سه‌شنبه با شاهنامه فردوسی: منوچهر- بخش 14؛ پس آگاهی آمد به شاه بزرگ / نگرانی منوچهر از بازگشت ضحاک + متن صوتی و معنی اشعار

خلاصه شاهنامهٔ فردوسی؛ منوچهر- بخش 14

در این متن، آگاهی به شاه بزرگ (منوچهر) می‌رسد که از وضعیتی نگران‌کننده در ایران آگاه می‌شود. او از خطر بازگشت ضحاک و نسل او نگران است و با موبدان (مغ‌ها) مشورت می‌کند. منوچهر می‌خواهد که ایران را از چنگال دشمنان نجات دهد و به یاد فریدون، تصمیم می‌گیرد که باید با این خطر مقابله کند.

پس از آن، دستور می‌دهد که نوذر نزد سام، جنگاور بزرگ، برود و از او درباره اوضاع جنگی بپرسد. سام به نزد منوچهر می‌آید و به شادی و جشن می‌پردازند. پس از آن، منوچهر بر تخت نشسته و از اوضاع کشور و جنگجویان شکایت می‌کند. او به نامداران و جنگجویان اشاره می‌کند و تلاش برای مقابله با دشمنان را ادامه می‌دهد.

در نهایت، سام پیشنهاد می‌دهد که باید به هندوستان بروند و آتش جنگ را در کاخ مهراب بیفروزند تا نسل ضحاک را از بین ببرند و از خطرات آینده جلوگیری کنند. سام این کار را به عنوان انتقام از دشمنان می‌داند و آماده می‌شود تا فرمان شاه را اجرا کند.

برگردان به زبان ساده

# پس آگاهی آمد به شاه بزرگ

ز مهراب و دستان سام سترگ

هوش مصنوعی: پس پادشاه بزرگ به اطلاع رسید که مهراب و دستان سام، شخصیت‌های مهمی هستند و از قدرت و عظمت آنها آگاه شد.

# ز پیوند مهراب وز مهر زال

وزان ناهمالان گشته همال

هوش مصنوعی: به دلیل ارتباط نزدیکی که با مهر و محبت دارد، از محبت زال و دیگرانی که نادان هستند، دوستی و همدلی به وجود آمده است.

# سخن رفت هر گونه با موبدان

به پیش سرافراز شاه ردان

هوش مصنوعی: گفت‌وگو به هر شکلی با دانشمندان و روحانیان به خاطر رضایت و احترام به شاه باهوش و بزرگوار صورت گرفت.

# چنین گفت با بخردان شهریار

که بر ما شود زین دژم روزگار

هوش مصنوعی: پادشاه به خردمندان گفت که از این دژ، روزگار به ما سخت خواهد گذشت.

# چو ایران ز چنگال شیر و پلنگ

برون آوریدم به رای و به جنگ

هوش مصنوعی: به واسطه عقل و نبرد، ایران را از چنگال شیر و پلنگ نجات دادم.

# فریدون ز ضحاک گیتی بشست

بترسم که آید ازان تخم رست

هوش مصنوعی: فریدون با پیروزی بر ضحاک، دنیا را پاک کرد، اما من از آن تخم (نطفه و نسل زشت او) می‌ترسم که ممکن است دوباره برخواسته و مشکلاتی ایجاد کند.

# نباید که بر خیره از عشق زال

همال سرافگنده گردد همال

هوش مصنوعی: نباید به خاطر عشق، انسان باخته و خسته شود. عشق نباید باعث شود که انسان خود را در معرض نا امیدی و سرخوردگی قرار دهد.

# چو از دخت مهراب و از پور سام

برآید یکی تیغ تیز از نیام

هوش مصنوعی: زمانی که دختری از مهراب و پسری از سام به وجود آید، مانند این است که یک شمشیر تیز از غلاف خارج می‌شود.

# اگر تاب گیرد سوی مادرش

ز گفت پراگنده گردد سرش

اگر میل به سوی مادر و سرزمین مادری کند (در آنجا) بوسیله حرف‌های بیهوده، گمراه می‌شود.

# کند شهر ایران پر آشوب و رنج

بدو بازگردد مگر تاج و گنج

هوش مصنوعی: شهر ایران پر از آشفتگی و درد است و تنها در صورتی به حالت عادی برمی‌گردد که تاج و گنج به آن برگردد.

# همه موبدان آفرین خواندند

ورا خسرو پاک‌دین خواندند

هوش مصنوعی: تمام روحانیون برای او دعا و ستایش کردند و او را پادشاهی پاک‌دین نامیدند.

# بگفتند کز ما تو داناتری

به بایستها بر تواناتری

هوش مصنوعی: به تو گفته‌اند که از ما بیشتر می‌دانی و در انجام کارها نیز از ما تواناتری.

# همان کن کجا با خرد درخورد

دل اژدها را خرد بشکرد

هوش مصنوعی: کاری را انجام بده که با عقل و خرد تناسب داشته باشد؛ در این صورت، دل اژدها را با خرد و فکر خرد خواهی کرد.

# بفرمود تا نوذر آمدش پیش

ابا ویژگان و بزرگان خویش

هوش مصنوعی: فرمان دادند که نوذر به همراه افراد مهم و بزرگان خود به پیش او بیاید.

# بدو گفت رو پیش سام سوار

بپرسش که چون آمد از کارزار

هوش مصنوعی: به او گفت: به سوی سام سوار برو و از او بپرس که چطور از میدان جنگ برگشته است.

# چو دیدی بگویش کزین‌سو گرای

ز نزدیک ما کن سوی خانه رای

وقتی او را دیدی به او بگو به این سو بیا و از نزدیک ما، به‌طرف موطن و خانه برو.

# هم آنگاه برخاست فرزند شاه

ابا ویژگان سرنهاده به راه

هوش مصنوعی: در آن لحظه، فرزند شاه از جایش برخاست و با بزرگان و افراد مهم همراه شد و به سوی هدفی که در نظر داشت، حرکت کرد.

# سوی سام نیرم نهادند روی

ابا ژنده‌پیلان پرخاش‌جوی

هوش مصنوعی: به سمت سام نیرم، روی افرادی بی‌احساس و تندخو را نشانه رفته‌اند.

# چو زین کار سام یل آگاه شد

پذیره سوی پور کی شاه شد

هوش مصنوعی: وقتی سام یل از این ماجرا مطلع شد، به سوی پسر کی شاه رفت.

# ز پیش پدر نوذر نامدار

بیامد به نزدیک سام سوار

هوش مصنوعی: نوذر، پسر پادشاه، از پیش پدرش به نزد سام، جنگجوی معروف، آمد.

# همه نامداران پذیره شدند

ابا ژنده‌پیل و تبیره شدند

هوش مصنوعی: همه برجستگان و نامدارانی که در جامعه وجود داشتند، با احترام و آداب خاصی به فردی با چهره‌ای کهنه و فرسوده توجه کردند و به او اهمیت دادند.

# رسیدند پس پیش سام سوار

بزرگان و کی نوذر نامدار

هوش مصنوعی: پس از آن، گروهی از بزرگ‌زادگان و پهلوانان به نزد سام، پدر بزرگوار، آمدند و از کی نوذر، پادشاه معروف، سخن گفتند.

# پیام پدر شاه نوذر بداد

به دیدار او سام یل گشت شاد

هوش مصنوعی: پدر شاه نوذر پیامی فرستاد که باعث خوشحالی سام یل در دیدار او شد.

# چنین داد پاسخ که فرمان کنم

ز دیدار او رامش جان کنم

هوش مصنوعی: به او گفتم که برای دیدار او آماده‌ام و جانم را برای این دیدار فدای او می‌کنم.

# نهادند خوان و گرفتند جام

نخست از منوچهر بردند نام

هوش مصنوعی: جشنی برپا کردند و در آغاز، نام منوچهر را به یاد آوردند و مراسم را شروع کردند.

# پس از نوذر و سام و هر مهتری

گرفتند شادی ز هر کشوری

هوش مصنوعی: پس از نوذر و سام و هر فرمانروایی، مردم از هر سرزمینی شادی و سرور گرفتند.

# به شادی درآمد شب دیریاز

چو خورشید رخشنده بگشاد راز

هوش مصنوعی: شبی طولانی و تاریک به پایان رسید و به همراه طلوع خورشید، رازهای پنهان روشن شد.

# خروش تبیره برآمد ز در

هیون دلاور برآورد پر

هوش مصنوعی: صدای بلند و مهیبی از دروازه ورودی شنیده می‌شود و دلیران با شجاعت و قدرت خود را به جلو می‌رسانند.

# سوی بارگاه منوچهر شاه

به فرمان او برگرفتند راه

هوش مصنوعی: به سمت کاخ منوچهر شاه رفتند و به دستور او مسیر را پیمودند.

# منوچهر چون یافت زو آگهی

بیاراست دیهیم شاهنشهی

هوش مصنوعی: منوچهر هنگامی که از خبر او مطلع شد، تاج و تخت سلطنت را با شکوه و زیبایی آراست.

# ز ساری و آمل برآمد خروش

چو دریای سبز اندر آمد به جوش

هوش مصنوعی: از ساری و آمل صدایی بلند شد، مثل اینکه دریای سبز آغاز به خروش کرده است.

# ببستند آیین ژوپین وران

برفتند با خشتهای گران

هوش مصنوعی: آیین و رسم ژوپیتر را به هم ریختند و آن‌ها با بارهایی سنگین رفتند.

# سپاهی که از کوه تا کوه مرد

سپر در سپر ساخته سرخ و زرد

هوش مصنوعی: سربازانی که از یک کوه تا کوه دیگر، صف به صف آماده نبرد شده‌اند، با زره‌هایی به رنگ قرمز و زرد.

# ابا کوس و با نای رویین و سنج

ابا تازی اسپان و پیلان و گنج

هوش مصنوعی: با کلاهخود و ساز و دهل، و نیز با اسبان تندرو و فیل‌ها و گنجینه‌ها به میدان می‌آیم.

# ازین گونه لشکر پذیره شدند

بسی با درفش و تبیره شدند

هوش مصنوعی: بسیاری از رزمندگان به این شکل گرد هم آمدند، با پرچم‌ها و نشان‌های خود آماده نبرد شدند.

# چو آمد به نزدیکی بارگاه

پیاده شد و راه بگشاد شاه

هوش مصنوعی: وقتی به نزدیک کاخ رسید، از اسب پیاده شد و برای شاه راه را باز کرد.

# چو شاه جهاندار بگشاد روی

زمین را ببوسید و شد پیش اوی

هوش مصنوعی: هنگامی که پادشاه جهانی به زمین نگاه کرد، آن را بوسید و به نزد او رفت.

# منوچهر برخاست از تخت عاج

ز یاقوت رخشنده بر سرش تاج

هوش مصنوعی: منوچهر از تخت زیبا و سلطنتی خود برخاست و بر سرش تاجی درخشان از یاقوت داشت.

# بر خویش بر تخت بنشاختش

چنان چون سزا بود بنواختش

هوش مصنوعی: او بر خود نشسته و مانند آنچه شایسته است با محبت با خود رفتار می‌کند.

# وزان گرگ‌ساران جنگاور‌ان

وزان نره دیوان مازندران

هوش مصنوعی: و از آنجا که در دل گرگ‌ها جنگجویانی هستند و از آن نرهای دیوان مازندران.

# بپرسید و بسیار تیمار خورد

سپهبد سخن یک به یک یاد کرد

هوش مصنوعی: سپهبد با نگرانی زیادی پاسخ داد و هر یک از نکات را به دقت بیان کرد.

# که نوشه زی ای شاه تا جاودان

ز جان تو کوته بد بدگمان

هوش مصنوعی: ای پادشاه، تا زمانی که زنده‌ای، همواره با خوبی‌ها و اندیشه‌های درست همراه باش؛ زیرا بدگمانی و افکار منفی می‌تواند زندگی‌ات را کوتاه کند.

# برفتم بران شهر دیوان نر

نه دیوان که شیران جنگی به بر

هوش مصنوعی: من از آن شهر دور شدم، شهری که دیوانه‌ها در آن زندگی می‌کنند؛ نه دیوانه‌هایی که در جنگ افرازند، بلکه شیران جنگی در کنارشان هستند.

# که از تازی اسپان تکاور‌ترند

ز گردان ایران دلاور‌ترند

هوش مصنوعی: این بیت به این مفهوم اشاره دارد که در میدان جنگ، سوارکاران عرب از سوارکاران ایرانی به لحاظ توانایی و مهارت برتر هستند. آن‌ها در نبردها شجاع‌تر و دلاورتر از نیروهای ایرانی به نظر می‌رسند.

# سپاهی که سگسار خوانندشان

پلنگان جنگی نمایندشان

هوش مصنوعی: نیروهایی که به آن‌ها لقب «سگسار» داده می‌شود، در واقع در میدان جنگ به شکل پلنگانی قدرتمند و قابل اعتماد ظاهر می‌شوند.

# ز من چون بدیشان رسید آگهی

از آواز من مغزشان شد تهی

هوش مصنوعی: وقتی خبر صدای من به آن‌ها رسید، عقل و فهمشان از کار افتاد.

# به شهر اندرون نعره برداشتند

ازان پس همه شهر بگذاشتند

هوش مصنوعی: در شهر، صدا و فریاد بلند شد و بعد همه افراد شهر را ترک کردند.

# همه پیش من جنگ جوی آمدند

چنان خیره و پوی پوی آمدند

هوش مصنوعی: همه به نزد من آمدند تا برای نبرد آماده شوند، با حالتی مبهوت و شتابان.

# سپه جنب جنبان شد و روز تار

پس اندر فراز آمد و پیش غار

هوش مصنوعی: بسپاه به حرکت درآمد و تاریکی روز دیگر پایان یافت و روشنایی در آسمان بالا آمد و به سوی غار پیش رفت.

# نبیره جهاندار سلم بزرگ

به پیش سپاه اندر آمد چو گرگ

هوش مصنوعی: سلاله و نوه‌ی جهاندار سلم بزرگ، مانند گرگ، با قدرت و رزمنده‌ای در پیشاپیش سپاه وارد میدان شد.

# سپاهی به کردار مور و ملخ

نبد دشت پیدا نه کوه و نه شخ

هوش مصنوعی: سپاه مانند موری و ملخی شد که نه دشت را می‌توان دید و نه کوه و نه تپه‌ای.

# چو برخاست زان لشکر گشن گرد

رخ نامداران ما گشت زرد

هوش مصنوعی: وقتی آن لشکر گرسنه بلند شد، چهره نامداران ما رنگ باخت و زرد شد.

# من این گرز یک زخم برداشتم

سپه را هم آنجای بگذاشتم

هوش مصنوعی: من از این گرز یک ضربه خوردم و سپاه را در همان جا رها کردم.

# خروشی خروشیدم از پشت زین

که چون آسیا شد بریشان زمین

هوش مصنوعی: من فریادی از دل برآوردم از روی زین، چرا که زمین مانند آسیابی به جنبش درآمد.

# دل آمد سپه را همه بازجای

سراسر سوی رزم کردند رای

هوش مصنوعی: دل به سپاه جلا داد و همه عزم کردند که در سراسر میدان جنگ به سوی نبرد بروند.

# چو بشنید کاکوی آواز من

چنان زخم سرباز کوپال من

هوش مصنوعی: زمانی که کاکای من صدای مرا شنید، همان‌طور زخم‌های سرباز با کمر شکسته‌ام را احساس کرد.

# بیامد به نزدیک من جنگ ساز

چو پیل ژیان با کمند دراز

هوش مصنوعی: شخصی به نزد من آمد، مانند فیل بزرگ و قوی که با یک طناب بلند به دام افتاده است.

# مرا خواست کارد به خم کمند

چو دیدم خمیدم ز راه گزند

هوش مصنوعی: زمانی که دیدم که تیغ کارد به کمند افتاده، به خاطر خطر آن، خود را به سرعت به عقب کشیدم.

# کمان کیانی گرفتم به چنگ

به پیکان پولاد و تیر خدنگ

هوش مصنوعی: من کمان سلطنتی را در دست گرفتم، با پیکان‌های فولادی و تیرهای معرکه‌انگیز.

# عقاب تکاور برانگیختم

چو آتش بدو بر تبر ریختم

هوش مصنوعی: من عقابی چابک و قوی را بیدار کردم، مثل آتشی که بر تیغه‌ی تبر می‌ریزد.

# گمانم چنان بد که سندان سرش

که شد دوخته مغز تا مغفرش

هوش مصنوعی: به نظر می‌رسد که او در شرایطی بسیار بد قرار دارد، به گونه‌ای که سرش به حدی تحت فشار است که حتی مغز او به سختی تحمل این وضعیت را دارد.

# نگه کردم از گرد چون پیل مست

برآمد یکی تیغ هندی به دست

هوش مصنوعی: وقتی نگاهی به دور و بر انداختم، دیدم که مانند یک فیل مست، یک شمشیر هندی در دست کسی ظاهر شده است.

# چنان آمدم شهریارا گمان

کزو کوه زنهار خواهد بجان

هوش مصنوعی: من به قدری با قدرت و عظمت وارد شدم که گویی کوه‌ها از من می‌ترسند و جانم را به خطر نمی‌اندازند.

# وی اندر شتاب و من اندر درنگ

همی جستمش تا کی آید به چنگ

هوش مصنوعی: او در سرعت و شتاب به پیش می‌رود و من در حال تأمل و انتظار هستم. هر دو به دنبالش هستم که بدانم کی به دستم خواهد آمد.

# چو آمد به نزدیک من سرفراز

من از چرمه چنگال کردم دراز

هوش مصنوعی: وقتی که او به نزد من آمد و با عزت بود، من با ناز و لطافت دست دراز کردم.

# گرفتم کمربند مرد دلیر

ز زین برگسستم بکردار شیر

هوش مصنوعی: من کمربند یک مرد شجاع را گرفتم و از زین بیرون آمدم تا به کار شیر پرداختم.

# زدم بر زمین بر چو پیل ژیان

بدین آهنین دست و گردی میان

هوش مصنوعی: من با نیرویی چون پیل درشت، بر زمین کوبیدم و با دست آهنین و گردی در میان آن، خود را به نمایش گذاشتم.

# چو افگنده شد شاه زین گونه خوار

سپه روی برگشت از کارزار

هوش مصنوعی: وقتی که شاه به این اندازه حقیر و درمانده شد، سپاه از ادامه نبرد روی برگرداند.

# نشیب و فراز بیابان و کوه

به هر سو شده مردمان هم گروه

هوش مصنوعی: در هر سو، مردم به خاطر نشیب و فراز بیابان و کوه، در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند و هم‌دست شده‌اند.

# سوار و پیاده ده و دو هزار

فگنده پدید آمد اندر شمار

هوش مصنوعی: سواران و پیاده‌نظام‌ها از هر سوی به تعداد بسیار زیادی نمایان شدند.

# چو بشنید گفتار سالار شاه

برافراخت تا ماه فرخ کلاه

هوش مصنوعی: وقتی که فرمانده سخنان پادشاه را شنید، کلاه خوشبختی را بر سرش نهاد و سر خود را بلند کرد.

# چو روز از شب آمد بکوشش ستوه

ستوهی گرفته فرو شد به کوه

هوش مصنوعی: زمانی که روز به شب تکیه می‌زند و تلاش و کوشش به پایان می‌رسد، آرامش و سکون بر کوه‌ها سایه می‌افکند.

# می و مجلس آراست و شد شادمان

جهان پاک دید از بد بدگمان

هوش مصنوعی: نوشیدنی فراهم شد و همگان شاد و خوشحال شدند، در این حال جهان را از دیدگاه بدبینان پاک و بدون آلودگی مشاهده کردند.

# به بگماز کوتاه کردند شب

به یاد سپهبد گشادند لب

هوش مصنوعی: در دل شب که کوتاه‌تر شده، یاد سپهبد به میان آمده و سخن‌ها آغاز شده است.

# چو شب روز شد پردهٔ بارگاه

گشادند و دادند زی شاه راه

هوش مصنوعی: وقتی شب به روز تبدیل شد، پرده‌های تالار سلطنتی را کنار زدند و راه را برای ورود شاه باز کردند.

# بیامد سپهدار سام سترگ

به نزد منوچهر شاه بزرگ

هوش مصنوعی: رئیس سپاه سام، که فردی بزرگ و قدرتمند است، به نزد شاه منوچهر بزرگ آمد.

# چنین گفت با سام شاه جهان

کز ایدر برو با گزیده مهان

هوش مصنوعی: او به سام گفت که ای شاه بزرگ، از اینجا برو و با بهترین مردان همراه شو.

# به هندوستان آتش اندر فروز

همه کاخ مهراب و کابل بسوز

هوش مصنوعی: به سرزمین هند، آتش را روشن کن و تمام کاخ‌های مهراب و کابل را بسوزان.

# نباید که او یابد از بد رها

که او ماند از بچهٔ اژدها

هوش مصنوعی: نباید او از مشکلات و بدی‌ها آزاد شود، چرا که هنوز در دام توطئه‌های خطرناکی گیر کرده است.

# زمان تا زمان زو برآید خروش

شود رام گیتی پر از جنگ و جوش

هوش مصنوعی: زمانی که زمان فرا برسد، از آن سر و صدایی به پا می‌شود و این دنیا مملو از نبرد و هیجان خواهد شد.

# هر آنکس که پیوستهٔ او بود

بزرگان که در دستهٔ او بود

هوش مصنوعی: هر کسی که همواره همراه و در کنار افراد بزرگ و برجسته باشد، به آن‌ها متصل و نزدیک خواهد بود.

# سر از تن جدا کن زمین را بشوی

ز پیوند ضحاک و خویشان اوی

هوش مصنوعی: سر را از تن جدا کن و زمین را از پیوند ضحاک و خانواده‌اش پاکسازی کن.

# چنین داد پاسخ که ایدون کنم

که کین از دل شاه بیرون کنم

هوش مصنوعی: او چنین پاسخ داد که من به این شیوه عمل می‌کنم تا کین و دشمنی را از دل شاه بیرون ببرم.

# ببوسید تخت و بمالید روی

بران نامور مهر انگشت اوی

هوش مصنوعی: تخت را بوسیده و با دستانش بر آن مالش می‌دهد، در حالی که نام معروف و مهر انگشت او را می‌بیند.

# سوی خانه بنهاد سر با سپاه

بدان باد پایان جوینده راه

هوش مصنوعی: به سوی خانه حرکت کرد و با همراهی همراهانش، تحت تأثیر باد و جستجوی راه، به دنبال مقصدش رفت.