به گزارش خبرنگار ایرنا، روستای قلایچی در ۱۲ کیلومتری شمال شرقی شهر بوکان واقع شده است؛ این منطقه تاریخی برای اولین بار در سال ۱۳۶۳ شمسی مورد کاوش‌های باستانی شناسی قرار گرفت و آثاری از هزاره اول در اثر این حفاری‌ها پیدا شد.
این اثر تاریخی در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۳۸۲۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.
با توجه به تخریب‌ها و کاوش‌های غیرمجاز و همچنین کشف تعدادی از آجرهای منقوش لعاب‌دار در سال ۱۳۸۴، هیئتی باستان شناس مأمور کاوش در تپه شدند که ۲ ماه به طول انجامید و این اولین فصل کاوش تپه قلایچی محسوب شد.
طی کاوش به عمل آمده آثار بسیار ارزنده و غنی از این منطقه برداشت شد که از مهم‌ترین آن‌ها میتوان به بقایای یک ساختمان بزرگ اشاره کرد؛ آثار مکشوفه بیانگر معماری مذهبی در این منطقه است.
ساختمان شامل یک تالار بزرگ از شرق تا غرب تپه است که در جبهه غربی آن ۲ اتاق و در جبهه شرقی برج‌ها، دروازه ورودی و اتاق‌های جانبی قرار دارند؛ روی دیوارهای درونی تالار نقاشی‌های دیواری به صورت استادانه تزئین شدهاند.
غیر از دیوارنگاره‌ها که از اهمیت ویژهای برخوردارند آجرهای لعاب‌دار منقوش نیز در اندازههای مختلف و گوناگون وجود دارند که در ساخت قسمت‌هایی از بنا به‌کار رفتهاند.
ارزندهترین مدرک تاریخی به دست آمده از این تپه، سنگ یادمانی است که تنها بخشی از آن به اندازههای ۱۵۰×۸۰ سانتیمتر به جای مانده است؛ این کتیبه به روی سنگ یادبودی از جنس سنگ آهک است که در نخستین فصل کاوش در سال ۱۳۶۴ کشف شد.
کتیبه به دوره فرمانروایی مانا، از سال ۷۱۶ قبل از میلاد به بعد تعلق دارد؛ فحوای کتیبه حاکی از به رسمیت شناخته شدن یانزی یا حاکم شهر زعتر پایتخت مانا است.
پس از فصل اول کاوش تپه قلایچی در سال ۱۳۶۴، کاوش در این منطقه موقتا متوقف شد؛ سرانجام در سال ۱۳۷۸ کاوش در تپه قلایچی از دومین تا نهمین فصل آن به ترتیب از سال ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۵ ادامه داشت و در طی این فصول قسمت‌های باقی‌مانده تالار و اتاق‌های جانبی یک تا ۸، حیاط سنگ‌فرش منظم شرقی، حیاط تراس‌دار سنگ‌فرش شمالی، پلههای اصلی غربی، سکوهای سه‌گانه و حصار اصلی و سطوح آجری و حجم زیادی از اشیای تزئینی، سفالی، فلزی و آجری از زیر خاک سربرآورد.
محوطه اصلی قلایچی یک بنا با ساختارهای وابسته است که به همراه فضاهای مرتبط با آن در درون یک حصار مستحکم قرار گرفته است؛ یک دروازه اصلی با ساختارهای تدافعی و یک در کوچک در قسمت شمال واقع شده که یکی از بزرگترین بناهای آن دوران بوده است.
با توجه به مدارک سفالی و موارد به دست آمده و سایر یافتهها، کارشناسان برای قالایچی تاریخی را از اواخر قرن هشتم تا میانه سده هفتم قبل از میلاد نیز پیشنهاد می‌دهند.
بازگشت آجرهای قلایجی قاچاق شده به داخل کشور پس از ۴۰ سال
سال‌های اول پس از انقلاب اسلامی آجرهایی با قدمت ۲ هزار و ۸۰۰ ساله ساله لعاب‌دار و رنگینی که از تپه‌های قلایچی به‌صورت قاچاق از ایران خارج شده بودند، با کمک دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی به داخل کشور برگشت داده شد.
این آثار بعد از ۴۰ سال و در آذرماه سال ۱۳۹۹، با تلاش حقوقی و همکاری دولت دوازدهم با سوئیس به ایران پس داده شد و هم‌اکنون در موزه های داخل ایران در معرض دید علاقمندان هستند.
این قطعه آجرهاب لعاب‌دار که نقش‌هایی از پرنده، گاو و بز بالدار با سر انسان و دیگر نقش‌های ترکیبی حیوان و انسان در آن‌ها دیده می‌شود مربوط به تمدن مانایی است.
شهرستان بوکان دارای آثار و ابنیه های باستانی، تاریخی و مذهبی از جمله قلعه سردار، مسجد جامع، گنبد سردار، مسجد حمامیان، زندان آغجیوان، تپه سماقان، تپه قاراوه حاج شیخ گل، پیرمحمد، پیر اسماعیل و خانقاه زنبیل است.
بوکان با ۲۷۰ هزار نفر جمعیت در جنوب آذربایجان غربی واقع شده است.
آذربایجان غربی دارای یک هزار و ۸۰۰ اثر تاریخی ثبت ملی و جهانی است که از این میان قره کلیسای چالدران، تخت سلیمان تکاب، آیین مذهبی قره کلیسای چالدران، کاروانسرای شاه عباسی خوی و کلیسای زور ماکو در فهرست آثار ثبت شده جهانی قرار دارد(پنج اثر ثبت جهانی شده است) و مابقی ثبت ملی است.
