به گزارش ایرنا، هر چند در سال‌های پر بارش که تراکم علفزارها و مراتع زیاد است، وقوع پدیده زیرگرد نیز به نسبت کمتر می‌شود اما هیچ سالی استان ایلام از ضربه ها و آسیب های جبران ناپذیر این پدیده در امان نیست.
ایلام در پیشانی و خط الراس دریافت گرد و غبار عربی قرار دارد و در بیشتر مواقع این استان از ریزگردهای حاصل از بیابان‌ها و کانون‌های تولید گرد و غبار کشورهای عربی منطقه بی‌نصیب نمی‌ماند.
بر پایه بررسی‌ها، ذرات ریز غبار مناطقی از قاره‌های آسیا و افریقا را زیر تاثیر قرار داده و ۲۵ درصد از ریزگرها حاصل فعالیت‌های مخرب عامل انسانی است.
آسیب‌های ناشی از گرد و غبار بر بخش‌های مختلفی چون بهداشت و سلامت گروه های انسانی، حمل و نقل، معیشت، طبیعت، اقتصاد، صنعت، کشاورزی و اقلیم‌های جغرافیایی تاثیرهای ویرانگر بر جای می گذارد.
مطالعه ها و بررسی‌ها نشان می دهد که میزان انتشار جهانی گرد و غبار موجود در جو زمین دو میلیارد تن در سال است و بیش از ۵۰ درصد این ذرات از بیابان‌های آفریقا و آسیا تشکیل می‌شود.
تخریب عرصه‌های طبیعی و کاهش تراکم پوشش مرتعی و جنگلی، کاهش بارندگی و تداوم خشکسالی‌های مکرر، کاهش منابع آبی سطحی و زیرزمینی، تغییرهای اقلیمی و فعالیت‌های انسانی در ایجاد پدیده گرد و غبار تاثیر مستقیم دارد.
از ۳۱ استان ایران ۲۲ استان بیابان دارند و به جز استان‌های شمالی (گیلان، مازندان، اردبیل و گلستان) که چندان متاثر از گرد و غبار نیستند، سایر استان‌های کشور با این پدیده بسیار زیانبار در طول سال مواجه هستند.
در مطالعه هایی که وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی سال ۱۴۰۱ در ۳۳ شهر ایران انجام داد، ۱۵.۸ درصد مرگ و میر ناشی از سکته مغزی، ۱۶.۴۳ درصد ناشی از سرطان ریه، ۱۵.۷ درصد بیماری‌های قلبی، ۱۲.۶۸ درصد بیماری های مزمن ریوی و ۱۳.۹۱ درصد مرگ و میر ناشی از ذرات معلق در هوا ثبت شد.
تاثیر مخرب ذرات گرد و غبار بر سلامت مردم به ویژه برای گروه‌های حساس از جمله مادران شیرده یا باردار، کودکان، افراد مسن، بیماران ریوی، قلبی و عروقی، دیالیزی و شیمیایی مساله‌ای اساسی است که نمی‌توان از کنار آن به سادگی گذشت.
بر اساس تحقیق هایی که ستاد ملی سیاست‌گذاری و هماهنگی مدیریت پدیده گرد و غبار سازمان حفاظت محیط زیست از ۶ استان مرزی درگیر با ریزگرد ثبت کرده است، توفان‌های گرد و غبار در خوزستان ۳۸.۹ درصد، سیستان و بلوچستان ۲۵.۴ درصد، هرمزگان ۱۲.۸ درصد، کرمانشاه ۱۱ درصد، خراسان جنوبی ۶.۵ درصد و ایلام ۴.۶ درصد خسارت بر منابع زیستی و فعالیت‌های اقتصادی این استان‌ها وارد کرده است.
از کل گستره سه میلیون و ۴۰۴ هزار و ۵۷۶ هکتاری تالاب‌های کشور، یک میلیون و ۴۶۳ هزار و ۱۱۲ هکتار آن کانون تشکیل گرد و غبار است و از مجموع ۳۴ میلیون و ۵۷۴ هزار و ۱۵۰ هکتاری عرصه‌های غبارخیز کشور چهار میلیون و ۴۰۳ هزار و ۲۰۸ هکتار در زمین های کشاورزی آبی و دیم زار، ۱۷ میلیون و ۷۸۴ هزار و ۹۸۳ هکتار مراتع، یک میلیون و ۳۶۱ هزار و ۳۹۹ هکتار جنگل و یک میلیون و ۵۸ هزار و ۲۰۸ هکتار پهنه ماسه‌ای غبارخیز در ایران وجود دارد.
آثار پدیده گرد و غبار بر محیط زیست انسانی و طبیعت غیرقابل انکار است و تداوم آن سبب کاهش جمعیت گونه‌های جانوری و گیاهی و همچنین منابع آبی می‌شود و روند فرسایش خاک را شتاب می‌بخشد و در روند فعالیت‌های کشاورزی و صنعتی نیز اختلال ایجاد می‌کند.
مردم ایلام به عنوان یکی از استان‌هایی که در دو دهه گذشته تاکنون مستقیم با گرد و غبار عربی و منطقه‌ای دست و پنجه نرم می‌کند، از نزدیک مخاطره‌های ناشی از گرد و غبار را لمس کرده‌اند و در ۲۵ فروردین امسال توفان هولناک ریزگرد که از بیابان‌های عراق و عربستان به نوار مرزی ایران آمد، کیفیت هوا را در ایلام از ۳۶ برابر حد مجاز و در شهرستان های مهران و دهلران هم از۴۰ برابر حد مجاز فراتر برد که البته دستگاه های فعال و موجود سنجش ذرات معلق هوا در استان، توان اندازه گیری بیشتر از ۱۰ هزار میکروگرم در متر مکعب را ندارند، اما غلظت توده ۲۵ فروردین از این مقدار اعلامی کارشناسان محیط زیست نیز بیشتر بود.
استان ایلام ۴۲۵ هزار هکتار زمین بیابانی و تحت تأثیر بیابان در پنج شهرستان دهلران، مهران، آبدانان، چوار و ایلام دارد. این استان هم چنین یک کانون فرسایش بادی به گستره ۸۴ هزار هکتار دارد که ۵۳ هزار هکتار آن دارای شدت زیاد است.
حدود دو میلیون هکتار از زمین های استان‌های «واسط» و «میسان» در عراق که با ایلام همسایه هستند، کانون‌های تولید گرد و غبار به شمار می‌روند؛ با این حال، استان ایلام به عنوان پیشرو و یکی از موفق‌ترین استان‌ها در مقابله با بیابان‌زایی و گرد و غبار شناخته می‌شود و البته نباید از سدسازی‌های غیراصولی کشور همسایه بر روی رودخانه‌های پایین دست به ویژه دجله و فرات نیز غافل ماند.
با توجه به اهمیت موضوع گرد و غبار خبرگزاری ایرنا به عنوان رسانه رسمی کشور در استان ایلام اقدام به برگزاری میزگردی کارشناسی با محتوای ریزگردها کرد که در این نشست مجید بیگلریان مدیرکل ستاد مقابله با بحران استانداری، علیرضا محمدی مدیرکل و علی‌طاهر سارایی معاون نظارت و پایش محیط زیست، سیروس نادری مدیرکل هواشناسی، حجت‌اله فتحی معاون فنی منابع طبیعی و آبخیزداری، کبری امیدی سرپرست گروه سلامت محیط دانشگاه علوم پزشکی و همچین مهدی نورمحمدی مستندساز، پژوهشگر و فعال حوزه محیط زیست به بیان دیدگاه‌های خود در موضوع ریزگردها پرداختند.
کاهش تراکم پوشش جنگلی و مرتعی در تشدید گرد و غبار بی‌تاثیر نیست
ستاد مقابله با بحران همواره نوک پیکان تصمیم گیری‌ها در هنگام بروز مخاطرات طبیعی به شمار می رود، مدیرکل ستاد مقابله با بحران استانداری ایلام در میزگرد ایرنا توضیح داد که برای مقابله با چالش‌های فرامرزی مانند ریزگردها، نیاز به همکاری و برگزاری نشست هایی با کشورهای همسایه داریم چرا که شرایط زیست‌محیطی در برخی از این کشورها نیز مشابه یا حتی بدتر از ما است و بنابراین باید دستگاه‌های مربوطه، به ویژه محیط زیست و منابع طبیعی و آبخیزداری، اقدام های مؤثری را در این زمینه انجام دهند.
مجید بیگلریان افزود: اقدام‌های خوبی از سوی سازمان محیط زیست و منابع طبیعی و آبخیزداری کشورو به تبع آن در استان ایلام انجام شده است و افزایش نهالکاری و کشت انواع گیاهان می‌تواند به کاهش گرد و غبار و آلودگی کمک کند، چرا که درختان به عنوان «ریه‌های زمین» تأثیر مثبتی بر کیفیت هوا دارند.
وی در خصوص پیش‌بینی وضعیت ریزگردها هم بیان کرد: هرچند پیش‌بینی‌های هواشناسی نسبت به گذشته بهبود یافته است، اما هنوز هم نیاز به تقویت زیرساخت‌ها و تجهیزات سنجش در استان داریم و به ویژه در استان‌هایی مانند خوزستان و ایلام که بیشتر تحت تأثیر پدیده گرد و غبار قرار دارند، باید زیرساخت های هواشناسی افزایش یابد تا پیش بینی ها با دقت بیشتری اعلام شود.
مدیرکل ستاد مقابله با بحران استانداری ایلام ادامه داد: دغدغه همیشگی ما سلامتی مردم است و امیدواریم با همکاری همه دستگاه‌ها و نهادهای مرتبط، بتوانیم به بهترین شکل ممکن این چالش ریزگردها را مدیریت کنیم، البته همکاری مردم و رسانه‌ها در این زمینه نیز ضروری است؛ چرا که برخی مواقع برای حفظ سلامت مردم از آثار و تبعات ریزگردها ستاد مقابله با بحران مکلف به تعطیلی ادارات و مراکز آموزشی می‌شود.
مدیرکل ستاد مدیریت بحران استانداری ایلام اجرای تکالیف قانونی دستگاه‌های اجرایی در شرایط اضطرار گرد و غبار را بسیار ضروری ذکر کرد و گفت: ایلام همواره به عنوان پیشانی بروز و ظهور پدیده گرد و غبار در کشور مطرح است و بر این اساس باید برنامه‌ریزی لازم برای مقابله و کاهش مخاطرات این پدیده در استان انجام شود.
وی تاکید کرد: با توجه به اینکه سلامت مردم در اولویت است باید موضوع اطلاع‌رسانی و آموزش‌های لازم هنگام بروز پدیده گرد و غبار به مردم ارائه شود تا شاهد کاهش آسیب‌های این پدیده در استان باشیم و همچنین مطالعات و پژوهش های علمی دانشگاهی نیز در موضوع ریزگردها حائز اهمیت است.
مدیرکل ستاد مدیریت مقابله با بحران استانداری ایلام یکی از راه‌های مهار کانون‌های بحرانی گرد و غبار در استان را کاشت گونه‌های بومی سازگار با کم آبی عنوان کرد و گفت که اجرای آیین نامه قانون هوای پاک متناسب با تکالیف دستگاه های اجرایی در استان به تثبیت کانون های تولید ریزگرد داخلی کمک می‌کند.
به گفته بیگلریان، شاخص کیفیت هوا به پنج دسته (PM۱۰) شامل از عدد صفر تا ۵۰ پاک، ۵۱ تا ۱۰۰ قابل قبول، ۱۰۱ تا ۱۵۰ ناسالم برای گروه‌های حساس، ۱۵۱ تا ۲۰۰ ناسالم برای همه گروه‌ها، از ۲۰۰ تا ۳۰۰ هوا بسیار ناسالم و از ۳۰۱ تا ۵۰۰ شرایط کیفی هوای خطرناک تقسیم می‌شود.
وی ادامه داد: استان ایلام به علت وجود ۴۳۰ کیلومتر مرز مشترک با کشور عراق بیشترین تاثیر را از پدیده گرد و غبار داشته است و باید برای مهار یا کاهش این ریزگردها که بیشترین خسارات را به بخش کشاورزی و همچنین سلامت مردم مناطق مرزی وارد کرده و می‌کند، در سطح کلان چاره‌جویی شود.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری ایلام بیان کرد: استان ایلام به دلیل همسایگی با پهنه‌های وسیع بیابانی نظیر صحرای عراق به طور مکرر در معرض گرد و غبارهای شدید قرار دارد و باید برای کاهش ورود توده‌های ریزگرد به کشور، از طریق دیپلماسی و همکاری کشورهای دارای کانون های گرد و غبار اقدام شود.
ضرورت فرهنگ‌سازی و همکاری بین‌المللی در حفاظت از محیط زیست
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان ایلام با اشاره به تأثیرهای منفی گرد و غبار بر محیط زیست و اقتصاد استان تأکید کرد که فرهنگ‌سازی و آموزش عمومی نقش اساسی در حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی دارد.
علیرضا محمدی به برگزاری کنفرانس بین‌المللی با حضور ۵۰ کشور و ۱۵ نهاد بین‌المللی اشاره کرد و گفت: این کنفرانس به منظور مقابله با توفان‌های گرد و غبار و اهمیت آن برای کشورهای منطقه برگزار شد و همچنین ۲۲ تیرماه روز جهانی مقابله با توفان‌های گرد و غبار نامگذاری شده و به تصویب رسید که نشان‌دهنده جدیت این موضوع در گستره جهانی است.
وی افزود: اکنون ۹۵ درصد از ذرات گرد و غبار موجود در کشور از خارج وارد می‌شود و کشورهای همسایه مانند عربستان، سوریه، ترکیه، ترکمنستان و عراق نقش مهمی در این موضوع دارند و به همین علت همکاری‌های بین‌المللی برای مدیریت این بحران ضروری است و به عنوان مثال در عربستان ۹۰ میلیون هکتار، در ترکمنستان ۶۷ میلیون هکتار، عراق حدود ۳۲ میلیون هکتار و در سوریه پنج میلیون هکتار کانون ریزگرد وجود دارد که کشور و استان ما را تحت تاثیر آلودگی خود قرار می‌دهند.
محمدی همچنین به وظایف دستگاه‌های نظارتی اشاره کرد و گفت که ۱۱ دستگاه در استان از جمله مدیریت بحران، هواشناسی، دانشگاه علوم پزشکی و هلال احمر عضو کارگروه بحران استان هستند که باید نسبت به وظایف خود بر اساس سند جامع گرد و غبار اقدام کنند و هیچ یک از ما نمی‌توانیم به تنهایی در برابر چالش‌های زیست‌محیطی ایستادگی کنیم، همه باید در این زمینه عزم جدی داشته باشند و با یکدیگر همکاری کنند.
وی بر اهمیت اطلاعات دقیق و به‌روز در زمینه گرد و غبار تأکید و اضافه کرد: هشت ایستگاه سنجش ذرات گرد و غبار در استان فعال است که به صورت ساعتی اطلاعات و داده‌های ذرات ریزمعلق در هوا را جمع‌آوری و ارسال می‌کنند و با استفاده از این داده‌ها، تصمیم‌های مؤثری برای کاهش اثرات منفی گرد و غبار اتخاذ می‌شود.
محمدی بیان کرد: در سال ۱۴۰۰ تعداد ۲۹ روز، سال ۱۴۰۲ تعداد ۱۹ روز، ۱۴۰۱ هم ۱۳۲ روز، ۱۴۰۳ نیز ۳۲ روز و امسال هم تاکنون ۲ روز آلوده ناشی از گرد وغبار در استان ایلام ثبت شد که این آمار بیانگر پیوند معکوس ریزگردها با بارندگی است و در سال‌های پربارش میزان تشکیل گرد و غبار کاهش می‌یابد و این وضعیت نشان‌دهنده تأثیرهای منفی تغییرهای اقلیمی است و ما باید برای مقابله با این چالش‌ها اقدام‌های مؤثری انجام دهیم.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست ایلام یادآور شد: سال ۱۴۰۲ سند جامع ملی پدیده گرد و غبار در شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان ایلام به تصویب رسید و تکالیف همه دستگاه‌های عضو ستاد بحران مشخص شد و همچنین طبق تفاهم‌نامه منعقده با کشور عراق یک منطقه پایلوت در دهلران برای نهالکاری و اقدام‌های موثر برای مقابله با کانون‌های ریزگرد داخلی تعیین شده است.
محمدی با تأکید بر اینکه آموزش و فرهنگ‌سازی باید در اولویت قرار گیرد، بیان کرد: حضور رسانه‌ها، اطلاع‌رسانی و مشارکت مردم نقش به‌سزایی در حفاظت از محیط زیست خواهد داشت و بدون مشارکت مردم و تشکل‌های اجتماعی، نمی‌توانیم به موفقیت دست یابیم و تنها با همدلی و همکاری مردم و مسئولان می‌توانیم به آینده‌ای پایدار و سالم دست یابیم.
تأکید مدیرکل بر اهمیت پیش‌بینی‌های هواشناسی در مقابله با تغییرهای اقلیمی
مدیرکل هواشناسی استان ایلام هم در مورد پیامدهای تغییرهای اقلیمی و تأثیر آن بر وضعیت آب و هوای کشور و استان ایلام با اشاره به گرمای هوا، بارش‌های سنگین و دماهای غیرمعمول گفت: این موارد همگی از پیامدهای تغییر اقلیم است که در محافل دانشگاهی نیز به کرار مورد بحث قرار می‌گیرند.
سیروس نادری تأکید کرد که پیش‌بینی شرایط جوی، فرایندی سخت و همراه با خطا است .به عنوان مثال در خصوص شرایط اضطرار وقوع پدیده گرد و غبار، وقتی احتمال متوسط (بین ۵۰ تا ۷۵ درصد) رخداد شرایط اضطرار وجود دارد هشدار نارنجی صادر می‌شود.
وی همچنین به هشدارهای صادر شده در مورد گرد و غبار اشاره و اضافه کرد: یکی از وظایف کارشناسان پیش‌بینی، پایش تصاویر ماهواره‌ای برای بررسی احتمال شکل‌گیری توده‌های گرد و خاک و پیش بینی مسیر حرکت و منطقه اثر توده است.
نادری ادامه داد بر اساس آمار بارندگی مراکز شهرستان‌های استان در سال زراعی از یکم مهرماه ۱۴۰۳ تاکنون، نشان می‌دهد که سال زراعی (۱۴۰۳ – ۱۴۰۴) تاکنون به صورت نقطه‌ای ۲۶ درصد نسبت به سال گذشته و نسبت به بلندمدت ۲۳ درصد کمبود بارش داریم و در مهران، میزان بارش در سال زراعی جاری تاکنون ۸۳.۶ میلی‌متر بوده در حالی که سال زراعی گذشته مشابه این تاریخ، بارش مهران ۱۷۹.۳ میلی‌متر بود که بیانگر کاهش ۵۳ درصدی نسبت به سال گذشته و ۶۱ درصدی نسبت به بلندمدت است.
وی با بیان اینکه «خشکسالی در کشور یک واقعیت است»، افزود: این اعداد و ارقام نشان‌دهنده وضعیت نگران‌کننده بارش‌ها است و همچنین با توجه به کاهش بارش‌ها در منطقه و به‌ویژه روی کشور عراق انتظار می‌رود که امسال روزهای زیادی با نفوذ گرد و غبار از کشور همسایه به‌ویژه عراق مواجه شویم که برای مقابله با این چالش‌ها، نیاز به اهمیت و توجه ویژه به هشدارهای هواشناسی و برنامه ریزی دقیق و مدیریت بحران است.
مدیرکل هواشناسی استان ایلام افزود: نفوذ گرد و غبار به استان به عواملی نظیر زمان و مکان تشکیل توده گرد وخاک بستگی دارد، توده‌های گرد و خاکی که نزدیک مرز ایران تشکیل می‌شوند و یا توده هایی که شتاب حرکت آنها بالا است نیاز به اطلاع رسانی سریع خواهند داشت.
وی بیان کرد: این چالش‌ها نشان‌دهنده وضعیت خاصی است که امسال در استان ما وجود دارد، میانگین بلندمدت گرد و غبار در مهران ۵۲ روز است و این تنها مربوط به پدیده‌های خاکی است که از خارج کشور وارد می‌شوند و همچنین، در آبدانان میانگین گرد و غبار ۴۵ روز است.
نادری عنوان کرد که میزان صحت پیش بینی ها پیوند مستقیم با داده‌های دیدبانی گرد و غبار دارد که باید به صورت پیوسته و برخط در اختیار سازمان هواشناسی کشور قرار گیرد.
مدیرکل هواشناسی استان ایلام تأکید کرد که برای مدیریت بهتر این چالش‌ها، نیاز به همکاری و اطلاع‌رسانی دقیق داریم تا بتوانیم از آثار منفی گرد و غبار بر سلامت و محیط زیست کاسته و به مردم اطلاعات لازم را ارائه دهیم.
چالش‌های بیابان‌زایی و اقدام‌های منابع طبیعی
معاون فنی منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام هم به چالش‌های جدی ناشی از جنگل‌زدایی و بیابان‌زایی در استان اشاره کرد و گفت: هرچند جنگل‌های ایلام با ویژگی‌های منحصر به فرد خود در کشور بی‌نظیر هستند اما این اراضی جنگلی به عنوان میراث طبیعی گرانبها با تهدید جدی روبه رو است و جنگل به خصوص درخت بلوط، به عنوان نماد طبیعت استان، نیازمند توجه ویژه است.
حجت اله فتحی با اشاره به وضعیت جنگل‌ها و بیابان‌ها در ایلام، افزود: از سال ۱۳۸۳ پیگیری‌هایی برای حفاظت از جنگل‌ها و مقابله با پدیده ریزگرد و بیابان زایی انجام شده اما هنوز نتایج مطلوبی حاصل نشده است و ایلام به عنوان تنها استان کشور که تمام شهرستان‌های آن (حتی شهرهای مناطق گرمسیر) دارای جنگل هستند، اکنون در معرض خطر بیابان‌زایی قرار دارد و بارندگی کم و پوشش گیاهی ضعیف در برخی نواحی، به شدت بر روی منابع طبیعی تأثیر گذاشته است.
وی به ضرورت اطلاع‌رسانی و همکاری رسانه‌ها اشاره و اضافه کرد: رسانه باید در زمینه آگاهی‌بخشی به مردم و مسئولان در مورد اهمیت جنگل‌ها و چالش‌های پیشرو فعال‌تر عمل کند و ما به عنوان یک استان با منابع غنی طبیعی باید صدای خود را به گوش مسئولان برسانیم و برای حفظ این منابع طبیعی ارزشمند، نیازمند حمایت همه جانبه از سوی دولت و جامعه هستیم تا بتوانیم از آثار منفی بیابان‌زایی جلوگیری کنیم.
فتحی ادامه داد: شوربختانه کانون‌های فرسایش بادی در استان در حال افزایش هستند و این مسأله به ویژه در منطقه مهران نگران‌کننده است و ما باید با همکاری‌های بین‌المللی و کنوانسیون‌های مختلف، گام‌های مؤثری برای مقابله با بیابان‌زایی انجام دهیم و ما با همکاری رسانه‌ها و دیگر نهادها، باید صدای خود را به گوش مسئولان برسانیم و اقدامات اثربخش‌تری در زمینه حفاظت از منابع طبیعی و مقابله با بیابان‌زایی انجام دهیم.
وی با اشاره به تعهدهای بین‌المللی ایران در کنوانسیون‌های مرتبط، گفت که همه ما موظف هستیم که اقدامات بازدارنده‌ای را در راستای کاهش عوامل اقلیمی انجام دهیم و این موضوع هم به حفظ محیط زیست کمک می‌کند، و نیز از مهاجرت‌های اکولوژیکی جلوگیری خواهد کرد.
فتحی به اقدامات انجام شده در عرصه‌های بیابانی اشاره کرد و افزود: ما در زمینه‌های مختلفی از جمله مدیریت توسعه، غنی‌سازی جنگل‌ها و توسعه جنگل‌ها در استان ایلام به ویژه مهران اقداماتی انجام داده‌ایم و اگر این اقدامات را به صورت جمعی و هماهنگ با دیگر دستگاه ها، انجمن های زیست محیطی و عامه مردم پیش برود، به کاهش مشکلات ناشی از بیابان‌زایی کمک می شود.
وی همچنین به معضلات ناشی از مهاجرت دامداران و عشایر اشاره کرد و گفت: در شرایطی که ریزگردها نفس منابع طبیعی استان را بریده‌اند، مراتع استان ما افزون بر عشایر بومی، میزبان عشایر چند استان کشور است که همین امر فشار مضاعف بر عرصه‌های طبیعی استان ایلام وارد کرده است و باید به این نکته توجه کنیم که مدیریت درست منابع طبیعی می‌تواند به حل این معضلات کمک کند. باید تلاش کنیم تا همواره در نشست‌های مدیریتی، اقدام‌های مؤثری را طرح کنیم و از گفتار به عمل برسیم.
فتحی در مورد برخی اقدام‌های مؤثر استان ایلام در مقابله با بیابان‌زایی و گرد و غبار تأکید کرد: نهالکاری به ویژه در شهرستان‌های مهران و دهلران، ایجاد بادشکن‌های زنده اطراف مزارع، مدیریت هرزآب، مالچ‌پاشی، قرق مراقبت، جلوگیری از چرای زودرس و دام غیرمجاز و شناسایی کانون‌های بحرانی، طرح پایلوت بین‌المللی ۲۸ هزار هکتاری در منطقه سمیده و ابوغویر دهلران و تهیه طرح عظیم جنگل‌کاری سیدالشهداء در کشور عراق به گستره یک هزار و ۵۰۰ هکتار از جمله اقدام‌های اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام در موضوع مقابله با گرد و غبار است.
۱۴۴ هزار و ۷۹۹ هکتار از عرصه‌های ایلام غبارخیز است
معاون نظارت و پایش محیط زیست استان ایلام هم در این میزگرد اعلام کرد که براساس بررسی‌های کارشناسی، استان ایلام دارای ۴۲۵ هزار هکتار عرصه بیابانی است که دو کانون بحرانی فرسایش بادی در سطح دو شهرستان دهلران و مهران شناسایی شده است.
علی‌طاهر سارایی افزود: گستره کل این کانون‌ها در استان ۱۴۴ هزار و ۷۹۹ هکتار تعیین شده که از مساحت کل کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در استان ۵۳ هزار و ۸۴۸ هکتار دارای شدت زیاد، ۱۰ هزار و ۷۹۲ هکتار دارای شدت متوسط و ۸۰ هزار و ۱۵۹ هکتار دارای شدت کم است.
معاون نظارت و پایش محیط زیست ایلام ادامه داد: بیشتر این مناطق بحرانی در شهرستان دهلران شامل ابوغویر، چم‌هندی، حسن‌قندی و جنوب این شهرستان و نیز بخش‌هایی از شهرستان مهران را شامل می‌شود.
وی تاکید کرد که ۹۵ درصد گرد و غبار ایلام به دلیل شرایط خاص جریان‌های هوا و بادهای منطقه از کشورهای همسایه غربی است که به سمت کشور ما و نوار مرزی استان ایلام گسیل می‌شود و کشورهای همسایه ایران در مجموع ۲۷۰ میلیون هکتار کانون گرد و غبار دارند که ۱۲۲ میلیون هکتار آن تنها در عربستان و عراق قرار گرفته است.
سارایی با بیان اینکه مهمترین کانون های تولید گرد و غبار در کشورهای عراق، سوریه، عربستان و اردن قرار دارند که به طور متناوب استان های غربی به ویژه استان ایلام را تحت تأثیر قرار می دهند، یادآور شد: بر اساس بررسی‌ها و تقسیم بندی ناشی از وضعیت گرد و غبار استان‌ها، ایلام خود منشا گرد و غبار نیست اما همواره در معرض توده‌های گرد و غبار عربی قرار میگیرد و جزو استان‌های غبارخیز رده دو و در معرض غبار قرار دارد.
اهمیت اثرهای آلودگی هوا بر سلامت عمومی
سرپرست گروه سلامت محیط معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی ایلام هم به اهمیت اقدام‌های انجام شده در حوزه محیط زیست و منابع طبیعی اشاره کرد و با بیان اینکه آلودگی هوا دومین عامل مرگ و میر پس از فشار خون در ایران و جهان است، گفت که سالانه ۸.۱ میلیون نفر در سراسر جهان به دلیل آلودگی هوای آزاد و هوای داخل جان خود را از دست می‌دهند که این آمار نشان‌دهنده اهمیت این موضوع است.
کبری امیدی ادامه داد کمی سازی اثرهای بهداشتی و خسارت اقتصادی منتسب به ذرات معلق pm۲.۵ انجام شده توسط مرکز سلامت محیط و کار و دانشگاه شهید بهشتی، خسارات ناشی از آلودگی هوا را به وضوح نشان می‌دهد و بر اساس اطلاعات به دست آمده، میزان خسارت اقتصادی ناشی از آلودگی هوا در استان ایلام به ۶۸.۶۶ میلیون دلار (حدود سه هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان) در سال ۱۴۰۲ می‌رسد که این اعداد می‌توانند به عنوان منبعی برای پیشگیری و تخصیص اعتبار برای درمان استفاده شوند.
وی همچنین به تعداد مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا اشاره کرد و گفت: از مجموع جمعیت ۶۰۰ هزار نفری استان ایلام، ۱۷۵ نفر به دلیل آلودگی هوا جان خود را از دست داده‌اند که این آمار نشان‌دهنده نیاز به اقدام‌های فوری و مؤثر در راستای کاهش آلودگی هوا است.
امیدی با تأکید بر اهمیت سنجش کیفیت هوا و تأثیر آن بر گروه‌های حساس، افزود: باید توجه کنیم که ذرات معلق PM۲.۵ خطرهای بیشتری برای سلامت انسان به خصوص گروه‌های حساس مانند سالمندان،زنان باردار ،کودکان و بیماران بویژه بیماران تنفسی و قلبی عروقی دارند.
وی ضمن اینکه از رسانه‌ها خواست تا در اطلاع‌رسانی درباره تصمیم‌های مرتبط با سلامت عمومی و آلودگی هوا همکاری کنند، گفت: انتظار می‌رود که رسانه‌ها با شفاف‌سازی اطلاعات، مردم را در جریان وضعیت آلودگی هوا قرار دهند تا بتوانند اقدامات لازم برای حفظ سلامتی خود را انجام دهند.
امیدی تأکید کرد: مراقبت‌های بهداشتی باید به موقع اطلاع‌رسانی شوند تا مردم بتوانند در شرایط بحرانی از خود محافظت کنند و به سلامت عمومی کمک کنند.
وی در مورد برخی از توصیه‌های دانشگاه علوم پزشکی ایلام برای حفظ سلامتی مردم در شرایط آلودگی هوا یادآور شد: همه افراد به ویژه افراد حساس شامل سالمندان، مادران باردار، کودکان و افراد دارای سابقه بیماری قلبی عروقی و تنفسی هنگام بروز گرد و غبار از خانه خارج نشوند یا افراد در صورت نیاز به خروج از خانه حتما ماسک بزنند و زیاد در فضای باز و معرض ریزگرد قرار نگیرند و ورزشکاران در زمان وقوع پدیده گرد و غبار، در فضای باز ورزش نکنند.
امیدی توصیه کرد که افراد در صورت مواجهه با تنگی نفس و هر گونه ناراحتی قلبی- عروقی، فوری به نزدیک‌ترین مرکز بهداشتی و درمانی یا بیمارستان مراجعه کنند، از خرید مواد غذایی به صورت روباز و از فروشنده گان دوره‌گرد خودداری شود و برای پیشگیری از ورود گرد و غبار به داخل ساختمان، در و پنجره‌ها و منافذ بسته شود و از باز و بسته کردن غیر ضرور آنها خودداری کنیم.
مستندساز برجسته ایلامی چه می‌گوید؟
فعال محیط زیست و مستندساز برجسته کشور با انتقاد از اجرای طرح «یک میلیارد نهال» و چالش‌های مرتبط با آن، با اشاره به اینکه برخی از مسائل مربوط به منابع طبیعی در کشور تحت کنترل ما نیست، گفت: درختکاری به تنهایی نمی‌تواند راه‌حل مناسبی برای حفاظت از عرصه های طبیعی در برابر مخاطرهایی چون ریزگردها باشد.
مهدی نورمحمدی با انتقاد از نبود پژوهش کافی در طرح‌های درختکاری قبل از اجرا، اظهار کرد: به طور قاطع می‌گویم که در بحث یک میلیارد نهال، در مجموع چند هزار درخت بلوط هم رشد نکرده است چرا که چرای بی رویه ی دام، ضعف فرهنگ عمومی در برخورد با منابع طبیعی و ده‌ها عامل دیگر مانع رشد نهال جدید در زاگرس است و ضمن اینکه کاشت نهال بلوط و بنه بدون وجود گونه‌های پرستار در زاگرس جواب نمی‌دهد و بسیاری از نهال‌ها، پرورش یافته در محیط کنترل شده نهالستان‌ها هستند که پس از کاشت در طبیعت، توان سازگاری با محیط وحشی را ندارند درست مانند اینکه یک کودک را در خانه با شرایط ایده‌آل نگهداری کنیم و سپس او را به طبیعت وحشی بسپاریم!
خالق مستند آواز جغد کوچک ادامه داد: درختان خشک و مُرده نیز نقش مهمی در زنجیره زنجیزه و اکوسیستم طبیعی دارند چرا که این درختان در طول حیات خود مواد مغذی را از طبیعت جذب کرده و پس از زوال نیز این مواد مغذی به خاک باز می‌گردد و آن را غنی می‌سازد و همچنین محلی مناسب برای تغذیه سوسک‌های بومی و سایر حشرات مفید است که با تجزیه این درختان، به غنای خاک و رشد نهال‌های جدید کمک می‌کنند، اما شوربختانه قطع و خروج این درختان از جنگل باعث می‌شود در یک تنش آب و هوایی همان سوسک بومی به قاتل دیگر درختان تبدیل شوند و برای تغذیه به درختان نیمه خشک حمله کنند و تبدیل به یک آفت برای درختان زنده شوند و به تدریج اکوسیستم طبیعی دستخوش زوال می‌شود.
سازنده مستند پرندگان ایلام همچنین به بحران فرسایش خاک در ایران اشاره کرد و گفت: ایران با فرسایش خاکی هفت برابر میانگین جهانی مواجه است و حتی درختان خشک نیز باید حفظ شوند، زیرا آنها از فرسایش خاک جلوگیری می‌کنند و تخریب پوشش گیاهی و فرسایش خاک یکی از عوامل اصلی گرد و غبار است که باید به آن توجه ویژه‌ای شود.
برنده تندیس بهترین فیلم از بیست و دومین جشنواره بین‌المللی نامور بلژیک با تأکید بر اهمیت آگاهی در زندگی انسان‌ها، افزود: انسان‌ها برای رشد و تعالی به آرامش و دانش نیاز دارند و هر جا که با مخالفت یا انتقادی سازنده مواجه می‌شویم، فرصتی برای یادگیری و رشد ما است و بنابراین با تغییر سیاست‌های زیست محیطی، به جای شتاب دادن به تخریب منابع طبیعی، بر حفظ و احیای آنها تمرکز کنیم و این امر نیازمند آگاهی و همکاری همه‌جانبه است تا بتوانیم به آینده‌ای پایدار برای کشور دست یابیم.
این فعال طبیعت‌گرد، فیلمساز و پژوهشگر محیط زیست که در کارنامه خود جوایز معتبر داخلی و خارجی متعددی در زمینه خلق مستندهایی فاخر با موضوع محیط زیست و طبیعت دارد، به بررسی چالش‌های موجود در حوزه مدیریت منابع طبیعی و تأثیرهای آن بر زندگی انسان‌ها پرداخت و با اشاره به اهمیت جنگل‌های هیرکانی و مدیریت زاگرس، گفت: در بحث مدیریت منابع طبیعی، ما باید به دقت به چالش‌ها و نظرهای مختلف توجه کنیم و این موضوع‌ها به طور طبیعی با سلیقه‌های مختلفی مواجه است و هر کس از زاویه دید خود به آن نگاه می‌کند.
کارگردان مستند عبور از سرزمین آلامتو به موضوع گرد و غبار نیز اشاره کرد و گفت که در دهه ۸۰ به همراه فتح‌الله امیری، مستندساز برجسته ایلامی و ایران، پژوهشی برای ساخت مستند گرد و غبار عربی و تاثیرهای آن انجام دادیم اما امکان تکمیل و پخش این مستند به علت برخی مسائل و سیاست‌های بالادستی به ما داده نشد و این مستند با دلایل نامعلوم از دستور کار حذف شد.
برنده جایزه ویژه پارک گرن پارادیزو از بیستمین جشنواره گرن پارادیزو ایتالیا به ضرورت انجام اقدام‌های فوری برای احیای طبیعت و اجرای چرخه توالی جنگل‌کاری در ایران تأکید کرد و با اشاره به شرایط اقلیمی و فرسایش خاک بیان کرد که ما باید گام‌های اورژانسی برای جنگل های زاگرس برداریم تا طبیعت بتواند خود را بازپروری کند.
کارگردان مستند چند قدم تا چراغ قرمز ادامه داد: منابع طبیعی ایران مانند یک شبکه عنکبوتی است که با فرهنگ و سیاست در ارتباط هستند و اگر بخواهیم درختکاری کنیم، باید توجه ویژه‌ای به سازمان‌ها و نهادهای مرتبط با تغییرهای اقلیمی داشته باشیم و درختکاری باید با اولویت‌بندی در کوهستان‌های زاگرس و با گونه بلوط و سایر گونه‌های همراه انجام شود.
برنده سیمرغ بلورین سی و دومین جشنواره فیلم فجر با انتقاد از کمبود فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی در زمینه فرهنگ سازی برای منابع طبیعی و محیط زیست گفت: بودجه و اعتبار، اقدام‌ها، و فعالیت‌های آموزشی و فرهنگی در زمینه محیط زیست و منابع طبیعی در مقایسه با میزان تخریب‌ها و آسیب ها بسیار اندک است.
پیامدهای انکارناپذیر ناشی از گرد و غبار
پدیده گرد و غبار آثار مخربی بر سلامت جامعه و محیط زیست دارد که از جمله این پیامدها می‌توان به افزایش بیماری‌های ریوی و تنفسی و کاهش سلامت عمومی، کاهش تولیدات کشاورزی و دامداری، تخریب جنگل‌ها و طغیان آفات و بیماری‌های گیاهی، کاهش تولید علوفه مراتع، مهاجرت از روستاها یا شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ و افزایش روند تخلیه مناطق روستایی، شتاب در فرسایش خاک، تخریب و خسارت به تأسیسات صنعتی، کشاورزی و زیرساخت‌های فنی، افزایش فقر و کاهش معیشت مطلوب اقتاصدی و بی‌رغبتی به سرمایه‌گذاری در مناطق تحت تأثیر گرد و غبار اشاره کرد.
بدون شک همکاری و اجماع همه کشورهای درگیر پدیده گرد و غبار در اجرای برنامه‌های سازمان ملل متحد برای کاهش این معضل بین‌المللی، به اشتراک گذاشتن دانش مقابله با ریزگردها توسط کشورهای درگیر، افزایش آگاهی عمومی جوامع زیر تاثیر ریزگردها و تسهیل در ایجاد گفت و گوی مشترک میان کشورهای درگیر با پدیده گرد و غبار می‌تواند از میزان تولید آن و همچنین مخاطرهای زیان‌بارش بکاهد.
بی‌توجهی به ریزگردها باعث مرگ و میر سالانه هزاران نفر در جهان می‌شود و عمده آسیب‌ها و مرگ و میر متوجه افراد خردسال، مسن، بیماران ریوی و قلبی است و همچنین شتاب بالای ذوب شدن یخ‌ها و یخچال‌های طبیعی را به دنبال دارد.
توفان‌های گرد و غبار دیگر از بحرانی منطقه‌ای به مساله و چالش مهم و مخاطره آمیز جهانی تبدیل شده و مقابله با آن تنها در گرو افزایش دانش عمومی کشورها و نیز هم‌افزایی و اجماع میان سران کشورهای درگیر است.
در سال‌های گذشته همایش و نشست‌های بین‌المللی زیادی با حضور کشورهای درگیر با موضوع گرد وغبار تشکیل شده است و دانشگاه ایلام نیز اوایل اردیبهشت ۱۳۹۷ میزبان ۳۴۶ نفر شامل ۲۵۹ شخصیت دانشگاهی و ۸۷ شخصیت اجرایی و علمی از داخل و خارج کشور در دومین همایش بین المللی گرد و غبار بود که این شخصیت‌ها افزون بر ایران از متخصصان برجسته علمی، پژوهشی و دانشگاهی در زمینه گرد و غبار از کشورهای چین، اسپانیا، استرالیا، پاکستان، آفریقای جنوبی، آمریکا و عراق نیز جزو سخنرانان کلیدی این همایش سه روزه بودند.
موضوع اساسی و مهم که نباید از آن غافل ماند اینکه سدسازی‌های بزرگ کشور ترکیه از جمله سد آتاتورک و ایلیسو باعث تضییع و پایمال شدن حقابه کشورهای پایین دست سد از جمله ایران، عراق و سوریه شده است و کاهش جریان آب در پایین دست به تدریج موجب خشکسالی و تشکیل شوره‌زارها و کانون‌های ریزگرد شده است.
سد آتاتورک یکی از اصلی‌ترین سدهای پروژه GAP و پنجمین سد بزرگ جهان از لحاظ حجم کار ساختمانی و از لحاظ تولید برق آبی نیز در رتبه سوم جهان است و به کرات دولت های ایران و عراق شکایت‌های متعددی مبنی بر رعایت نکردن حقابه توسط دولت ترکیه و تشدید فاجعه محیط زیستی در آسیای باختری و افزایش ریزگردها به سازمان ملل ابلاغ کردند که این شکایت‌ها نتیجه خاصی را در بر نداشته است.
نکته مهم پایانی اینکه باید بدانیم که طبیعت میراث و متعلق به هیچ فرد، یا گروه و نسلی نیست بلکه امانتی گرانبها و تجدیدناپذیر و از دست رفتنی است که باید آن را سالم به نسل های بعدی واگذار کنیم و این رسم امانت‌داری طبیعت نسل به نسل ادامه یابد.
