به گزارش خبرنگار گروه سیاست خارجی ایرنا، روند همکاری‌های جمهوری اسلامی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، متاثر از گفت‌وگوهای هسته‌ای ایران و آمریکا، شتاب بیشتر و به همان نسبت هم شرایط حساس‌تری یافته است. همزمان با ادامه روند مذاکرات ایران و آمریکا، رویکرد این نهاد به پرونده هسته‌ای ایران می‌تواند شرایط را هم تسهیل کند و هم دشوار.
تداوم گفت‌وگوهای فنی ایران و آژانس
سفر برنامه ریزی شده «رافائل گروسی»، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران، در ۲۷ فروردین سال جاری و پیش از آغاز دور دوم مذاکرات دوجانبه ایران و آمریکا، در کنار دیدارها و رایزنی‌های وی با مقامات ایرانی به یک تصمیم دیگر هم منجر شد و آن حضور کارشناسان و هیأت فنی این نهاد در ایران بود. «ماسیمو آپارو» معاون پادمانی آژانس، در همین راستا ۷ اردیبهشت در رأس هیاتی وارد تهران شد و ۸ اردیبهشت با «بهروز کمالوندی» معاون امور بین‌الملل و حقوقی سازمان انرژی اتمی دیدار کرد. دیداری که طی آن مباحث فنی و پادمانی، مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت و طرفین ضمن بررسی تمامی مباحث فی‌مابین، از جمله موضوعات باقیمانده پادمانی، درخصوص روش پیگیری مسائل و نیز ادامه گفت‌وگوها و اجرای تفاهمات حاصله به توافق رسیدند.
«اسماعیل بقائی» سخنگوی وزارت امور خارجه محور گفت‌وگوهای کارشناسان و مسئولان ایرانی را فنی و یکی از موضوعات مورد بحث در این رایزنی‌ها را مسائل پادمانی عنوان و تاکید کرد که برای ایران مهم است که آژانس به دور از فشارهای سیاسی، وظایف فنی خود را ایفا کند. همزمان با حضور هیأت فنی آژانس در ایران، مدیرکل این نهاد، در کنفرانس خبری مشترک با «ژان نوئل بارو» وزیر خارجه فرانسه درباره حضور بازرسان آژانس در ایران گفت: «بخش زیادی از دید و اشرافی که قبلاً داشتیم، اکنون از دست رفته است. بنابراین، تأیید اینکه همه چیز در وضعیت خوبی قرار دارد، در حال حاضر بسیار دشوار است. در لحظه بسیار حساسی قرار داریم و شاید فقط چند هفته فرصت داشته باشیم تا به توافقی عملی و قابل اجرا برسیم».
گروسی همچنین در این نشست مدعی شد که هرگونه توافق میان ایران و آمریکا باید به تایید آژانس برسد؛ در غیر این صورت یک سند بی‌اعتبار خواهد بود. «سیدعباس عراقچی» وزیر امور خارجه در واکنش به این اظهارات مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یادآور شد که «فعلا آژانس نقشی در مذاکرات ندارد» اما راستی‌آزمایی هسته‌ای هر توافق احتمالی ایران و امریکا با این نهاد خواهد بود.
مدیرکل؛ روی خط تکرار
در هر نشست خبری یا اظهارنظر منتشر شده از سوی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، رسانه‌های جهان گفته‌های او را در حالی منتشر کرده و مورد تحلیل قرار می‌دهند که تقریبا تکراری و آلوده به نوعی تناقض است. گروسی در ابتدای هر گفته‌ای تأکید می‌کند که تهران سلاح هسته‌ای ندارد و مسیر طی شده از سوی تهران هم منجر به تولید آن نخواهد شد. با پایان این جمله اما مدیرکل بار دیگر مدعی کاهش دسترسی آژانس به تأسیسات هسته‌ای و نگرانی‌ها درباره فعالیت‌های ایران می‌شود. تناقضی که ابتدای آن ریشه در واقعیات پرونده هسته‌ای ایران و انتهای آن نتیجه هراس‌آفرینی رژیم صهیونیستی است.
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از زمان آغاز مسئولیت خود و پس از پایان هر دیدار از تهران ادعاهایی را با یک محور اما با ادبیات و بهانه‌های مختلف گفته است که این محور مشترک عدم پیشرفت در همکاری ایران و آژانس در حوزه‌های مختلف از تعداد بازرسان تا اجرای پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) است.
مجموع این ادعاها وقتی در کنار رفتار مثبت ایران و همکاری گسترده تهران قرار می‌گیرد، بیش از پیش سیاسی بودن آن مشخص می‌شود. جمهوری اسلامی ایران در طول سال‌های گذشته و به منظور نمایش حسن‌نیت خود اجازه دسترسی به برخی سایت‌های هسته‌ای مهم خود را به آژانس داده و نظارت‌های بی‌سابقه‌ای را پذیرفته است. مقامات ایران و مسئولان سازمان انرژی اتمی بارها تأکید کرده‌اند که تعاملات ایران بر اساس NPT است اما فشارهای اعمال شده بر ایران برای اجرای چیزی فراتر از آن از سوی ایران پذیرفتنی نیست از آن رو که تهران پیش از این و در دوره اجرای برجام این خواسته‌ها را پذیرفته اما از طرف مقابل جز بدعهدی، دستاورد دیگری ندیده است.
شرایط تازه‌ای که رویکرد تازه می‌خواهد
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، با هر نوعی از رویکرد به برنامه هسته‌ای ایران در طول سال‌های گذشته، امروز در نقطه‌ای قرار دارد که تکرار آن رویکرد پیشین می‌تواند، مسئولیت فنی و حقوقی این نهاد بین‌المللی را در جهان با مخاطراتی روبرو و اعتبار آن را به عنوان ناظری بی‌طرف زیر سوال برد. واقعیت آن است که نحوه ایفای نقش در سریال مذاکراتی ایران و آمریکا، از سوی کشورها و نهادهای ثالث هم می‌تواند روند این گفت‌وگوها را مثبت و حصول نتیجه را تسریع کند و هم می‌تواند به عنوان سدی در مسیر آن ارزیابی شود که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از مهمترین این نهادهاست که به واسطه مسئولیت و نقش حساس خود می‌تواند هم زمینه‌ساز توافقی تازه میان ایران و آمریکا شده و هم بسترهای هرگونه توافقی را از بین ببرد.
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مدعی است که برای دستیابی به توافق با ایران، چند هفته بیشتر فرصت نیست و این ادعا در حالی مطرح است که گروسی دلیل مشخصی درباره چرایی شتاب و بازه زمانی ارائه نمی‌کند. میان ایران و آژانس گفت‌وگوهای پادمانی در جریان است و بر اساس ادعاهای مطرح شده در گزارش‌ها؛ مکان‌های اعلام نشده غنی‌سازی، وجود اورانیوم فلزی و تعداد بازرسان از مهمترین چالش‌های میان ایران و آژانس است. چالش‌هایی که ایران ریشه آن‌ها را نه فنی و حقوقی که سیاسی می‌داند. این دو نگاه باید در نقطه تلاقی یافته و به نتیجه‌ای مشخص و شفاف رسیده و به نگرانی‌های هر دو طرف پاسخ داده شود.
حساس بودن مقطع امروز که از سوی گروسی مورد اشاره قرار گرفته، از طرف جمهوری اسلامی ایران هم مورد تایید و تأکید است اما ضرورت حضور و ایفای نقش در این مقطع حساس موضوعی است که تهران امیدوار است، آژانس یا هر نهاد و کشور دیگری آن درک کند. مذاکرات غیر مستقیم ایران و آمریکا در صورت تداوم و موفقیت، به گفته وزیر امور خارجه به یک توافق احتمالی ختم خواهد شد و پس از آن نقش آژانس برای ارزیابی و راستی‌آزمایی آغاز خواهد شد و این دقیقا زمانی است که تهران به نگاه و رویکردی فنی و نه سیاسی از آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای نیاز دارد. نگاه بی‌طرفانه و فنی این نهاد به فعالیت‌های هسته‌ای ایران می‌تواند توافق احتمالی را به یک سند اجرایی تبدیل کند. از سوی دیگر اما اگر رویکرد آژانس مانند دوره صدور قطعنامه در نوامبر ۲۰۲۴ (آذر ۱۴۰۳) بر همان شیوه پیشین باشد، فرصت ایفای نقشی سازنده از سوی این نهاد سلب خواهد شد.
گزارش هیأت‌های کارشناسی و فنی آژانس و نیز گزارش جامعی که گروسی باید تا پایان بهار امسال به شورای حکام ارائه خواهد کرد؛ می‌تواند هم آینده مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا و هم توافق هسته‌ای برجام را تحت تاثیر قرار دهد. از این رو آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باید در مقطعی که به اذعان مدیرکل آن حساس است؛ ضروریات را درک و در همین راستا گام بردارد.
