خیلی از ما می‌شنویم که یکی از آشناها دیالیزی شده و برای انجام کارهای مربوط به دیالیز باید هفته‌ای چند بار در بیمارستان بستری شود. پزشکان می‌گویند اگر بدانید که دیالیزی شدن تا چه حد می‌تواند کیفیت زندگی شما را کاهش دهد و تا چه حد رنج‌آور و آزاردهنده است، صددرصد بیشتر از قبل مراقب کلیه‌هایتان خواهید بود. چون دیالیزی شدن ارتباط مستقیمی با عدم مراقبت از کلیه‌ها و بیماری نارسایی کلیه دارد و تضمینی هم وجود ندارد که در چه سنی سراغ فرد بیاید.
یک فرد زمانی دیالیزی می‌شود که کلیه‌هایش به دلیل نارسایی شدید، قادر به تصفیه خون و دفع مواد زائد نباشند. این وضعیت معمولاً نتیجه بیماری‌های مزمن کلیه یل نتیجه بیماری‌های زمینه‌ای در فرد است که باعث می‌شود عملکرد کلیه‌ها به تدریج مختل شود و کلیه‌ها برای همیشه از کار بیفتند.
۲ دشمن بزرگ کلیه‌ها را بشناسید
گرچه عامل ژنتیک در نارسایی کلیه‌ها نقش مهمی دارد، اما سبک زندگی ناسالم و عوامل محیطی هم به شدت روی آن تاثیرگذار است. متخصصان، دیابت کنترل‌نشده و فشارخون بالا را شایع‌ترین علل نارسایی کلیه‌ها می‌دانند؛ دو بیماری که با رژیم غذایی ناسالم، چاقی، کم‌تحرکی و مصرف سیگار تشدید می‌شوند. همچنین عفونت‌های مکرر کلیه، مصرف طولانی‌مدت داروهای مضر (مثل ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی) و عدم درمان به‌موقع بیماری‌های کلیوی هم خطر را افزایش می‌دهند.
درباره دلایل اصلی دیالیزی شدن یک فرد توضیح می‌دهد: «دیابت کنترل‌نشده» و بعد «فشارخون بالا و مزمن» شایع‌ترین دلایل بروز نارسایی کلیه‌ها هستند. این دو عامل به تدریج کلیه‌ها را از بین می‌برند و کار فرد به دیالیز یا پیوند کلیه می‌کشد.
دکتر سیم‌فروش می‌گوید: مساله این است که اگر کلیه‌ها دچار نارسایی شوند، برای همیشه از کار خواهند افتاد و راه زنده نگه داشتن چنین فردی فقط دیالیز یا پیوند کلیه است که هرکدام از اینها هم مشکلات خاص خود را دارند.
به گفته این فوق تخصص جراحی کلیه، نارسایی کلیه‌ها هیچ علائم خاصی ندارد و علائم آن زمانی ظاهر می‌شود که کلیه‌ها از کار افتاده‌اند و دیگر راه برگشتی وجود ندارد. مثلا فرد برای انجام یک آزمایش اوره کراتین مراجعه می‌کند و تازه آنجا متوجه می‌شود که میزان کراتینش به جای این که ۱ باشد، مثلا ۷ است. بعدش برای سونوگرافی می‌رود و به او گفته می‌شود که کلیه‌هایش کوچک شده‌اند.
او می‌گوید: نارسایی کلیه، یک بیماری خیلی وخیم و جزو بیماری‌های خاص است و بدی آن این است که خیلی بی‌صدا و تدریجی رخ می‌دهد و اوایل علائمی ندارد و اگر زود تشخیص داده نشود، کلیه‌ها از بین می‌روند و کار فرد به دیالیز یا پیوند می‌کشد. برای همین، پیشگیری همیشه بهتر از درمان است. به خصوص درباره کلیه‌ها.
دیالیزی شدن، سن و سال نمی‌شناسد
خیلی‌ها می‌پرسند عوامل ژنتیکی بیشتر در ابتلا به نارسایی کلیه‌ها و از کار افتادن آنها نقش دارد یا عوامل محیطی و سبک زندگی نادرست؟ عوامل ژنتیکی و سبک زندگی ناسالم هردو در نارسایی کلیه‌ها نقش دارند. بستگی به علت بیماری و بیماری‌های زمینه‌ای فرد دارد. وقتی دیابت نوع ۲ شایع‌ترین علت نارسایی کلیه‌ها است، این یعنی ژنتیک هم سهم دارد. و طبیعتا اگر آن فرد دیابتی خودمراقبتی نداشته باشد، به موقع متوجه دیابتش نشود، یا دارو مصرف نکند، نارسایی کلیه در او تسریع و تشدید می‌شود.
دکتر پوررضاقلی می‌گوید: نارسایی کلیه‌ها و دیالیزی شدن، سن و سال نمی‌شناسد و در افراد جوان هم خیلی اتفاق می‌افتد. اصلا دیابت نوع ۲، یک بیماری است که خیلی وقـت‌ها فرد با بیماری کلیه متوجه ابتلا به آن (دیابت) می‌شود. برای همین است که ما مدام توصیه می‌کنیم که سالانه برای انجام چکاپ (آزمایش قند خون و ...) اقدام کنید. چون بیماری‌های کلیوی تا علامت‌دار شدن خیلی زمان می‌برد. پس بیشتر باید مراقب بیماری‌های زمینه‌ای باشیم.
بزرگ‌ترین اشتباه افراد در مراقبت از کلیه‌ها
دکتر سیم‌فروش، فلوشیپ جراحی کلیه هم در همین زمینه به بزرگ‌ترین اشتباه افراد در مراقبت از کلیه‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: بیشتر مردم، قند خون و فشارخون خود را مرتب چک نمی‌کنند و تصور می‌کنند فقط وقتی به این دو بیماری مبتلا شدند، باید آنها را مدام چک کنند! درحالی‌که اگر سالی یک بار حتما قند خون و اوره کراتینه خود را چک کنید، یا هر چند هفته یک بار، فشار خون خود را بررسی کنید، می‌توانید به موقع متوجه نارسایی احتمالی کلیه‌های خود شوید. چون همان طور که گفتم، این عارضه در مراحل اولیه علائم ندارد و وقتی خود را نشان می‌دهد که کلیه‌ها دیگر از کار افتاده‌اند.
دکتر سیم‌فروش دوباره تاکید می‌کند که اگر علائم نارسایی کلیه پیدا شد، دیگر برگشت‌پذیر نیست و کلیه‌ها هرگز بهبود نخواهند یافت. در این صورت فرد باید برای دیالیز یا پیوند کلیه اقدام کند که هردو هم پرهزینه هستند. مصیبت‌های دیالیز خیلی بیشتر است؛ مثلا فرد باید هفته‌ای ۳ بار برای انجام دیالیز به بیمارستان مراجعه کند، یکی دو ساعت زیر دستگاه بخوابد و هروقت از زیر دستگاه بیرون آمد، تا ساعت‌ها حالش خوب نیست، فرد دیالیزی باید کلی دارو مصرف کند، علائم ضعف و بی‌حالی و کم‌خونی همیشه با او هست، دائم باید برای کم‌خونی آمپول بزند، هزینه دیالیز ۸ برابر پیوند کلیه است. به علاوه، دیالیز کردن، راه درمان نارسایی کلیه نیست و فقط یک جور پشتیبانی محسوب می‌شود.
این فوق تخصص کلیه با اشاره به این که سالانه ۲۵۰۰ نفر پیوند کلیه در ایران انجام می‌شود، می‌گوید: کلا پیوند کلیه نتایج بهتری دارد و فرد بعدش زندگی طبیعی‌تری دارد. با این حال در ۵ تا ۱۰ درصد موارد، کلیه‌ها پیوند را پس می‌زنند و قبول نمی‌کنند. در مرکز ما از کودک ۳.۵ ساله برای پیوند کلیه بستری شده‌اند تا فرد حدودا ۸۰ ساله. خیلی از ایرانیان ساکن خارج کشور هم برای انجام پیوند به ایران می‌آیند. خارجی‌ها هم می‌آیند. اما موضوع این است که پیوند کلیه روی همه افراد جواب نمی‌دهد. ما مراجعینی داریم که ۲ - ۳ بار پیوند کلیه انجام می‌دهند تا شاید جواب بدهد. پس باز تاکید می‌کنم که پیشگیری کنید تا دچار نارسایی کلیه‌ها و مصیبت‌های بعد از آن نشوید.
راهِ دور ماندن از دیالیز چیست؟
دکتر سیم‌فروش، راه در امان ماندن از نارسایی کلیه و درنتیجه، نجات از دیالیز را تلاش برای عدم ابتلا به دیابت و فشار خون بالا عنوان می‌کند و می‌گوید: برای این که به دیابت و فشارخون بالا هم مبتلا نشویم و درنهایت، نارسایی کلیه را تجربه نکنیم، لازم است سبک زندگی درستی هم در پیش بگیریم. سخت هم نیست؛ تغذیه درستی داشته باشیم، حتما آب کافی بنوشیم، پرخوری نکنیم، میوه‌جات و سبزی‌جات تازه مصرف کنیم، شیرینی زیاد مصرف نکنیم و مرتب ورزش کنیم. حتی شده فقط پیاده‌روی.
رئیس قطب اورولوژی ایران اضافه می‌کند: غیر از رعایت این موارد، باید هرازگاهی قند خون و فشار خون خود را چک کنیم تا مطمئن شویم که به این دو بیماری مبتلا نشده‌ایم. چون همان‌طور که گفتم، این دو، شایع‌ترین علل نارسایی کلیه‌ها و دیالیزی شدن فرد هستند. فقط چک کردن خالی هم کافی نیست؛ اگر چند بار پیاپی فشارخون خود را چک کردید و ۱۴ روی ۹ یا بالاتر از ۱۴ بود، باید حتما به پزشک مراجعه کنید تا بررسی شوید. چون فشارخون نباید از ۱۲ بالاتر برود و اگر بالاتر بود، معنیش این است که احتمالا به فشار خون بالا مبتلا شده‌اید.
