یکشنبه با شاهنامه فردوسی: منوچهر- بخش 21؛ زمانی پر اندیشه شد زال زر / پیروزی زال در نبرد + متن صوتی و معنی اشعار

خلاصه شاهنامهٔ فردوسی؛ منوچهر- بخش 21

در این متن، زال زر به تفکر و تعمق پرداخته و به سؤال‌های موبدان پاسخ می‌دهد. او از دو درخت بلند صحبت می‌کند که هر یک سی شاخه دارند و به گردش روزگار اشاره می‌کند. زال با نرمش به توصیف زمان و شب و روز پرداخته و ابراز می‌کند که زندگی شامل رنج و مبارزه است. او در نهایت بر اهمیت نام نیک و خوب در زندگی تأکید می‌کند و روح و روان برتر را به عنوان برترین دارایی می‌داند. پس از این صحبت‌ها، زال نزد شاه می‌رود و از او درخواست می‌کند که به او وظیفه‌ای بدهد. شاه نیز با خوشحالی به زال دستور می‌دهد و او را برای مسابقات جنگی آماده می‌کند. در ادامه، زال با سواران دیگر به نبرد می‌پردازد و در نهایت به موفقیت‌هایی دست می‌یابد و همه به او و پدرش سام آفرین می‌گویند.

برگردان به زبان ساده

# زمانی پر اندیشه شد زال زر

برآورد یال و بگسترد بر

هوش مصنوعی: زال، فکر و خیال را به شدت در ذهن خود پروراند و موهای نقره‌ای‌اش را به حالت زیبایی بر افراشت و گسترش داد.

# وزان پس به پاسخ زبان برگشاد

همه پرسش موبدان کرد یاد

هوش مصنوعی: سپس او به سخن آمد و به تمام پرسش‌های موبدان پاسخ داد.

# نخست از ده و دو درخت بلند

که هر یک همی شاخ سی برکشند

هوش مصنوعی: در ابتدا از دو درخت بلند که هر کدام شاخه‌های زیادی دارند، صحبت می‌شود.

# به سالی ده و دو بود ماه نو

چو شاه نو آیین ابر گاه نو

هوش مصنوعی: در سال دوازده، ماه نو مانند پادشاهی تازه و با شکوه، به آسمان می‌تابید و همچون ابرهای تازه بر فراز آسمان معلق بود.

# به سی روز مه را سرآید شمار

برین سان بود گردش روزگار

هوش مصنوعی: در اینجا بیان شده است که هر ماه به پایان می‌رسد و به سر می‌آید، و این نشان‌دهندهٔ چرخهٔ طبیعی زمان و تغییرات آن است. زندگی و زمان نیز به همین ترتیب می‌چرخند و همیشه در حال تغییر و تحول هستند.

# کنون آنکه گفتی ز کار دو اسپ

فروزان به کردار آذرگشسپ

هوش مصنوعی: اکنون کسی که درباره‌ی دو اسب درخشان صحبت کردی، مانند آذرگشسپ (شخصیتی اسطوره‌ای در فرهنگ ایران) عمل می‌کند.

# سپید و سیاهست هر دو زمان

پس یکدگر تیز هر دو دوان

هوش مصنوعی: زمان به دو رنگ سپید و سیاه تقسیم شده است و هر دو نیز به سرعت در حال حرکت هستند و به هم نزدیک می‌شوند.

# شب و روز باشد که می‌بگذرد

دم چرخ بر ما همی بشمرد

هوش مصنوعی: زمان شب و روز می‌گذرد و چرخ زمان لحظات زندگی ما را می‌شمارد.

# سدیگر که گفتی که آن سی سوار

کجا برگذشتند بر شهریار

هوش مصنوعی: در اینجا به کسی اشاره می‌شود که پرسیده است آن سی سوار کجا رفتند و به کدام پادشاه رسیدند. در واقع، شخص در تلاش است تا از محل یا سرنوشت آن سواران آگاه شود.

# ازان سی سواران یکی کم شود

به گاه شمردن همان سی بود

هوش مصنوعی: اگر یکی از آن سی سوار کم شود، وقتی که آنها را بشماریم، هنوز همان سی نفر خواهند بود.

# نگفتی سخن جز ز نقصان ماه

که یک شب کم آید همی گاه گاه

هوش مصنوعی: تو نگفتی که حرفی از کمبود ماه بزن که گاهی یک شب از آن کم می‌شود.

# کنون از نیام این سخن برکشیم

دو بن سرو کان مرغ دارد نشیم

هوش مصنوعی: اکنون از پرده بیرون می‌آوریم این سخن را که دو بن سربه‌فلک کشیده‌ای وجود دارد که مرغی (عاشق) بر روی آن نشسته است.

# ز برج بره تا ترازو جهان

همی تیرگی دارد اندر نهان

هوش مصنوعی: از برج بره تا میزان، جهان در پس پرده تاریکی را دارد.

# چنین تا ز گردش به ماهی شود

پر از تیرگی و سیاهی شود

هوش مصنوعی: اگر زمان به دورانی بگذرد، مانند یک ماهی در تاریکی غرق می‌شود و تمام روشنایی‌اش را از دست می‌دهد.

# دو سرو ای دو بازوی چرخ بلند

کزو نیمه شادب و نیمی نژند

هوش مصنوعی: دو درخت سرو که مانند دو بازوی بلند و قدیم به نظر می‌رسند، یکی از آن‌ها نیمه شاداب و دیگری نیمه پژمرده است.

# برو مرغ پران چو خورشید دان

جهان را ازو بیم و امید دان

هوش مصنوعی: برو و مانند پرنده‌ای آزاد، به آن سوی بپر. چون خورشید، جهان را روشن کن و به مردم بیاموز که در زندگی خود، همواره باید به امید و ترس از آینده توجه داشته باشند.

# دگر شارستان بر سر کوهسار

سرای درنگست و جای قرار

هوش مصنوعی: دیگر منطقه‌ای زیبا و آرام در بالای کوه‌ها وجود دارد که مکانی مناسب برای توقف و استراحت است.

# همین خارستان چون سرای سپنج

کزو ناز و گنجست و هم درد و رنج

هوش مصنوعی: این خارستان همانند یک خانه پر از چیزهای گرانبها و همچنین درد و رنج است.

# همی دم زدن بر تو بر بشمرد

هم او برفرازد هم او بشکرد

هوش مصنوعی: همه لحظات در مورد تو صحبت می‌کند و تنها اوست که تو را بی‌نظیر می‌سازد و از این رو به اوافتخار می‌کند.

# برآید یکی باد با زلزله

ز گیتی برآید خروش و خله

هوش مصنوعی: یک باد به همراه زلزله از زمین به راه می‌افتد و سر و صدایی به پا می‌کند.

# همه رنج ما ماند زی خارستان

گذر کرد باید سوی شارستان

هوش مصنوعی: همه مشکلات و سختی‌هایی که داشتیم، از میان دشواری‌ها و موانع گذشته‌ایم و حالا باید به سمت جایی بهتر و آرام‌تر برویم.

# کسی دیگر از رنج ما برخورد

نپاید برو نیز و هم بگذرد

هوش مصنوعی: هیچ‌کس جز ما از درد و رنج ما خبر ندارد، پس تو هم به راه خود ادامه بده و از این موضوع نگذری.

# چنین رفت از آغاز یکسر سخن

همین باشد و نو نگردد کهن

هوش مصنوعی: از همان ابتدا داستان به همین شکل پیش رفته و همین‌طور خواهد ماند، تغییر نخواهد کرد.

# اگر توشه‌مان نیکنامی بود

روانها بران سر گرامی بود

هوش مصنوعی: اگر ما در زندگی‌امان نام نیک و حسن‌رفتار داشته باشیم، روح‌ها و دل‌های مردم به ما ارادت و احترام خواهند داشت.

# و گر آز ورزیم و پیچان شویم

پدید آید آنگه که بیجان شویم

هوش مصنوعی: اگر تلاش کنیم و در عواطف خود دچار تردید و دوگانگی شویم، در می‌یابیم که این احساسات در زمانهایی آشکار می‌شوند که دیگر روحی در ما وجود ندارد.

# گر ایوان ما سر به کیوان برست

ازان بهرهٔ ما یکی چادرست

هوش مصنوعی: اگر ایوان ما به آسمان برسد، بهره ما تنها یک چادر است.

# چو پوشند بر روی ما خون و خاک

همه جای بیمست و تیمار و باک

هوش مصنوعی: وقتی که بر ما پرده‌ای از خون و خاک بکشند، در همه جا بیم و نگرانی و درد و رنج وجود دارد.

# بیابان و آن مرد با تیز داس

کجا خشک و تر زو دل اندر هراس

هوش مصنوعی: بیابان و آن مرد که با داس تیزش کار می‌کند، کجا می‌تواند به خشک و تر (خاک و گیاه) آسیب برساند، در حالی که دل آدمی از او می‌ترسد؟

# تر و خشک یکسان همی بدرود

وگر لابه سازی سخن نشنود

هوش مصنوعی: تر و خشک با هم خداحافظی می‌کنند و اگر کسی بخواهد ناله کند، کسی به صحبت‌های او گوش نخواهد داد.

# دروگر زمانست و ما چون گیا

همانش نبیره همانش نیا

هوش مصنوعی: دروگر زمان، یعنی زمان مانند یک دروگر عمل می‌کند و ما نیز مانند گیاهانی هستیم که در این زمین رشد می‌کنند. ما به نسل‌های قبلی خود وابسته‌ایم و در واقع نوادگان آن‌ها هستیم.

# به پیر و جوان یک به یک ننگرد

شکاری که پیش آیدش بشکرد

هوش مصنوعی: به همه افراد، چه پیر و چه جوان، توجه نکنید؛ زیرا وقتی شکار به سمت شما می‌آید، باید آن را شکار کنید.

# جهان را چنینست ساز و نهاد

که جز مرگ را کس ز مادر نزاد

هوش مصنوعی: جهان به گونه‌ای است که هیچ‌کس جز مرگ، از مادر متولد نمی‌شود.

# ازین در درآید بدان بگذرد

زمانه برو دم همی بشمرد

هوش مصنوعی: از این در وارد می‌شود و از در دیگر خارج می‌شود، زمانه نیز لحظاتش را برای او می‌شمارد.

# چو زال این سخنها بکرد آشکار

ازو شادمان شد دل شهریار

هوش مصنوعی: زمانی که زال این سخنان را با صراحت بیان کرد، دل شهریار شاد و خرسند شد.

# به شادی یکی انجمن برشگفت

شهنشاه گیتی زهازه گرفت

هوش مصنوعی: در جمعی شاد و خوشحال، پادشاه جهان به ستایش و تمجید پرداخت.

# یکی جشنگاهی بیاراست شاه

چنان چون شب چارده چرخ ماه

هوش مصنوعی: شاه مراسمی باشکوه و زیبا برپا کرده است که به زیبایی شب چهارteenth ماه می‌درخشد.

# کشیدند می تا جهان تیره گشت

سرمیگساران ز می خیره گشت

هوش مصنوعی: شراب نوشیدند و دنیا به تاریکی فرو رفت، زیرا سر مستی می‌نوشیدگان آن‌ها را غافل و حیران کرد.

# خروشیدن مرد بالای گاه

یکایک برآمد ز درگاه شاه

هوش مصنوعی: مردان با صدای بلند از درگاه شاه به یک‌باره ندا درآوردند.

# برفتند گردان همه شاد و مست

گرفته یکی دست دیگر به دست

هوش مصنوعی: همه با شور و شادی رفتند و یکدیگر را در آغوش گرفتند.

# چو برزد زبانه ز کوه آفتاب

سر نامدران برآمد ز خواب

هوش مصنوعی: زمانی که نور آفتاب از پشت کوه‌ها بیرون می‌آید، افراد نا آگاه از خواب بیدار می‌شوند.

# بیامد کمربسته زال دلیر

به پیش شهنشاه چون نره شیر

هوش مصنوعی: زال دلیر با اراده و استقامت، به سمت شاه امده است، مانند یک شیر نر که برای نبرد آماده شده باشد.

# به دستوری بازگشتن ز در

شدن نزد سالار فرخ پدر

هوش مصنوعی: به فرزندی که در برابر فرمانده محبوب پدرش به خانه بازگشته است اشاره دارد.

# به شاه جهان گفت کای نیکخوی

مرا چهر سام آمدست آرزوی

هوش مصنوعی: به پادشاه دنیا گفتم: ای نیکوکار! چهره سام (پدربزرگ) به من نمایان شده و آرزوی من است.

# ببوسیدم این پایهٔ تخت عاج

دلم گشت روشن بدین برز و تاج

هوش مصنوعی: من این پایهٔ تخت عاج را بوسیدم و دلم روشن شد به خاطر این فرش و تاج.

# بدو گفت شاه ای جوانمرد گرد

یک امروز نیزت بباید سپرد

هوش مصنوعی: شاه به جوانمرد گفت که امروز هم باید به گرد تو بگردم و از تو پیروی کنم.

# ترا بویهٔ دخت مهراب خاست

دلت راهش سام زابل کجاست

هوش مصنوعی: عطر تو از دختری به نام مهراب به مشام می‌رسد و دل تو به جستجوی مسیر سام زابل است.

# بفرمود تا سنج و هندی درای

به میدان گذارند با کره نای

هوش مصنوعی: فرمان داد تا ساز و آلات موسیقی را به میدان ببرند و نغمه‌ای زیبا نواخته شود.

# ابا نیزه و گرز و تیر و کمان

برفتند گردان همه شادمان

هوش مصنوعی: با نیزه و گرز و تیر و کمان، گروهی شاداب و سرحال به رفتن پرداختند.

# کمانها گرفتند و تیر خدنگ

نشانه نهادند چون روز جنگ

هوش مصنوعی: کمان‌ها را به دست گرفتند و تیرها را به سمت هدف نشانه رفتند، مثل روزی که جنگ در می‌گیرد.

# بپیچید هر یک به چیزی عنان

به گرز و به تیغ و به تیر و سنان

هوش مصنوعی: هر کسی به سلاح خاصی دست می‌زند، بعضی با گرز، برخی با شمشیر و بعضی دیگر با تیر و سنان، که نشان‌دهنده‌ی آمادگی و تلاش هر یک برای دفاع یا حمله است.

# درختی گشن بد به میدان شاه

گذشته برو سال بسیار و ماه

هوش مصنوعی: درختی که در میدان شاه وجود دارد، به دلایل نامساعد و کمبود آب و غذای کافی، حالت پژمرده و گرسنه‌ای به خود گرفته است و سال‌ها و ماه‌ها در این وضعیت به سر می‌برد.

# کمان را بمالید دستان سام

برانگیخت اسپ و برآورد نام

هوش مصنوعی: دست‌های سام به کمان فشار آورد و اسب را به حرکت درآورد و نامی را برآورد.

# بزد بر میان درخت سهی

گذاره شد آن تیر شاهنشهی

هوش مصنوعی: تیری که از کمان شاهانه پرتاب شده، به وسط درخت بلند اصابت کرد.

# هم اندر تگ اسپ یک چوبه تیر

بینداخت و بگذاشت چون نره شیر

هوش مصنوعی: او تیر را به طرف دشمن پرتاب کرد و سپس به راحتی از آنجا عبور کرد، مانند شیری پرافتخار و نر که از میدان جنگ می‌گذرد.

# سپر برگرفتند ژوپین‌وران

بگشتند با خشتهای گران

هوش مصنوعی: ژوپیتر و یارانش آماده نبرد شدند و با سنگ‌های سنگین دور شدند.

# سپر خواست از ریدک ترک زال

برانگیخت اسپ و برآورد یال

هوش مصنوعی: سپر به خواست از خود مقاومت کرد و وقتی زال را دید، اسب را به حرکت درآورد و یالش را بالا برد.

# کمان را بینداخت و ژوپین گرفت

به ژوپین شکار نوآیین گرفت

هوش مصنوعی: او کمان را کنار گذاشت و به جای آن ژوپینی (سلاحی شبیه تیرکمان) برداشت و با آن به شکار یک مخلوق تازه پرداخت.

# بزد خشت بر سه سپر گیل‌وار

گشاده به دیگر سو افگند خوار

هوش مصنوعی: با تمام قوا و با قدرتی که دارد، یک ضربه محکم به سپر گیل‌وار زد و آن را به سمت دیگر پرتاب کرد.

# به گردنکشان گفت شاه جهان

که با او که جوید نبرد از مهان

هوش مصنوعی: شاه جهان به گردنکشان گفت که با چه کسی می‌خواهید نبرد کنید، در حالی که با افراد بزرگ و مهم روبرو هستید.

# یکی برگراییدش اندر نبرد

که از تیر و ژوپین برآورد گرد

هوش مصنوعی: یک نفر در میانه نبرد از تیر و نیزه فرار کرد و به سوی دیگر رفت.

# همه برکشیدند گردان سلیح

بدل خشمناک و زبان پر مزیح

هوش مصنوعی: همه سلاح‌ها را برداشتند و به حالت خشم و زبان پر از شوخی و طنز آماده شدند.

# به آورد رفتند پیچان عنان

ابا نیزه و آب داده سنان

هوش مصنوعی: به میدان نبرد رفتند، در حالی که افسار اسب‌ها به‌طور چرخشی در دستشان بود و نیزه‌ها و سنان‌هایشان پر از آب بود.

# چنان شد که مرد اندر آمد به مرد

برانگیخت زال اسپ و برخاست گرد

هوش مصنوعی: مردی وارد میدان شد و زال را به حرکت درآورد و او سوار بر اسب شد و آماده نبرد گردید.

# نگه کرد تا کیست زیشان سوار

عنان پیچ و گردنکش و نامدار

هوش مصنوعی: او نگاهی انداخت تا ببیند چه کسی سوار است، کسی که در عنان‌کشی و گردن‌کشی سرشناس و مشهور است.

# ز گرد اندر آمد بسان نهنگ

گرفتش کمربند او را به چنگ

هوش مصنوعی: از گرد و غبار بیرون آمد مانند نهنگی بزرگ، کمربند او را به چنگ گرفت.

# چنان خوارش از پشت زین برگرفت

که شاه و سپه ماند اندر شگفت

هوش مصنوعی: او به قدری به او بی‌احترامی کرد و از پشت زین او را پایین آورد که هم شاه و هم سپاهیان در تعجب و حیرت ماندند.

# به آواز گفتند گردنکشان

که مردم نبیند کسی زین نشان

هوش مصنوعی: به صدای بلند به کسانی که خود را بزرگ و قدرتمند می‌دانند گفتند که کسی نمی‌تواند از این نشانه‌ها و آثار، به ضعف و ناتوانی شما پی ببرد.

# هر آن کس که با او بجوید نبرد

کند جامه مادر برو لاژورد

هوش مصنوعی: هر کسی که با او به جنگ برود، مانند کسی است که لباس مادرش را به رنگ لاجوردی به تن کرده است.

# ز شیران نزاید چنین نیز گرد

چه گرد از نهنگانش باید شمرد

هوش مصنوعی: از شیرها چنین موجودی به دنیا نمی‌آید، همان‌طور که تنها از نهنگ‌ها باید انتظار چنین پدیده‌ای را داشت.

# خنک سام یل کش چنین یادگار

بماند به گیتی دلیر و سوار

هوش مصنوعی: خنک است که یاد و نام سام یل کش، این دلیر و سوار، در جهان باقی بماند.

# برو آفرین کرد شاه بزرگ

همان نامور مهتران سترگ

هوش مصنوعی: برابر با افکار و تلاش‌های شاه بزرگ، همان‌طور که مهتران مشهور و برجسته نیز برتری و ارزش خود را اثبات کرده‌اند، باید حرکت کرد و تلاش کرد.

# بزرگان سوی کاخ شاه آمدند

کمر بسته و با کلاه آمدند

هوش مصنوعی: بزرگان به سوی کاخ شاه رفتند، با آمادگی کامل و با کلاهی بر سر.

# یکی خلعت آراست شاه جهان

که گشتند ازان خیره یکسر مهان

هوش مصنوعی: یک لباس زیبا و فاخر برای شاه جهان فراهم شد، که همه بزرگان و مهمانان از زیبایی آن حیرت کردند.

# چه از تاج پرمایه و تخت زر

چه از یاره و طوق و زرین کمر

هوش مصنوعی: چه از تاج گرانبها و تخت طلا، چه از یار و گردنبند و کمربند زرین.

# همان جامه‌های گرانمایه نیز

پرستنده و اسپ و هر گونه چیز

هوش مصنوعی: همان لباس‌های ارزشمند هم به عنوان نگهبان و اسب و همه چیزهای دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند.

# به زال سپهبد سپرد آن زمان

همه چیزها از کران تا کران

هوش مصنوعی: در آن زمان، همه چیز از گوشه‌ای تا گوشه‌ای دیگر به زال سپهبد واگذار شد.