به گزارش همشهری آنلاین این پویش قصد دارد زنبیل‌های حصیری دست‌بافت زنان گیلان را از گوشه منازل خارج کند و برای خرید روزانه به بازار بیاورد. فرزاد رشیدی، مشاور تخصصی معاونت صنایع دستی کشور به همشهری می‌گوید که پس از ثبت ملی روستای فشتکه گیلان در حصیر بافی، پویش زنبیل‌های حصیری نه تنها کمک به محیط زیست بلکه استفاده از رواج دست‌بافته‌های یک هنر کهن است.
زنبیل‌های مد روز
انتخاب کیسه‌های پارچه‌ای برای استفاده کمتر از پلاستیک را بارها شنیده‌ایم. گیلانی‌ها اما این بار با قصه‌ای از دستهای مهربان زنان روستایی برای کمک به محیط زیست آمده‌اند. پویش زنبیل‌های حصیری قرار است روایت دست‌هایی باشد که با آرامش و حوصله، ساقه‌های سبز طبیعت را به هم می‌بافد و زنبیلی ساده اما مهربان با محیط زیست می‌آفریند. زنبیل‌هایی سبک و خوش آب و رنگ که گرمای آفتاب را با خود دارد و جایگزینی لطیف برای کیسه‌های بی‌روح پلاستیکی است.
مشاور تخصصی معاونت صنایع دستی کشور که تجربه فعالیت در حوزه صنایع دستی گیلان را نیز دارد به همشهری می‌گوید: «گاهی صنایع دستی برای محیط زیست مخرب است، مثل استفاده از ساقه گیاهان انجیلی یا سرخدار که در معرض انقراض هستند، اما حصیربافی گیلان صنایع دستی حامی و حافظ محیط زیست تولید می‌کند.» فرزاد رشیدی ادامه می‌دهد: «من همیشه یک زنبیل حصیری در خودرو دارم که فلاسک چای و لیوانم در آن هست. زنبیلی بسیار سبک، مقاوم و زیبا.»
رشیدی پویش زنبیل حصیری در گیلان را در شهرستان خمام پویاتر می‌داند و می‌گوید: «هنرمندان حصیرباف روستاهای خمام با سلیقه مخاطب همسو شدند و زنبیل‌هایی تلفیقی از حصیر با چرم یا پارچه می‌بافند. این موضوع پویش زنبیل را موفق می‌کند.»
او می‌گوید: «ارائه تسهیلات ویژه به هنرمندان حصیرباف می‌تواند این پویش ارزشمند را که هم حمایت از صنایع دستی کهن است و هم دوستدار محیط زیست، در عرصه کشور گسترده کند.»
حصیر به جای پلاستیک
نگاهی به حصیربافی نشان می‌دهد پیش از این که پلاستیک تا این اندازه وارد زندگی روزمره شود، از ابزاری که با این هنر درست می‌شد، استفاده می‌شد. زنبیل و سید خرید، جای نان و جای میوه، فرش حصیری یا زیرانداز، پوشش سقف و دیوار کلبه‌ها، کلاه و بادبزن از جمله این وسایل حصیری هستند. استفاده از لوازم حصیری به عنوان جای نان و میوه سبب ماندگاری بیشتر آنان و جلوگیری از کپک زدن می‌شود. علاوه بر این ظروف آب و غذای سفالی و چوبی، شانه‌ها و قاشق و چنگال‌های چوبی و سفره‌های پارچه‌ای هم جای خود را به پلاستیک داده‌اند.
بازگشت به طبیعت
طبق آمار اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان ۵.۵ درصد از زباله‌های استان را پسماندهای پلاستیکی تشکیل می‌دهد. فرهاد حسینی طایفه، مدیرکل اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان، زنبیل حصیری را نماد استان گیلان می‌داند و می‌گوید: «این پویش به خانواده‌ها یادآوری می‌کند تا با استفاده از ظروف بادوام و زنبیل‌های حصیری، نقش خود را در حفظ محیط زیست ایفا کنند. پویش زنبیل در تلاش است با جایگزینی موادی با کاربری طولانی مدت، گامی مؤثر در پاکسازی طبیعت بردارد.»
در استان ها
هر چند آغاز پویش زنبیل‌های حصیری از گیلان است، اما فرزاد رشیدی، مشاور تخصصی معاونت صنایع دستی کشور معتقد است این پویش قابلیت تسری به استان‌های دیگر را نیز دارد.
دانش‌آموزان، سفیران محیط‌زیست
امیر سراجی، معاون تربیت بدنی و سلامت آموزش و پرورش گیلان معتقد است بار اصلی این پویش بر دوش دانش‌آموزان است و می‌گوید: « ۳۷۵ هزار دانش‌آموز و ۲۶ هزار نفر کادر فرهنگی استان، سفیرانی برای انتقال مفاهیم زیست محیطی به خانواده‌ها هستند تا نسل آینده امانتداران بهتری برای زمین باشند.»
دست‌بافته بانوان روستا
حصیربافی در گیلان قدمت ۵ هزار ساله دارد. زنبیل، زیرانداز، کلاه و سبد انواع محصولاتی است که با حصیربافی از سوی هنرمندان تولید می‌شود. زنبیل‌بافی در گیلان معمولا از ساقه برنج، نی، یا گیاه حصیر در حاشیه مرداب و تالاب می‌روید، بافته می‌شود. «لی» یا «گالی» در مرداب ها و مناطق پر رطوبت رشد می‌کند و به زمین‌هایی که این نوع گیاه به وفور در آن رشد می‌کند، «لیجار» می‌گویند.
لیجارهای اطراف فشتکه توسط داس درو و پس از خشک شدن در آفتاب، ماده اولیه صنایع‌دستی حصیربافی می‌شود. این نوع زنبیل حصیری سبک و با دوام است و اگر دیگر کارایی نداشته باشد هم در طبیعت به راحتی تجزیه می‌شود. گیاه حصیر موقع برداشت سبز رنگ است که در زبان محلی گیلکی به آن «لی» یا «گالی» می‌گویند؛ بعد از چیده شدن آن را به صورت دستهای بر سطح زمین پهن می‌کنند تا خشک شود و وقتی خشک شد رنگ گیاه از سبز به سفید تبدیل می‌شود و هنرمند توشه یک سال مواد اولیه حصیربافی را به اندازه‌ای که لازم خواهد داشت، تامین می‌کند.
حصیربافانی که می‌خواهند محصولاتشان تنوع رنگ داشته باشد، بخشی از حصیرها را در دیگ‌های آب جوش می‌ریزند و با رنگ فرش می‌جوشانند.
علاوه بر این، زنبیل‌بافی برای زنان روستایی منبع درآمد است. روستای فشتکه خمام گیلان با داشتن ۷۰۰ حصیرباف به عنوان نخستین روستای ملی حصیر در کشور معرفی شده و ۸۰ درصد بافندگان بانوان هستند.
روز بازارهای گیلان و تمامی مغازه‌های صنایع دستی این استان مملو از محصولات حصیری است که با گیاه لی بافته شده است، اما «شنبه بازار» خمام پاتوق گردشگرانی است که می‌خواهند از دنیای حصیربافی بازدید کنند.
حصیربافی در گوشه و کنار
سبدهای حصیری وقتی به نجف‌آباد استان اصفهان می‌رسد، لوده نام می‌گیرد و کاربرد آن‌ها در حمل محصولات باغی و میوه است. در قصرشیرین کرمانشاه هم برای حصیربافی از شاخه‌های جوان پاجوش درخت خرما استفاده می‌شود که به آن فَسیل گفته می‌شود و همین ابراز از آن درست می‌شود. شهرستان بافق استان یزد، شاخ و برگ درختان نخل که به اصطلاح محلی مغ گفته می‌شود، مواد اولیه در ساخت دست بافته‌های حصیری است. اهالی سیستان و بلوچستان به حصیربافی با ساقه‌های نی، به گویش محلی خولک‌بافی می‌گویند و وسایلی مثل سجاده، پرده، سبد، زیرانداز، بادبزن، صندوقچه و انواع و اقسام سبد و زنبیل می‌بافند.
