خبر اعلام‌شده مبنی بر تصمیم رئیس‌جمهور ایالات متحده، دونالد ترامپ، برای تغییر نام «خلیج فارس» به «خلیج عربی» یا «خلیج عربستان» ، زنگ خطری است برای هویت فرهنگی و تاریخی ایرانیان، به‌ویژه کودکان و نوجوانانی که در حال شکل‌گیری درک خود از جهان و جایگاه کشورشان در آن هستند.
«خلیج فارس» نه تنها یک نام جغرافیایی، بلکه نمادی از تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران است. از دوران هخامنشیان تا به امروز، این نام در متون تاریخی، نقشه‌ها و اسناد بین‌المللی به‌عنوان بخشی از میراث جهانی شناخته شده است. تلاش برای تغییر این نام، تلاشی است برای محو هویت فرهنگی و تاریخی یک ملت، و این امر تأثیرات عمیقی بر روان کودکان و نوجوانان ایرانی خواهد داشت.
از منظر روان‌شناسی، هویت فرهنگی یکی از ارکان اساسی در شکل‌گیری شخصیت کودکان است. تضعیف یا انکار این هویت می‌تواند منجر به احساس بی‌ریشگی، سردرگمی و کاهش اعتماد به نفس در کودکان شود.
از منظر حقوقی، بر اساس کنوانسیون حقوق کودک، هر کودک حق دارد از هویت فرهنگی، زبانی و تاریخی خود برخوردار باشد و دولت‌ها موظف به حفظ و تقویت این هویت هستند.
در دنیای امروز، که مرزهای جغرافیایی به‌واسطه‌ی فناوری‌های نوین و رسانه‌های جهانی کم‌رنگ‌تر شده‌اند، حفظ و تقویت هویت فرهنگی نسل‌های آینده بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته است.
یکی از مؤلفه‌های اصلی این هویت، نام‌ها و نمادهای تاریخی و جغرافیایی هستند که ریشه در تاریخ و فرهنگ یک ملت دارند. در این میان، نام «خلیج فارس» نه‌تنها یک عنوان جغرافیایی، بلکه نمادی از تاریخ، تمدن و هویت ملت ایران است. با این حال، در دهه‌های اخیر، برخی کشورهای عربی با حمایت برخی قدرت‌های جهانی، تلاش‌هایی برای تغییر این نام به «خلیج عربی» انجام داده‌اند. این اقدامات، که بیشتر جنبه‌های سیاسی و ایدئولوژیک دارند، می‌توانند تأثیرات عمیقی بر هویت فرهنگی کودکان ایرانی داشته باشند.
کودکانی که در معرض این نام‌گذاری‌های تحریف‌شده قرار می‌گیرند، ممکن است دچار سردرگمی هویتی شوند و ارتباط خود را با تاریخ و فرهنگ ملی‌شان از دست بدهند.
بر اساس ماده ۸ کنوانسیون حقوق کودک سازمان ملل متحد، هر کودک حق دارد هویت خود را حفظ کند، از جمله ملیت، نام و روابط خانوادگی‌اش. تغییر یا تحریف نام‌های جغرافیایی که بخشی از هویت ملی یک کودک را تشکیل می‌دهند، می‌تواند نقض این حق اساسی تلقی شود.
از منظر روان‌شناسی رشد، هویت فرهنگی یکی از ارکان اصلی شکل‌گیری شخصیت و خودآگاهی در کودکان است. کودکانی که در محیطی رشد می‌کنند که در آن نمادهای فرهنگی و تاریخی‌شان تحریف یا انکار می‌شوند، ممکن است دچار بحران هویت، کاهش اعتمادبه‌نفس و احساس بی‌ریشگی شوند.
مطالعات نشان داده‌اند که تغییر یا تحریف نام‌های مرتبط با هویت فردی و ملی می‌تواند منجر به اضطراب، افسردگی و مشکلات رفتاری در کودکان شود. برای مثال، تحقیقی در سال ۲۰۲۳ میلادی نشان داد که کودکانی که نام‌هایشان به‌دلایل سیاسی یا فرهنگی تغییر یافته بود، بیشتر در معرض مشکلات روانی قرار داشتند.
از منظر اجتماعی، تحریف نام‌های جغرافیایی می‌تواند منجر به تضعیف انسجام ملی و کاهش احساس تعلق در نسل‌های آینده شود. کودکانی که ارتباطی با تاریخ و فرهنگ ملی خود احساس نمی‌کنند، ممکن است در برابر تأثیرات فرهنگی خارجی آسیب‌پذیرتر باشند و هویت خود را در فرهنگ‌های بیگانه جست و جو کنند.
کنوانسیون حقوق کودک، که ایران نیز از امضاکنندگان آن است، در ماده‌ی ۸ تأکید می‌کند که دولت‌ها باید حق کودکان در حفظ هویت‌شان را محترم شمرده و از آن حمایت کنند. تحریف نام‌های جغرافیایی که بخشی از هویت ملی کودکان را تشکیل می‌دهند، می‌تواند نقض این تعهد بین‌المللی تلقی شود.
علاوه بر این، ماده‌ی ۳۰ این کنوانسیون به حقوق کودکان اقلیت‌های قومی، مذهبی و زبانی اشاره دارد و تأکید می‌کند که این کودکان حق دارند فرهنگ، دین و زبان خود را حفظ کنند. با توجه به اینکه نام «خلیج همیشه فارس» بخشی از فرهنگ و هویت ملی ایرانیان است، تحریف آن می‌تواند نقض این ماده نیز محسوب شود.
در سطح داخلی، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز بر حفظ و تقویت هویت فرهنگی و تاریخی ملت ایران تأکید دارد. بر این اساس، دولت موظف است از هویت ملی کودکان در برابر تهدیدات خارجی محافظت کند.
نام «خلیج فارس» فراتر از یک عنوان جغرافیایی، نمادی از تاریخ، فرهنگ و هویت ملت ایران است. تلاش‌ها برای تحریف این نام، نه‌تنها اقدامی سیاسی، بلکه تهدیدی جدی برای هویت فرهنگی کودکان ایرانی محسوب می‌شود. از منظر روان‌شناختی، اجتماعی و حقوقی، حفظ نام‌های تاریخی و فرهنگی برای تقویت هویت نسل‌های آینده ضروری است.
دولت‌ها، نهادهای آموزشی، رسانه‌ها و خانواده‌ها باید با همکاری یکدیگر، از هویت فرهنگی کودکان در برابر تهدیدات خارجی محافظت کنند و زمینه‌های آشنایی و ارتباط عمیق‌تر آنان با تاریخ و فرهنگ ملی‌شان را فراهم آورند. در نهایت، حفاظت از نام «خلیج همیشه فارس» نه‌تنها وظیفه‌ای ملی، بلکه مسئولیتی جهانی در راستای حفظ تنوع فرهنگی و احترام به تاریخ ملت‌هاست.
*حقوقدان، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان
