد میدانی خیلی استقبالی از این ماجرا نشده است. چه تمهیداتی برای اجرای این برنامه دارید؟
انصاری: بله دلیل این امر، دسترسی آسان‌تر و کیفیت بهتر آب در مقایسه با پساب تصفیه‌شده است. لذا برای حل این مشکل، نیاز به الزام قانونی و تشدید نظارت وجود دارد. طبق قوانین جدید، استفاده از آب شرب به ویژه در فضای سبز در شرایطی که منابع آب نامتعارف در دسترس است، جرم محسوب می‌شود. بنابراین، وقتی منابعی همچون پساب وجود دارد، مصرف کننده غیر شرب موظف‌اند به‌جای آب شرب از این منابع بهره‌برداری کنند. در غیر این صورت، طبق قانون مرتکب جرم شده‌اند. اما برداشت‌های زیادی از سفره‌های زیرزمینی دارد که باید به سمت استفاده از فناوری‌های نوین و روش‌های مکانیزه مانند گلخانه‌ها حرکت کند تا مصرف آب را مدیریت کند. ما در این زمینه تمام تلاش خود را می‌کنیم و همراهی با دیگر ارگان‌ها مانند شهرداری و صنعت برای اجرای این طرح‌ها جزو اولویت‌های ماست. برای مثال، در شهرک شکوهیه و محمودآباد، برای کاهش مصرف آب شرب، بجز مصرف برای کارکنان، راه‌حل‌هایی مانند تأمین آب از پساب پیشنهاد داده‌ایم. این شهرک‌های صنعتی درحال احداث تصفیه‌خانه تکمیلی پساب هستند و خط انتقال را اجرایی کردند و تنها 3 کیلومتر از خط آن باقیمانده است. هدف ما این است که مصرف آب شرب را کاهش داده و از آب فاضلاب تصفیه شده برای تأمین نیازهای صنعت استفاده کنیم.
تسنیم: با توجه به رشد جمعیت و توسعه شهرنشینی در قم، آیا زیرساخت‌های فعلی پاسخگوی 5 سال آینده در مسله آب خواهند بود یا با بحران جدید مواجه خواهیم شد؟
انصاری: قطعاً خیر. به همین دلیل است که از هم‌اکنون توسعه زیرساخت‌ها آغاز شده است. در حال حاضر، زیرساخت‌های موجود پاسخگوی مناطق جدیدی که به شهر افزوده می‌شوند، نیستند. اگر توسعه زیرساخت‌ها هم‌زمان با احداث شهرک‌های جدید انجام نشود، با مشکلات جدی مواجه خواهیم شد.
زیرساخت‌ها باید شامل آب، برق، گاز، مخابرات، مدرسه و سایر خدمات شهری باشند. شهرسازی فقط احداث خانه نیست. اگر این خدمات در محل جدید فراهم نشوند، فشار بر شهروندان افزایش می‌یابد. مانند منطقه زعفرانیه که هنوز مدرسه یا بانک ندارد و این موضوع هزینه‌های مردم را بالا می‌برد؛ چرا که مجبورند برای امور روزمره مسافت زیادی را طی کنند. نکته مهم این است که توسعه شهری نباید صرفاً به‌دلیل اجبار باشد، بلکه باید بر پایه نیاز صورت گیرد. برای هر توسعه‌ای، به‌طور طبیعی نیاز به تمامی زیرساخت‌های شهری از جمله آموزش، بهداشت، حمل‌ونقل، خدمات فروشگاهی و حتی امنیت وجود دارد. در برخی مناطق، مشاهده می‌شود که آب شور است و این موضوع باعث کاهش مصرف نشده است. مردم از آب شیرین‌کن استفاده می‌کنند، ولی درصد زیادی از آب هدر می‌رود. این‌ها همه ناشی از نبود برنامه‌ریزی دقیق و آگاهی عمومی است.
انتهای پیام/