آیا پزشکان ایرانی، معاینه کردن بیمار را جدی نمی‌گیرند؟

خیلی از مردم گلایه می‌کنند که وقتی نزد پزشک می‌روند، معاینه کامل نمی‌شوند و پزشک بدون انجام معاینه و حتی بدون گرفتن شرح حال کامل، فوری و با عجله برای آنها دارو می‌نویسد یا آنها را به رادیولوژی و سونوگرافی و ... ارجاع می‌دهد و ویزیت را در کمتر از ۲ دقیقه انجام می‌دهد و با بیمار خداحافظی می‌کند تا به سایر بیماران برسد.

آنها می‌گویند پزشکان چه در سطح پزشک عمومی و چه درسطح متخصص و فوق تخصص، آنها را جدی نمی‌گیرند و وقت زیادی برایشان نمی‌گذارند تا بتوانند به سایر بیماران هم برسند. درحالی‌که خیلی از مراجعین گاهی ساعت‌ها در سالن انتظار می‌نشینند تا نوبت‌شان برسد. اما یک معاینه کامل شامل چه مواردی است و یک پزشک چقدر باید برای معاینه وقت بگذارد؟ آیا اصلا معاینه کردن در همه موارد و برای همه مراجعین لازم است؟

آیا توقع بیماران منطقی است؟

این که خیلی از افراد روی موضوع معاینه پزشکی حساس و متوقع هستند، گاهی توقع بجایی است اما باید ببینیم کجا باید این توقع را داشته باشیم! درضمن لازم است که تا حدی به تخصص و مهارت پزشک هم اعتماد داشته باشیم. مثلا شما وقتی با مشکلاتی مثل گزگز دست و پا، دوبینی یا تاری دید و سفتی عضلات پیش دکتر می‌روید و شرح حال خود را گزارش می‌دهید، پزشک با همان شرح حال ممکن است متوجه شود که شما احیانا دچار یک اختلال مغزی شده‌اید و برایتان نوار مغز و سی‌تی و ... می‌نویسد تا بیماری احتمالی را دقیق‌تر بررسی کند. پس بحث معاینه هم به دانش و مهارت پزشک برمی‌گردد، هم شرح حال بیمار (که می‌تواند آنقدر کامل باشد که پزشک نیازی به معاینه حس نکند)، هم تفاوت تخصص‌ها و هم بیماری‌ای که به خاطر آن مراجعه کرده‌اید.

دکتر شایسته اضافه می‌کند: پیشرفت تکنولوژی و تمرکز بر روش‌های تشخیصی مدرن را هم نباید نادیده گرفت. خیلی از پزشکان به جای معاینه فیزیکی، بیشتر به نتایج آزمایش‌ها و تصویربرداری (مثل MRI یا سونوگرافی) و ابزارهای تشخیصی وابسته‌اند. این می‌تواند باعث شود که معاینه بالینی کمرنگ‌تر شود. البته در برخی موارد، معاینه بالینی همچنان پایه‌ی تشخیص است. حتی با وجود ابزارهای تشخیص پیشرفته.

این مورد، کوتاهی است

گاهی مراجعین انتظارات غیرواقعی و غیرمنطقی از پزشک دارند و دلیلش می‌تواند ناآگاهی آنها از تخصص و جزئیات کاری پزشکان باشد. نمی‌شود همه چیز را فقط از دریچه نگاه خود ببینیم. این را دکتر شایسته می‌گوید و ادامه می‌دهد: البته منکر این نیستم که عده‌ای از همکاران، معاینه کردن را اصلا جدی نمی‌گیرند، یا با دقت به حرف‌های بیمار گوش نمی‌دهند یا خود را ملزم نمی‌بینند که به سوالات بیمار پاسخ دهند یا مثلا دیر به مطب می‌آیند و مراجعین را منتظر می‌گذارند، اما بحث معاینه کردن، یک مورد تخصصی است و اغلب خود پزشک بهتر می‌داند که چه زمانی و در چه مواردی مراجعه‌کننده باید معاینه شود. اما متاسفانه بعضی از مراجعین فقط به معاینه اعتماد دارند و بقیه جزئیات را نمی‌بینند.

این پزشک عمومی ادامه می‌دهد: البته باز تاکید می‌کنم تفاوت‌های تخصصی خیلی مهم است. مثلا شما نمی‌توانید از متخصص غدد انتظار داشته باشید که حتما فشار خون‌تان را هم چک کند. یا اگر به متخصص پوست یا یا ارتوپد مراجعه کنید، دلیلی ندارد که فشار خون شما را چک کند. اما اگر با علائم سردرد و سرگیجه و خستگی به متخصص قلب مراجعه کردید و فشار خون شما را چک نکرد، این مورد یک کوتاهی در معاینه محسوب می‌شود. البته در این مورد هم اگر بیمار به تازگی فشار خونش را چک کرده باشد و به پزشک گزارش دهد، طبیعی است که پزشک ممکن است از تکرار آن صرف‌نظر کند. وگرنه امکان ندارد که مثلا شما کودک‌تان را با علامت سرفه شدید یا گوش‌درد پیش پزشک ببرید و او گوش کودک را معاینه نکند یا حلق بچه را بررسی نکند و بدون معاینه دارو بنویسد.

غیر از موارد یادشده کمبود زمان، فشار کاری، حجم بالای بیماران، پایین بودن تعرفه‌های پزشکی و مشکلاتی از این دست نیز مشکلاتی هستند که پزشکان به عنوان دلیل مطرح می‌کنند و معتقدند که همین مشکلات می‌توانند باعث شوند که خیلی از اوقات پزشک نتواند یا وقت نکند معاینه کامل را انجام دهد.

معاینه همیشه ضروری است؟

اما یک معاینه کامل پزشکی شامل چه چیزهایی است؟ دکتر شایسته در این زمینه توضیح می‌دهد: همان طور که گفتم، معاینه کامل پزشکی به نوع تخصص پزشک، علائم بیمار و هدف ویزیت بستگی دارد، اما به طور کلی یک معاینه شامل گرفتن شرح حال بیمار، پرسیدن درباره علائم فعلی، بررسی سابقه بیماری‌ها، داروهای مصرفی، سابقه خانوادگی، دقت در ظاهر بیمار، لمس کردن ناحیه‌ای که درد دارد، در مواردی ضربه زدن و همچنین پرسیدن درباره سبک زندگی (مثل رژیم غذایی، ورزش، سیگار) بیمار است.

او اضافه می‌کند: اما باز تاکید می‌کنم همه اینها به نوع تخصص پزشک و بیماری فرد هم مربوط است. مثلا اگر شما با مشکل عفونت یا قارچ به متخصص زنان مراجعه کردید و شما را معاینه نکرد، می‌توانید بگویید آن پزشک در کار خودش کاملا کوتاهی کرده است. چون در چنین مورد خاصی پزشک چطور می‌خواهد بداند که چه داروهایی باید تجویز کند؟ و چطور تضمین می‌کند که بیماریِ مراجعه‌کننده با آن داروها درمان شود؟ یا مثلا وقتی پیش متخصص قلب می‌روید، ممکن است تمرکز بیشتری روی معاینه قلب و بررسی نبض‌ و ... داشته باشد. یا متخصص گوارش طبیعتا شکم بیمار را با دقت بیشتری معاینه می‌کند. کاری که مثلا متخصص اورولوژی انجام نمی‌دهد.

معاینه، رضایت بیمار را افزایش می‌دهد

معاینه بیمار و چک کردن علائم حیاتی شامل فشار خون، ضربان قلب، دمای بدن و گاهی تعداد تنفس بخشی از معاینه روتین در ویزیت‌های عمومی یا تخصصی است. مگر اینکه دلیل خاصی برای حذف آن وجود داشته باشد. حتی سازمان‌ جهانی بهداشت (WHO) و دستورالعمل‌های پزشکی در بسیاری از کشورها، معاینه بالینی را همچنان پایه‌ی تشخیص می‌دانند. حتی با وجود ابزارهای تشخیصی پیشرفته.

به گفته این پزشک، معاینه کامل نه ‌تنها به تشخیص بهتر کمک می‌کند، بلکه حس رضایت بیمار را افزایش می‌دهد و اعتماد او به پزشک را بالا می‌برد. و اگر توقع بیمار بجا باشد، این کوتاهی می‌تواند شکاف بین انتظارات بیماران و عملکرد برخی پزشکان را بیشتر کند. اما باز تاکید می‌کنم باید ببینیم که بیمار به چه دلیلی، با چه علائمی، به چه متخصصی و با چه شرح حالی مراجعه کرده است و معاینه تا چه حد ضرورت دارد؟