فراخوان پنجمین رقابت بهترین روستاهای جهانی گردشگری در سال ۲۰۲۵ از سوی سازمان گردشگری ملل متحد با هدف افزایش رفاه، توسعه روستایی و تجاری‌سازی مقصدهای گردشگری اعلام شده و با توجه به شاخصه‌های تعیین شده روستای کندلوس از توابع بخش کجور نوشهر به عنوان یکی از هشت روستای منتخب جهانی از سوی ایران برای شرکت در این رقابت بین‌المللی معرفی شد.
اما آنچه بیش از کسب عنوان جهانی اهمیت دارد، مسیر و مدل توسعه این روستاهاست. گردشگری روستایی اجتماع‌محور به عنوان الگوی انسانی، پایدار و مشارکتی می‌تواند روستاهای ایرانی را از وابستگی‌های بیرونی و توسعه ناپایدار نجات دهد.
محور به مدلی از توسعه گردشگری اطلاق می‌شود که در آن جامعه محلی مالک، طراح و بهره‌بردار اصلی از منافع گردشگری است. برخلاف شیوه‌های سنتی مبتنی بر فعالیت سرمایه‌گذاران بیرونی با پروژه‌های دستوری، این مدل بر مشارکت واقعی مردم، تقویت نهادهای محلی مانند شوراها و دهیاری‌ها و همکاری با سازمان‌های مردم‌نهاد تاکید دارد.
بررسی تجربه‌های موفق جهانی نشان می‌دهد که توسعه گردشگری در روستاها، بدون توجه به ظرفیت‌های انسانی درون روستا منجر به نارضایتی، مهاجرت، تخریب فرهنگ بومی و شکاف‌های اجتماعی می‌شود. در مقابل، در روستاهایی مانند کندوان(روستای جهانی گردشگری) یا شهر ماسوله، حضور فعال مردم در راه‌اندازی اقامتگاه‌های بوم‌گردی، تولید و فروش صنایع دستی و حفاظت از بافت روستا نشان داده که مردم اگر صاحب فرایند توسعه باشند، بهترین حافظان منابع فرهنگی و طبیعی خود خواهند بود.
بنابراین، امروز نیازمند بازنگری در سیاست‌های ملی گردشگری روستایی هستیم. باید به جای نگاه پروژه‌محور و بالا به پایین مدل برنامه‌ریزی مشارکتی را جایگزین کنیم. مدلی که در آن صدای روستاییان شنیده شود، زنان و جوانان مشارکت واقعی داشته باشند، منابع بومی حفظ شود و منافع حاصل از گردشگری به شکل عادلانه میان اهالی توزیع شود.
روستای کندلوس در شهرستان نوشهر استان مازندران در 2 دوره و همچنین در سال جاری به عنوان یکی از نامزدهای روستای جهانی گردشگری ایران در فهرست قرار گرفته است. این روستا یکی از شاخص‌ترین روستاهای فرهنگی- تاریخی ایران است که به درستی به عنوان یکی از گزینه‌های شایسته برای ثبت در فهرست روستاهای جهانی گردشگری انتخاب شده است. این روستا نه تنها از نظر زیبایی‌شناسی طبیعی و چشم‌اندازهای بکر کوهستانی دارای ارزش است، بلکه به لحاظ فرهنگی، اجتماعی، آیینی، هنری و تاریخی نمونه‌ای کم‌نظیر در گستره جغرافیایی شمال کشور به شمار می‌رود.
کندلوس با سابقه سکونت کهن، یکی از معدود روستاهایی است که میراث فرهنگی زنده را در بطن زندگی روزمره خود حفظ کرده است. موزه مردم‌شناسی کندلوس به عنوان یک موزه بخش خصوصی که نماینده‌ای از حافظه تاریخی مردم منطقه است.
معماری سنتی با استفاده از مصالح بومی، کوچه‌باغ‌ها با انواع درختان تنومند و خانه‌های چوبی و ساختار ارگانیک روستا گواهی بر تداوم فرهنگ بومی است. تقویم زیستی و فرهنگی مردم کندلوس شامل آیین‌های محلی، مناسک کشاورزی، آداب و رسوم نوروزی و آیین‌های عزاداری خاص هم به میراث ناملموس غنی آن افزوده است
همچنین کندلوس به عنوان یکی از پایگاه‌های هنرهای بومی در غرب مازندران شناخته می‌شود. موسیقی محلی با سازهایی چون دوتار، کمانچه و نی بخشی از هویت شنیداری کندلوس را می‌سازد. تولید گیاهان دارویی و عرقیجات سنتی و نیز صنایع دستی ترکیبی از دانش بومی، هنر و اقتصاد روستایی است. گردشگری فرهنگی، بوم‌گردی، کشاورزی کوهستانی و دامداری سنتی از ارکان معیشت مردم کندلوس هستند.
شکل‌گیری اقامتگاه‌های بوم‌گردی مردمی با مدیریت خانواده‌های محلی نشانگر موفقیت مدل اقتصاد مشارکتی است. همچنین، تولید محصولات ارگانیک از جمله عسل، گیاهان دارویی لبنیات سنتی و میوه‌های کوهی و تولید پوشاک اصیل مازندرانی از دیگر منابع درآمدزای جامعه محلی است.
مردم کندلوس تجربه بالایی در مدیریت اجتماعی و منابع فرهنگی و طبیعی دارند که در موزه‌داری، گردشگری خانوادگی و حفظ آیین‌ها نمود دارد. سطح بالای سواد فرهنگی، زیست‌محیطی و گردشگری در میان جوانان این روستا، آن را از سایر نقاط مشابه متمایز می‌کند. به طور قطع تجربه مدیریت محلی مستقل و وجود نهادهای مردمی فعال زمینه‌ساز توسعه پایدار است.
زنان در کندولوس نقش فعالی در حوزه‌های گردشگری، صنایع دستی، آموزش‌های آیینی، آشپزی سنتی و مدیریت اقامتگاه‌ها داشته و دختران جوان روستا در قالب گروه‌های فرهنگی و هنری در حفظ زبان بومی، روایتگری و اجرای آیین‌های محلی فعالیت می‌کنند. جوانان تحصیل کرده کندلوس هم با بازگشت به زادگاه و مشارکت در اقتصاد گردشگری در احیای هویت بومی نقش‌آفرین شده‌اند.
برخورداری از میراث فرهنگی ملموس و ناملموس غنی، وجود نهادهای محلی فعال و توانمند در حوزه گردشگری اجتماع‌محور، اثربخشی مدل مشارکت مردمی در حفظ و بهره‌برداری از منابع گردشگری، انسجام اجتماعی و فرهنگ میزبانی پایدار و حفظ اکوسیستم طبیعی و رعایت اصول گردشگری مسوولانه از شاخص‌های انتخاب کندلوس با عنوان روستای جهانی است.
روستای کندلوس با ویژگی‌های ممتاز فرهنگی، طبیعی و اجتماعی ظرفیت تبدیل شدن به نخستین روستای جهانی گردشگری استان مازندران را دارد. این روستا نه تنها شایسته ثبت در سطح بین‌الملل است، بلکه می‌تواند به مدل الگویی برای توسعه روستاهای کوهستانی و فرهنگی شمال کشور تبدیل شود.
*مهران حسنی - کارشناس ارشد گردشگری و تحلیلگر سیاست‌های توسعه گردشگری
