به گزارش ایرنا، افت تراز آب‌های زیرزمینی یکی از جدی‌ترین تهدیدهای زیست‌محیطی و کشاورزی است که پیامدهای گوناگونی مانند کاهش کیفیت آب‌های زیرزمینی، پیشروی آب شور در سفره‌های آب شیرین و مهم‌تر از همه فرونشست را می‌تواند به دنبال داشته باشد.
برداشت بی‌رویه از منابع آبی زیرزمینی در ایران طی چند دهه اخیر سبب شده حجم سفره‌های آب زیرزمینی در کشور به میزان چشمگیری کاهش یابد و نگران‌کننده‌ترین پیامد این افت تراز نیز به شکل گسترده‌ای در کشور به چشم بیاید. ابتدای ماه جاری نیز شینا انصاری معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در دومین نشست سراسری استانداران در سال ۱۴۰۴ به همین موضوع اشاره کرد و گفت که ۳۰ استان کشور درگیر پدیده فرونشست هستند.
یکی از عوامل اصلی در شکل‌گیری این پدیده خطرناک برای محیط زیست، برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی است. موضوعی که در سال‌های اخیر بارها بر پیشگیری از آن تاکید شد و اقدامات متعددی نیز برای کاهش این برداشت‌ها در حال انجام است، اما هنوز این روند شتابان برداشت‌ها ادامه دارد.
در مازندران نیز که یکی از استان‌های پرباران کشور است و از وجود نزدیک به ۱۲۰ رشته رودخانه به طول مجموع هفت هزار کیلومتر بهره می‌برد، این برداشت‌ها در سال‌های اخیر چالش‌برانگیز شده‌اند و حجم ذخایر آبی زیرزمینی این استان را به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش داده‌اند.
افت ۱۱۵ سانتیمتری تراز
آخرین آمارهای منتشر شده درباره وضعیت آب‌های زیرزمینی مازندران که از سوی شرکت آب منطقه‌ای مازندران منتشر شده نشان می‌دهد، تراز آب‌های زیرزمینی این استان در پایان فروردین ۱۴۰۴ نسبت به زمان مشابه دوره درازمدت (سه دهه پیش) ۱۱۵ سانتیمتر افت کرده و میزان آب این منابع زیرزمینی هم حدود ۱۸۵ میلیون متر مکعب کاهش یافته است.
به گفته مدیر دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای مازندران، بیشترین میزان کاهش حجم آب منابع زیرزمینی در مازندران مربوط به مناطق شرقی این استان است که در شهرستان‌های بهشهر و گلوگاه دیده می‌شود؛ به طوری که در مقایسه با دوره درازمدت کاهش ۶۶ میلیون مترمکعبی آبخوان‌های این منطقه از استان را نشان می‌دهد.
فرهاد خلردی با بیان این‌که کاهش حجم آب‌های زیرزمینی در سراسر مازندران رخ داده است، گفت: در محدوده آمل و بابل نیز ۴۵.۷ میلیون متر مکعب از حجم سفره‌های زیرزمینی کاسته شده است و در منطقه ساری و نکا این کاهش حجم آبخوان‌ها در پایان فروردین ۱۴۰۴ حدود ۲۲.۸ میلیون متر مکعب ثبت شده است.
وی با بیان این‌که حجم آب سفره‌های زیرزمینی در منطقه قائمشهر و جویبار ۷.۷ میلیون متر مکعب نسبت به شرایط عادی کمتر شده است، اظهار کرد: حتی در مناطق غربی استان نیز حجم آب منابع زیرزمینی کاهش یافته است. به طوری که در منطقه نور و نوشهر حدود ۲۸ میلیون متر مکعب و در منطقه چالوس تا رامسر ۱۴ میلیون متر مکعب کاهش حجم مخزن آب‌های زیرزمینی در پایان فروردین امسال نسبت به دوره درازمدت ثبت شده است.
افت ۱۱۵ سانتیمتری تراز و کاهش ۱۸۵ میلیون متر مکعبی حجم آب سفره‌های زیرزمینی مازندران در پایان ماه گذشته وقتی در مقایسه با آمارهای ۳۱ شهریور ۱۴۰۳، یعنی پایان سال آبی گذشته قرار می‌گیرد روند رو به کاهش این ذخایر در مازندران را با وضوح بیشتری نشان می‌دهد. در پایان سال آبی گذشته -۳۱ شهریور ۱۴۰۳- مجموع ذخایر آب‌های زیرزمینی مازندران ۱۳۱ میلیون مترمکعب کمتر از آمار دوره درازمدت (سه دهه پیش) بود و تراز آب‌های زیرزمینی هم ۸۰ سانتیمتر افت داشت.
ضرورت برداشت ضابطه‌مند از چاه‌ها
مهم‌ترین اقدام برای جلوگیری از برداشت‌های بی‌ضابطه، پیگیری برای پیشگیری از برداشت آب از چاه‌های غیرمجاز و ضابطه‌مند کردن برداشت از چاه‌های مجاز با نصب کنتورهای حجمی است که در هر استان شرکت‌های آب منطقه‌ای پیگیر انجام آن هستند.
بر اساس آمارهای رسمی در مازندران ۱۰۹ هزار و ۷۵۸ حلقه چاه مجاز وجود دارد که برای کنترل میزان برداشت از این چاه‌ها با هدف پیشگیری از ادامه افت تراز آب‌های زیرزمینی، لازم است بهره‌برداران چاه‌ها نصب کنتورهای حجمی را جدی بگیرند. هر سال حدود یک میلیارد مترمکعب آب به واسطه چاه‌ها از سفره‌های زیرزمینی برداشت می‌شود و لازم است که برای پیشگیری از اضافه برداشت، با استفاده از کنتورهای حجمی به حفاظت از سفره‌های آب زیرزمینی کمک شود. اما آمارها نشان می‌دهد که فقط یک‌هزار و ۲۰۹ حلقه چاه یعنی حدود ۱.۱ درصد این چاه‌های مجاز در مازندران به کنتور حجمی مجهز هستند.
پارسال در مازندران ۲۱۶ حلقه چاه غیرمجاز توسط ادارات منابع آب سراسر استان مسدود شد که از برداشت غیرمجاز ۸۵۰ هزار متر مکعب از منابع آب زیرزمینی پیشگیری کرد و در حال حاضر نیز ۲۰۰ پرونده مربوط به چاه‌های غیرمجاز در استان در حال بررسی و پیگیری است.
استمرار برداشت از آب‌های زیرزمینی در مازندران که عمده آن برای مصارف کشاورزی انجام می‌شود، فقط با همراهی کشاورزان و فرهنگسازی برای کاهش برداشت از این منابع میسر است. تجربه نشان داده که امکان مدیریت همه نقاط مازندران برای شناسایی چاه‌های غیرمجاز و پیشگیری از حفاری‌های بدون مجوز و اقداماتی مانند کف‌شکنی وجود ندارد و تنها راه برای کنترل وضعیت، فرهنگسازی و آگاهی‌بخشی درباره پیامدهای خطرناک و منفی برداشت بی‌ضابطه از منابع آب زیرزمینی است.
به گفته کارشناسان و مسوولان مرتبط، نشانه‌های فرونشست در بخش‌هایی از مازندران به ویژه شرق استان طی سال‌های اخیر به چشم آمده است. حیدر داوودیان مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای مازندران در این باره پیش‌تر هشدار داد که با روند کنونی استفاده از آب‌های زیرزمینی در مازندران، احتمال مواجه شدن این استان با فرونشست دور ازز انتظار نیست.
به گفته وی بر اساس تعاریف چاه‌های غیرمجاز، در حال حاضر کمتر از چهار هزار حلقه چاه غیرمجاز در استان وجود دارد.
این مسوول تاکید می‌کند که افت تراز آب‌های زیرزمینی علاوه بر این‌که منجر به کاهش کیفیت آب و پیشروی آب شور در سفره‌های زیرزمینی می‌شود، فرونشست زمین را هم می‌تواند به دنبال داشته باشد.
تغییر الگوی کشت، استفاده از روش‌های نوین آبیاری، به کارگیری شیوه‌های روزآمد کشاورزی و پایبندی به مقررات و ضوابط در برداشت از آب‌های زیرزمینی راهکارهایی هستند که می‌توانند سرعت حرکت مازندران به سمت تحقق فرونشست را کاهش دهند.
