درست در زمانی که ماهیان در چرخه طبیعی زندگیشان راهی «زیستگاه تخم‌ریزی» رودخانه‌های جنوبی دریای خزر می‌شوند صیادان به رودها هجوم می‌برند یکی از این رودها آستاراچای در مرز بین ایران و آذربایجان است. پیش‌تر این کار طبق پروتکل مرزبانی‌های دو کشور همسایه در فرصت محدود یک ماهه ۲۵ اسفند تا ۲۵ فروردین انجام می‌شد و حالا با وجود گذشت این فرصت همچنان صید ادامه دارد. از نظر کارشناسان محیط زیست برداشت از ماهیان پیش از تخم‌ریزی و با این حجم بالا، فرصت بازتولید همه گونه‌ها را اعم از خوراکی و غیر خوراکی می‌گیرد و فقط محدود به آبزیان اقتصادی نمی‌شود.
اصغر عبدلی، اکولوژیست و متخصص آبزیان که سال‌ها در مورد ماهی‌های رودخانه‌های حوضه آبریز خزر پژوهش کرده است در مورد تصاویر منتشر شده از نحوه صیادی در آستاراچای می‌گوید: آب دریای خزر لب‌شور است به همین دلیل برخی ماهیان آب شیرین بخشی از عمر خود را در این دریا می‌گذرانند و صرفا برای تولید مثل وارد رودخانه می‌شوند مثل ماهی سفید، آزاد، خاویار، سیاه‌کولی، شاه‌کولی، کپور و ... . فصل مهاجرت این گونه‌ها از دریا به رودخانه از اواخر اسفند تا بهار است. وقتی در این فصل از سال رود با تورهای ماهیگیری قرق می‌شود- به طوری که امکان عبور حتی یک ماهی هم وجود نداشته باشد، به معنای این است که چرخه زندگی این گونه‌ها متوقف می‌شود. با این کار علاوه بر اینکه ذخایر آبزیان از دست می‌رود، در سال‌های بعد هم با انقراض آبزیان مواجه خواهیم شد؛ ماهیانی که بیشترشان اقتصادی هستند و صیادان در فصل پاییز و زمستان می‌بایست برای امرار امرار معاش آنها را نه در رودخانه که در دریا صید کنند. من واقعا متاسفم از اینکه شیلات و محیط زیست که وظیفه حفظ این ذخائر و منابع ازرشمند را دارند هیچ کاری انجام نمی‌دهند. حالا انتظار اصلی از مردم و جوامع محلی است، مخصوص صیادانی است که در دریای خزر صید می‌کنند. آنها اگر می‌خواهند شغلشان پایدار باشد باید از رودخانه‌ها و مسیر مهاجرت ماهیان حفاظت کنند.
این متخصص آبزیان دریای خزر بخشی از مشکل را از سوی شیلات می‌داند و می‌گوید: بیش از ۴۰ سال است که شیلات به جای حفاظت از رودخانه‌ها به تکثیر مصنوعی ماهیان اقتصادی می‌پردازد. در حالی که حفاظت از رودخانه‌ها کمک می‌کند بدون هزینه‌های کلانی که برای تکثیر مصنوعی می‌شود، علاوه بر گونه‌های اقتصادی، چندین گونه دیگر نیز حفاظت شوند. با این کار تنوع زیستی در رودخانه‌ها و دریای خزر حفظ می‌شود. علم ثابت کرده، ماهی که حاصل تکثیر طبیعی است، هم دوام بهتری دارد و هم میزان بازگشتش به دریا و در نتیجه سبد صیادها بیشتر خواهد بود. وجود آن همه صیاد در رودخانه به معنای این است که بالاخره ماهیان به رودها برمی‌گردند و تنها کاری که باید کرد این است که چرخه طبیعی زندگیشان حفظ شود.
به گفته اصغر عبدلی رودخانه‌های بزرگ دریای خزر به دلیل ساخت سدهای متعدد بر روی ولگا، سفیدرود، گرگان رود، تجن و ... امکان تولید مثل ماهیان را از بین برده است؛ در این شرایط، رودهای کوچک مثل مویرگ‌های کوچکی عمل می:نند که به قلب خون می‌رسانند. بقای بسیاری از این ماهیان وابسته به رودهای کوچک است. اگر سازمان حفاظت محیط زیست و شیلات از این رودخانه‌ها حمایت کند هنوز هم فرصت بازسازی ذخایر طبیعی وجود دارد. درست در اوج زمان زادآوری ماهیان، دیدن این همه صیاد در رودخانه تصویری رنج‌آور است. زمان تولید مثل حساس‌ترین زمان زیست هر موجود زنده است. این شرایط روزبه‌روز بدتر می‌شود به نظر می‌رسد سازمان‌های متولی هیچ کاری انجام نمی‌دهند.
او در پاسخ به این سوال که آیا پسروی دریای خزر فشار مضاعف به ذخایر و تنوع زیستی آبزیان دریای خزر خواهد داشت، می‌گوید: پسروی دریای خزر در قسمت‌های شمال و جنوب شرقی بیشتر از سایر مناطق است. علت اصلی پسروی خزر پیش از هر چیز تغییر اقلیم است. متعاقب آن گرم‌شدن زمین، کاهش بارندگی، افزایش تبخیر از سطح آب و کاهش ورودی آب رودخانه‌ها باعث شده است که سالانه ۲۵-۲۰ سانتی‌متر از سطح دریای خزر کم شود. اما نکته مهم این است که کاهش سطح دریای خزر در زیستگاه‌های ساحلی مثل گمیشان در جنوب شرق خزر و تالابهای ساحلی موثر است ولی در مورد بسیاری از رودخانه‌های کوچک مثل سردآبرود، چالوس، شفا رود، آستاراچای و ... به دلیل قرارگیری در منطقه‌ای که شیب تند و عمق آب زیاد است این مشکل بسیار کمتر است. در نهایت رودخانه‌ها به دریا می‌ریزند و فقط کافی است حقابه زیست محیطی آنها رعایت شود.
این متخصص تنوع زیستی درمورد اهمیت رودهای ایران در ایجاد تنوع زیستی دریای خزر گفت: فاصله دریای خزر با کوهستان البرز کم است و ماهیان با عبور از ۲۰ تا ۵۰ کیلومتر به محل تخم‌ریزی می‌رسند و این فرصت خوبی به آبزیان می‌دهد تا تجدید نسل کنند در رودخانه ولگا این فاصله بعضا به هزار کیلومتر می‌رسد و خشک شدن دریای خزر می‌تواند این مسیر را از بین ببرد. به همین دلیل جایگاه رودخانه‌های کوچک جنوب خزر که در خاک ایران قرار دارد در بعد ملی و بین‌المللی مهم است.
سالهاست تکثیر مصنوعی فقط برای ماهیان اقتصادی صورت می‌گیرد و در این بین سایر گونه‌ها نادیده گرفته می‌شود. دکتر اصغر عبدلی با اشاره به این موضوع می‌گوید: گونه فقط در دریای خزر زندگی می‌کند. این آبزی مصرف خوراکی ندارد و برای تولید مثل، به مانند ماهیان، وارد آب شیرین رودخانه‌ها می‌شود و از قضا بعد از تولید مثل نیز می‌میرد. این گونه به دلیل همین اتفاقی که در رودخانه‌های ما می‌افتد شدیدا در معرض انقراض است و در فهرست IUCN قرار گرفته و هیچ کسی به دنبال حفاظت از آن و یا تکثیر آن نیست. از این دست گونه‌ها که در معرض انقراضند زیاد است. باید برای آنها با حفاظت از مسیرهای زادآوری در رودخانه‌ها کاری کرد.
