به گزارش ایرنا، هیدروپونیک به روش و شیوه رشد و پرورش گیاهان در بستری بدون خاک گفته می‌شود که این نوع کشت از سال ۱۹۲۹ توسط ویلیام فردریک گریک از دانشگاه کالیفرنیا به اثبات رسید و به تدریج در کشورهای مختلف دنیا رواج پیدا کرد.
هلند، ایالات متحده آمریکا، کانادا، استرالیا و اسپانیا از کشورهای پیشرو در کشت هیدروپونیک هستند و این نوع کشت در مناطق شهری و کم آب بیشتر از دیگر مناطق مورد توجه قرار گرفته است.
ایران با توجه به اینکه در منطقه خشک و نیمه خشک واقع شده و از لحاظ منابع آبی با مشکل مواجه است، نیاز دارد برای تامین امنیت غذایی به کشت محصولات کم آبر و شیوه‌های کشت مبتنی بر صرفه‌جویی در مصرف آب روی آورد.
یکی از برنامه های وزارت جهاد کشاورزی در کشور ترویج و توسعه کشت‌های گلخانه‌ای به شیوه هیدروپونیک است و این مهم هم در استان کردستان به جد دنبال می شود و تاکنون چندین مجتمع های گلخانه ای احداث شده و تعدادی هم در دست اجراست.
به منظور اطلاع از وضعیت استان در زمینه کشت هیدروپونیک و مزایای این نوع کشت و مناسب بودن آن برای چه نوع محصولاتی، با زاهد حاجی‌میرزایی مدیر امور باغبانی سازمان جهاد کشاورزی کردستان گفتگویی انجام داده ایم که شرح آن در ذیل می آید.
ایرنا: در استان ۴۸ هکتار گلخانه وجود دارد از این سطح، چه میزان به کشت هیدروپونیک اختصاص پیدا کرده است؟
حاجی میرزایی: در حال حاضر ۴۸ هکتار گلخانه در سطح استان با تولید هشت هزار و ۶۰۰ تن محصول وجود دارد و از این میزان، ۱۶.۵ هکتار واحد گلخانه ای با کشت هیدروپونیک در حال فعالیت هستند و عمده محصولات تولیدی در گلخانه‌های هیدروپونیک شامل سبزی، صیفی و توت فرنگی است.
ایرنا: کشت هیدروپونیک به نسبت کشت های دیگر دارای چه مزیت هایی است؟
حاجی‌میرزایی: در مقایسه با کشت سنتی، کشت هیدروپونیک در گلخانه می تواند بازدهی بالاتری داشته باشد. به دلیل کنترل دقیق تر شرایط محیطی و مواد مغذی، در این شیوه گیاهان سریعتر رشد و محصول بیشتری تولید می کنند.
مصرف آب کمتر از دیگر مزیت‌های این نوع کشت است و افزون براین، آب مورد استفاده در سیستم هیدروپونیک می تواند بازیافت شود و اینگونه از هدر رفتن آن جلوگیری می شود.
از آنجاکه در شیوه هیدروپونیک گیاهان در محیطی کنترل شده رشد می‌کنند لذا کمتر در معرض آفات و بیماری‌ها قرار می گیرند و این امر باعث کاهش نیاز به استفاده از سموم و آفت کش‌ها می‌شود.
کشت هیدروپونیک نیازی به خاک ندارد و این امر باعث می شود که بتوان در مناطقی که خاک مناسب برای کشاورزی وجود ندارد، محصول تولید کرد.
در گلخانه می توان شرایط محیطی مانند دما، رطوبت و نور را به طور دقیق کنترل کرد و این امر باعث می شود گیاهان در بهترین شرایط ممکن رشد کنند. افزون براین موارد ذکر شده با استفاده از گلخانه و سیستم هیدروپونیک می توان در تمام طول سال محصول تولید کرد.
ایرنا: موانعی که باعث شده با وجود مزیت فراوان کشت هیدروپوینک این نوع کشت به طور گسترده انجام نشود، چیست؟
حاجی میرزایی: راه اندازی یک سیستم هیدروپونیک در گلخانه نیاز به سرمایه گذاری اولیه قابل توجهی دارد؛ هزینه تجهیزات، سیستم های کنترل محیطی، مواد مغذی و ساخت گلخانه می تواند برای بسیاری از کشاورزان بازدارنده باشد. علاوه براین کشت هیدروپونیک نیازمند دانش و مهارت های تخصصی در زمینه های مختلف مانند تغذیه گیاهی، کنترل محیطی، مدیریت بیماری ها و آفات است که کمبود نیروی کار ماهر و متخصص از دیگر موانع توسعه این روش کشت به شمار می رود.
سیستم های هیدروپونیک متکی به فناوری پیشرفته هستند و این وابستگی می تواند مشکلاتی را در صورت خرابی تجهیزات، قطعی برق یا عدم دسترسی به قطعات یدکی ایجاد کند بنابراین این مسئله هم از دیگر عوامل بازدارنده محسوب می شود.
ناگفته نماند مدیریت صحیح مواد مغذی در سیستم های هیدروپونیک بسیار مهم است و عدم تعادل در مواد مغذی می تواند منجر به مشکلات رشدی و کاهش عملکرد محصول شود.اگرچه کشت هیدروپونیک می تواند به کاهش استفاده از سموم کمک کند اما همچنان در معرض بیماری‌ها و آفات قرار دارد، لذا مدیریت بیماری ها و آفات در سیستم های هیدروپونیک می تواند چالش برانگیز باشد.
برخی از محصولات کشاورزی به خوبی در سیستم های هیدروپونیک رشد نمی کنند و این محدودیت می تواند برای کشاورزانی که تمایل به کشت محصولات متنوع دارند، یک مانع محسوب شود. در برخی از مناطق، مصرف کنندگان ممکن است نسبت به محصولات تولید شده به روش هیدروپونیک تردید داشته باشند و ترجیح دهند محصولات تولید شده به روش سنتی را خریداری کنند.
اگرچه کشت هیدروپونیک می تواند به کاهش مصرف آب و سموم کمک کند اما همچنان می تواند مسائل زیست محیطی خاص خود را داشته باشد؛ به عنوان مثال، دفع مواد مغذی استفاده شده و مدیریت پسماندها می تواند چالش برانگیز باشد.
ایرنا: آیا هر نوع محصولی امکان کشت به این شیوه را دارد؟
حاجی میرزایی: خیر، هر نوع محصولی امکان کشت به شیوه هیدروپونیک را ندارد. اگرچه بسیاری از محصولات را می‌توان با موفقیت به روش هیدروپونیک کشت کرد اما برخی از محصولات به دلیل نیازهای خاص خود، برای این روش مناسب نیستند.
محصولات مناسب برای کشت هیدروپونیک شامل سبزیجات برگی از جمله کاهو، اسفناج، کلم، ریحان، جعفری و سایر سبزیجات برگی است که به خوبی در سیستم‌های هیدروپونیک رشد می‌کنند.
میوه‌های کوچک هم چون توت فرنگی، تمشک، بلوبری و سایر میوه‌های کوچک و صیفی‌جاتی مثل گوجه‌فرنگی، خیار، فلفل دلمه‌ای و بادمجان به خوبی در سیستم‌های هیدروپونیک رشد می‌کنند.
گیاهان دارویی و معطر مانند نعناع، آویشن، رزماری و سایر گیاهان دارویی و معطر و بسیاری از گل‌ها مانند رز، ارکیده، لیلیوم و گل‌های زینتی دیگر را می‌توان به صورت هیدروپونیک کشت کرد اما محصولات نامناسب یا چالش‌برانگیز برای کشت هیدروپونیک شامل هویج، سیب‌زمینی، چغندر و سایر محصولات ریشه‌ای است که به دلیل نیاز به فضای زیاد برای رشد ریشه، برای کشت به این شیوه مناسب نیستند. با این حال، برخی از انواع خاص و کوچک این محصولات را می‌توان با استفاده از روش‌های خاص هیدروپونیک کشت کرد.
بی شک درختان میوه و سایر درختان به دلیل اندازه بزرگ و نیازهای خاص خود، برای کشت هیدروپونیک مناسب نیستند و غلات و حبوبات هم به دلیل نیاز به فضای زیاد و هزینه بالای تولید، به طور معمول به این روش کشت نمی‌شوند.
محصولاتی که به طور سنتی در خاک‌های سنگین و غنی کشت می‌شوند، ممکن است برای کشت هیدروپونیک مناسب نباشند، مگر اینکه شرایط خاصی فراهم شود.
به طور کلی، محصولاتی که چرخه رشد کوتاهی دارند، فضای کمی اشغال می‌کنند و نیازهای غذایی نسبتاً ساده‌ای دارند، برای کشت هیدروپونیک مناسب‌تر هستند. برای کشت محصولات دیگر، ممکن است نیاز به سیستم‌های هیدروپونیک خاص و دانش تخصصی باشد.
ایرنا: برنامه سازمان برای توسعه این نوع کشت در استان چیست؟ آیا از واحدها برای استفاده از این کشت حمایت مادی و معنوی( مشاوره کارشناسان و غیره) می شود؟
حاجی میرزایی: با توجه به تغییرات اقلیمی ایجاد شده در کشور و خشکسالی های بوجود آمده توسعه گلخانه یکی از سیاست های اولویت دار وزارت جهادکشاورزی و به تبع سازمان جهادکشاورزی استان است که در این راستا به دلیل مزایای بالای کشت‌های هیدروپونیک نسبت به کشت خاکی و امکان توسعه گلخانه در عرصه هایی که خاک مناسب برای کشت محصولات را ندارند به متقاضیان و سرمایه گذاران این حوزه توصیه به این نوع کشت می شود.
در این راستا سازمان جهاد کشاورزی با پرداخت تسهیلات و آموزش فنی بهره برداران از این طرح حمایت می‌کند.
ایرنا: آیا عملکرد تولید در کشت هیدروپونیک نسبت به کشت خاکی بیشتر است و استفاده از آن مقرون به صرفه هست؟
حاجی میرزایی: بله، به طور کلی عملکرد تولید در کشت هیدروپونیک نسبت به کشت خاکی بیشتر است. این افزایش عملکرد به دلایل مختلفی از جمله کنترل دقیق شرایط محیطی، دسترسی آسان به مواد مغذی، کاهش رقابت، کاهش بیماری ها و آفات اتفاق می افتد.
در کشت هیدروپونیک، شرایط محیطی مانند دما، رطوبت، نور و دی اکسید کربن به طور دقیق کنترل و این امر باعث می شود که گیاهان در بهترین شرایط ممکن رشد کنند و عملکرد بالاتری داشته باشند.
در کشت هیدروپونیک، مواد مغذی به طور مستقیم به ریشه گیاهان می رسند. این امر باعث می شود که گیاهان انرژی کمتری برای جذب مواد مغذی صرف کنند و بیشتر انرژی خود را صرف رشد و تولید محصول کنند.
مقرون به صرفه بودن کشت هیدروپونیک به عوامل مختلفی از جمله هزینه های اولیه و جاری، قیمت فروش محصول و بازار بستگی دارد به گونه ای که هزینه اولیه راه اندازی یک سیستم هیدروپونیک شامل هزینه تجهیزات، سیستم های کنترل محیطی و ساخت گلخانه بالا و هزینه های جاری کشت به این شیوه هم دربرگیرنده هزینه برق، آب، مواد مغذی، نیروی کار و نگهداری سیستم است.
قیمت فروش محصول تولید شده به روش هیدروپونیک می تواند بالاتر از قیمت محصول تولید شده به روش خاکی باشد و دسترسی به بازار مناسب برای فروش محصولات تولید شده به روش هیدروپونیک بسیار مهم است.
با توجه به این عوامل، می توان گفت که کشت هیدروپونیک در صورتی مقرون به صرفه است که هزینه اولیه راه اندازی سیستم به طور دقیق محاسبه شود و هزینه های جاری به طور موثر مدیریت شوند، محصولات با قیمت مناسب به فروش برسند و دسترسی به بازار مناسب وجود داشته باشد.
به طور کلی، کشت هیدروپونیک می تواند یک روش تولید سودآور باشد اما نیاز به برنامه ریزی دقیق و مدیریت صحیح دارد.
