>>گروه دانشگاه >>خبرگزاری تسنیم-زینب امیدی: در روزهای اخیر، آتش‌سوزی یکی از دستگاه‌های آزمایشگاه حفاری دانشگاه صنعتی شریف بار دیگر مسئله ایمنی و استانداردسازی تجهیزات آزمایشگاهی در دانشگاه‌های ایران را مورد توجه قرار داد. طبق اظهارات مسئولین، این حادثه به لطف سیستم اعلام حریق فعال و استفاده سریع از کپسول‌های اطفای حریق به خیر گذشت و خسارت جانی به جای نگذاشت، اما یادآور مشکلات جدی در ساختار ایمنی دانشگاه‌ها بود.
در حقیقت ایمنی به عنوان یکی از اصول بنیادین در مدیریت محیط‌های آموزشی و پژوهشی نقش حیاتی در حفظ سلامت دانشجویان، کارکنان و تجهیزات دارد. آتش‌سوزی اخیر در آزمایشگاه حفاری دانشکده مهندسی شیمی و نفت دانشگاه صنعتی شریف، بار دیگر ضرورت توجه جدی به استانداردسازی تجهیزات آزمایشگاهی و اجرای کامل اصول ایمنی را به نمایش گذاشت.
این حادثه تنها یک مورد از آتش‌سوزی‌های مشابهی است که در سال‌های اخیر در دانشگاه‌های ایران رخ داده است. در ادامه، ضمن بررسی رویدادهای مشابه، به چالش‌های موجود در زمینه ایمنی آزمایشگاه‌ها و راهکارهای پیشنهادی خواهیم پرداخت.
>>آذرماه 1401 - دانشگاه صنعتی اصفهان:
در آزمایشگاه تحقیقات معدنی دانشکده شیمی این دانشگاه، آتش‌سوزی سبب جان باختن یک دانشجوی دکتری شد. این حادثه نشان‌دهنده خطرات بالقوه در آزمایشگاه‌های مجهز به مواد شیمیایی خطرناک بود.
>>اردیبهشت‌ماه 1402 - دانشکده عمران دانشگاه صنعتی شریف:
این حادثه که در آزمایشگاه مهندسی خاک رخ داد، علاوه بر خسارت مالی شدید (8 تا 10 میلیون دلار)، نشان داد که نقاط ضعف ایمنی حتی در پیشرفته‌ترین دانشگاه‌ها می‌تواند فجایع بزرگی ایجاد کند. میزان خسارت و آسیب‌های وارد شده به تجهیزات آزمایشگاهی، لزوم ارتقاء تمهیدات ایمنی را برجسته‌تر کرد.
>>اسفند 1403 - خوابگاه دانشجویی دانشگاه ایلام:
آتش‌سوزی در یکی از خوابگاه‌های این دانشگاه منجر به تخلیه سریع و نجات 20 دختر دانشجو شد. علت این حادثه مشکلات زیرساختی در تأسیسات خوابگاه اعلام شد.
>> اقدامات ایمنی انجام شده در دانشگاه شریف
از سال 1401، دانشگاه صنعتی شریف پس از چند حادثه خطرساز، اقدام به ایجاد مدیریت ایمنی، بهداشت و محیط زیست (HSE) کرد. این مدیریت که مستقیماً زیر نظر رئیس دانشگاه فعالیت می‌کند، مجموعه‌ای از برنامه‌های پیشگیرانه را اجرا کرده است که شامل موارد زیر است:
راه‌اندازی سیستم اعلام حریق: سیستم‌های اعلام حریق در ساختمان‌ها و آزمایشگاه‌ها به‌روز و مرتباً سرویس می‌شوند.
تأمین تجهیزات اطفای حریق: کپسول‌های اطفای حریق در تمامی ساختمان‌ها تعبیه و به طور مداوم شارژ می‌شوند.
تعویض سقف‌های قدیمی: سقف‌های غیراستاندارد مانند نمونه‌های حاوی پشم شیشه با تایل‌های گچی مقاوم تعویض شده‌اند.
آموزش پرسنل: کارکنان و دانشجویان آزمایشگاه‌ها آموزش‌های لازم برای مقابله با حریق دیده‌اند.
>>آزمایشگاه حفاری دانشکده شیمی و نفت دانشگاه صنعتی شریف پس از آتش‌سوزی
خبرنگار تسنیم برای پیگیری از جزئیات بیشتر آتش سوزی اخیر در آزمایشگاه دانشکده مهندسی شیمی و نفت دانشگاه شریف به سراغ آقای بهمن حاجی مدیر HSE این دانشگاه رفت.
>>*دستگاه غیراستاندارد، عامل اصلی آتش‌سوزی آزمایشگاه حفاری
>>تسنیم: با توجه به آتش‌سوزی اخیر که در آزمایشگاه دانشکده مهندسی شیمی و نفت دانشگاه صنعتی شریف رخ داده، علت این حادثه چه بوده است؟ آیا نقص فنی دستگاه باعث وقوع این حادثه شده؟
حاجی: دستگاهی که دچار حریق شد، دستگاهی به نام «ویل تست» یا تست چرخ است که برای آزمایش مواد نفتی و مشتقات آن استفاده می‌شود. در این دستگاه یکی از نمونه‌های نفتی دچار نشتی شده و ماده نفتی به بخش کف دستگاه، جایی که یک المنت گرمایشی قرار داشته، ریخته است. گرمای المنت باعث شده نمونه مشتعل شود و آتش‌سوزی رخ بدهد. این حریق پس از شعله‌ور شدن، تمام دستگاه را درگیر کرده است.
>>تسنیم: آیا کسی از اعضای آزمایشگاه هنگام وقوع حریق حضور داشته است؟ چطور متوجه آتش‌سوزی شدید؟
حاجی: خوشبختانه سه ماه پیش از این حادثه، تمام ساختمان دانشکده به سیستم اعلام حریق مجهز شده بود و این سیستم به تازگی پیش از حادثه سرویس و آماده‌سازی شده بود. به همین دلیل، بلافاصله پس از شروع آتش‌سوزی، سیستم اعلام حریق به درستی عمل کرد و آلارم خطر به صدا درآمد. این هشدار باعث شد ساکنان ساختمان مطلع شوند و مسئول اجرایی ساختمان بلافاصله به محل حادثه برسد. همچنین با کمک چند دانشجو و با استفاده از کپسول‌های اطفای حریق، آتش خاموش شد. خوشبختانه کسی در آزمایشگاه حاضر نبود و حادثه خسارت جانی نداشت.
>>*تغییر سقف‌های آزمایشگاه‌ها؛ گامی مؤثر در پیشگیری از گسترش حریق
>>تسنیم: آیا اقدامات ایمن‌سازی که در دانشگاه انجام شده بود، نقشی در مهار این آتش‌سوزی داشت؟
حاجی: قطعاً همین‌طور است. اگر اقدامات پیشگیرانه انجام نشده بود، این حادثه می‌توانست بسیار گسترده‌تر و مخرب‌تر شود. یکی از این اقدامات تعویض سقف آزمایشگاه بود. پیش از این، بسیاری از ساختمان‌ها و آزمایشگاه‌های دانشگاه دارای سقف‌هایی از جنس پشم شیشه بودند که به شدت مستعد اشتعال هستند. طی دو سال گذشته، ما سقف آزمایشگاه‌ها را به تایل‌های گچی غیرقابل اشتعال تغییر داده‌ایم. همین موضوع به ما کمک کرد که این آتش‌سوزی به سایر بخش‌های آزمایشگاه گسترش پیدا نکند.
>>تسنیم: به نظر شما، آیا دستگاهی که باعث آتش‌سوزی شد، مشکل فنی یا غیراستاندارد بودن داشته است؟
حاجی: بله، این دستگاه استاندارد لازم را نداشت. المنت حرارتی آن در کف دستگاه تعبیه شده بود، در حالی‌که طراحی استاندارد باید به گونه‌ای باشد که المنت در دیواره یا سقف دستگاه قرار بگیرد تا در صورت نشتی مواد خطرناک، به المنت نرسند. همچنین اطلاعات ما نشان می‌دهد که این دستگاه دست‌ساز بوده است. با وجود این، تأکید می‌کنم که نباید از دستگاه‌های غیراستاندارد در آزمایشگاه‌ها استفاده شود.
>>تسنیم: آیا در دانشگاه شریف بررسی‌های لازم برای شناسایی دستگاه‌های غیراستاندارد دیگر انجام شده است؟
حاجی: از سال گذشته برنامه‌ریزی کرده‌ایم که ارزیابی ریسک تجهیزات و زیرساخت‌های دانشگاه را انجام بدهیم. برای این کار قراردادی با یک شرکت مشاور در حوزه ایمنی تنظیم شده و قرار است امسال این فرآیند آغاز شود. با این حال، منتظر تزریق منابع مالی هستیم تا ارزیابی ریسک در سطح کل دانشگاه انجام شود. این کار با دانشکده برق به عنوان پروژه‌ای نمونه آغاز خواهد شد و پیش‌بینی می‌کنیم که ارزیابی خطرات در کل دانشگاه حدود دو تا سه سال طول بکشد.
>>*مدیریت مستقل HSE در دانشگاه شریف؛ الگویی برای سایر دانشگاه‌ها
>>تسنیم: چرا مدیریت HSE در دانشگاه‌ها اهمیت دارد و آیا در دانشگاه‌های دیگر نیز چنین مدیریتی وجود دارد؟
حاجی: در حال حاضر، دانشگاه صنعتی شریف تنها دانشگاهی است که مدیریت مستقل HSE (ایمنی، بهداشت و محیط زیست) دارد. در سایر دانشگاه‌ها، این مسائل صرفاً در قالب کمیته‌های ایمنی بررسی می‌شوند که متأسفانه قابلیت اجرایی ندارند. مدیریت HSE اهمیت ویژه‌ای دارد زیرا اجرای برنامه‌های پیشگیرانه و افزایش ایمنی محیط‌های آموزشی و پژوهشی به شدت به همکاری و هماهنگی نیاز دارد. نبود چنین مدیریتی در سایر دانشگاه‌ها، یکی از دلایل وقوع حوادث متعدد است.
>>*ارزیابی ریسک تجهیزات؛ پروژه‌ای در انتظار بودجه دانشگاه‌ها
>>تسنیم: به عنوان سؤال پایانی، آیا دانشگاه با مشکل کمبود بودجه برای مسائل ایمنی مواجه است؟
حاجی: بله، کمبود بودجه همواره یکی از چالش‌های حوزه ایمنی است. اما باید توجه داشت که هزینه کردن در حوزه ایمنی نوعی سرمایه‌گذاری است. جلوگیری از وقوع حوادث و کاهش خسارات مالی و جانی، علاوه بر کاهش هزینه‌ها، بهره‌وری و کیفیت فضاهای آموزشی و پژوهشی را افزایش می‌دهد. در دو سال اخیر، دانشگاه صنعتی شریف برای تأمین بودجه ایمنی تلاش‌های بسیاری کرده و اقداماتی مانند سرویس‌دهی مداوم سیستم‌های اعلام حریق، تعویض سقف‌ها و تأمین کپسول‌های اطفای حریق انجام شده است. با این وجود، میزان بودجه‌ای که به این حوزه اختصاص می‌یابد، همچنان نیازمند افزایش است.
>>آزمایشگاه حفاری دانشکده شیمی و نفت دانشگاه صنعتی شریف پس از آتش‌سوزی
>>کمبود بودجه و تأثیر آن بر مدیریت ایمنی
یکی از معضلات جدی پیش روی دانشگاه‌ها، کمبود بودجه و تأثیر آن بر تمهیدات ایمنی است و همانطور که مدیر HSE دانشگاه شریف گفت ایمنی نیازمند سرمایه‌گذاری اولیه است؛ چرا که هر ریال هزینه در این حوزه می‌تواند از وقوع حوادثی با هزینه‌های 10 برابری جلوگیری کند. همچنین در حال حاضر، دانشگاه شریف برای امضای قرارداد با شرکت مشاور جهت ارزیابی ریسک در کل مجموعه دانشگاه، منتظر منابع مالی است.
>>چالش‌های ایمنی در دانشگاه‌های ایران
نبود مدیریت مستقل HSE در اغلب دانشگاه‌ها یکی از چالش‌های دانشگاه‌ها در بحث ایمنی است. برخلاف دانشگاه صنعتی شریف که مدیریت ایمنی مستقل دارد، در سایر دانشگاه‌ها فعالیت‌های HSE به صورت کمیته‌های نظارتی انجام می‌شود که قدرت اجرایی کافی ندارند. همچنین عدم استانداردسازی تجهیزات دانشگاه‌ها چالش دگیر این مساله است، بسیاری از دستگاه‌های آزمایشگاهی غیراستاندارد و دست‌ساز هستند که خطرات جدی بهمراه دارند.عدم تعمیر و نگهداری به‌موقع نیز گاها به دلیل کمبود بودجه، تجهیزات و زیرساخت‌های ایمنی به‌موقع تعمیر یا جایگزین نمی‌شوند. عدم فرهنگ‌سازی و آموزش هم از نکات کلیدی ارتقاء ایمنی دانشگاه‌ها است چراکه درک اهمیت رعایت اصول ایمنی نزد دانشجویان، کارکنان و حتی مدیران دانشگاهی پایین است.
آتش‌سوزی‌های اخیر نشان‌دهنده خلأهای جدی در حوزه ایمنی دانشگاه‌ها است. برای جلوگیری از حوادث مشابه، لازم است مدیریت مستقل HSE در تمامی دانشگاه‌های کشور ایجاد شود. استانداردسازی تجهیزات آزمایشگاهی اجباری شود و دستگاه‌های قدیمی و غیراستاندارد کنار گذاشته شوند. همچنین بودجه مناسبی به ایمنی اختصاص یابد تا برنامه‌های ضروری همچون ارزیابی ریسک و نگهداری تجهیزات عملی شود و فرهنگ ایمنی با آموزش مستمر در تمامی سطوح دانشگاه‌ها نهادینه شود.
>>در آخر...
حادثه آتش‌سوزی در آزمایشگاه حفاری دانشکده مهندسی شیمی و نفت دانشگاه صنعتی شریف، اگرچه به دلیل نقص فنی در یک دستگاه آزمایشگاهی رخ داد، اما نشان‌دهنده اهمیت اقدامات پیشگیرانه برای کاهش خسارات و مدیریت بهتر بحران‌هاست. عملکرد درست سیستم اعلام حریق و حضور به موقع عوامل اجرایی برای مهار این حادثه، ثابت کرد که سرمایه‌گذاری در حوزه ایمنی و استانداردسازی تجهیزات آزمایشگاهی، نه تنها از بروز حوادث سنگین جلوگیری می‌کند، بلکه یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر برای حفظ سلامت و بهره‌وری محیط‌های علمی است.
این حادثه، بار دیگر اهمیت وجود مدیریت مستقل HSE در دانشگاه‌ها را یادآور شد. در حالی که بسیاری از دانشگاه‌های کشور صرفاً به تشکیل کمیته‌های ایمنی بسنده کرده‌اند، تجربه دانشگاه صنعتی شریف نشان می‌دهد که ایجاد یک نهاد تخصصی و مستقل می‌تواند در پیشگیری از حوادث و بهبود وضعیت ایمنی نقش بسزایی ایفا کند.
در نهایت، افزایش ایمنی و رعایت استانداردها در آزمایشگاه‌ها نیازمند تأمین بودجه کافی، آموزش گسترده‌تر و تهیه تجهیزات استاندارد است. همانطور که مدیر HSE دانشگاه تأکید کرد، سرمایه‌گذاری در حوزه ایمنی تنها یک هزینه نیست، بلکه گامی اساسی برای ارتقای کیفیت و بهره‌وری علمی است. دانشگاه‌ها باید با نگاه بلندمدت به این حوزه توجه بیشتری نشان دهند تا محیطی ایمن و استاندارد برای پژوهشگران و دانشجویان فراهم آید.
انتهای پیام/