همشهری آنلاین – گروه سیاسی: در شرایطی که امضای توافق جامع راهبردی ایران و روسیه در سال گذشته نقطه عطفی در روابط دو کشور به حساب می‌آید، اما به نظر می‌رسد بهره‌گیری مناسب از ظرفیت‌های موجود، آن هم در شرایط تحولات فزاینده منطقه‌ای و بین‌المللی، بیش از هر چیز نیازمند تسهیل فرایندها و مناسب‌سازی بسترها، به ویژه در حوزه اقتصادی است.
یک کارشناس مسائل روسیه در گفت و گو با همشهری آنلاین درباره ضرورت‌های راهبردی برای پیشبرد مناسبات تهران و مسکو اظهارکرد: نکته نخست درباره مناسبات دوجانبه این است که در ابتدا بیان شفاف مسائل می‌تواند به رفع مشکلات، حذف موانع و تأمین منافع ملی کمک کند.
روح‌الله مدبر با بیان اینکه آنچه در سال گذشته در روابط ایران و روسیه بیش از همه جلب توجه کرد، امضای توافق جامع راهبردی میان دو کشور بود، افزود: این توافق پس از پیگیری‌های مستمر طرف روس به سرانجام رسید. همان‌طور که می‌دانیم، بیش از ۴ ماه بود که روسیه بارها آمادگی خود را برای امضای این توافق اعلام کرده بود و نهایتاً تهران نیز به این سمت حرکت کرد و توافق به امضا رسید.
وی تصریح کرد: آنچه اکنون اهمیت دارد، این است که این توافق راهبردی نباید صرفاً به یک امضای تشریفاتی محدود بماند؛ بلکه باید به شکلی ویژه وارد مرحله عملیاتی و اجرایی شود. با اطمینان می‌توان گفت که روسیه به‌طور جدی آماده تعمیق مناسبات با ایران است. در این شرایط، تهران باید یک متولی مشخص برای پیگیری و اجرای این توافق تعیین کند.
یک پیشنهاد راهبردی
این کارشناس مسائل روسیه با تاکید بر اینکه باید برای غلبه بر موانع بوروکراتیک و رویکردهای مختل‌کننده یک نهاد مشخص در ایران مسئول پیگیری اجرای این توافق شود، گفت: پیشنهادم این است که شورای عالی امنیت ملی و به‌ویژه دبیر آن، این مسئولیت را برعهده بگیرند.
مدبر با اشاره به اینکه شورای عالی امنیت ملی به‌عنوان مجموعه‌ای فرادستی، متشکل از همه نهادها، ساختارها و وزارتخانه‌هاست، افزود: دبیر این شورا که جایگاهی بالاتر از وزرا دارد، می‌تواند روند اجرای توافق را از دستگاه‌ها، وزارتخانه‌ها و نهادها پیگیری کند. ازسوی دیگر، با توجه به اینکه رئیس شورا، رئیس‌جمهور است، دبیر شورا می‌تواند نقش پیگیری‌کننده‌ای مؤثر را در عملیاتی کردن این توافق ایفا کند.
وی با تاکید بر اینکه امروز یک حلقه مفقوده در روابط ایران و روسیه داریم و آن، روند کند اجرایی سازی طرح‌ها، پروژه‌ها و توافق‌هاست، ادامه داد: همین مسئله باعث شده مناسبات تجاری ما با روسیه پایین باشد. عدد حجم تجارت‌مان واقعاً ناچیز است؛ با وجود همه مصاحبه‌ها، سفرها و ملاقات‌ها در سطوح مختلف، هنوز صادرات ما به روسیه، حتی با رفع بسیاری از موانع تجاری، زیر ۲ میلیارد دلار باقی مانده است. دلیل اصلی این وضعیت، نبود متولی مشخصی است که دستگاه‌ها را بازخواست کند و بپرسد چرا توافق‌ها اجرایی نشده‌اند.
چشم انداز تحولات بین المللی
این کارشناس مسائل روسیه همچنین درباره چشم انداز مناسبات تهران و مسکو در پرتو مناسبات بین المللی اظهارکرد: امروز صف‌بندی‌های جهانی بیش از پیش آشکار شده است. در حالی که شکاف میان آمریکا و اتحادیه اروپا عمیق‌تر شده، خصومت کشورهای اروپایی، به‌ویژه تروییکای اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان)، علیه ایران به شدت افزایش یافته و غرب جبهه گسترده‌ای را برای مقابله با ایران طراحی کرده است. این یکی از ویژگی‌های ذاتی تحولات در نظم جدید جهانی است.
مدبر تصریح کرد: در چنین شرایط پرشتاب و پرتنشی، تهران باید جهت‌گیری خود را محکم کند و حضورش را در ائتلاف با روسیه و چین به‌طور جدی تعمیق بخشد.
وی با اشاره به اینکه در حال حاضر، دونالد ترامپ رویکردی در پیش گرفته که دست‌کم در ظاهر، نشان‌دهنده تلاش برای کاهش تنش با روسیه است، افزود: جالب اینجاست که روس‌ها، حتی در شرایطی که تنش‌شان با آمریکا به‌تدریج کاهش می‌یابد، همچنان به تقویت و گسترش روابط خود با ایران ادامه می‌دهند.
مدبر عنوان کرد: این نشان‌دهنده برنامه جدی مسکو برای توسعه مناسبات با تهران است. باید از این فرصت، حتی از کاهش تنش میان روسیه و آمریکا، به نفع منافع خودمان بهره ببریم. بارها تأکید کرده‌ام کاهش تنش بین این دو قدرت می‌تواند به سود ایران باشد و باید از آن استفاده کنیم.
گزاره اشتباه غرب‌گرایان
این کارشناس مسائل روسیه با تاکید بر اینکه برخی عناصر غرب‌گرا در داخل کشور مسیر اشتباهی را در پیش گرفته‌اند، گفت: آنان گمان می‌کنند می‌توانند از تنش میان آمریکا و اتحادیه اروپا به واسطه روسیه، برای کسب امتیاز بهره ببرند؛ این دیدگاه صددرصد غلط است.
مدبر افزود: انگلیس، فرانسه و آلمان حتی اگر عمیق‌ترین شکاف را با آمریکا تجربه کنند، هرگز از این فاصله برای کمک به ایران استفاده نخواهند کرد. این موضوع کاملاً ملموس و آشکار است. همین حالا می‌بینیم که این کشورها پرچم‌دار اتهام‌زنی به ایران در موضوع هسته‌ای هستند.
وی با بیان اینکه در مقابل ایران می‌تواند از ظرفیت‌های موجود بهره ببرد و همزمان مناسبات خود را با چین تقویت کند، ادامه داد: سیگنال‌هایی که از پکن و مسکو دریافت می‌شود، از جمله نشستی که در روزهای پایانی اسفندماه ۱۴۰۳ در پکن برگزار شد، آن هم در اوج تنش‌هایی که تروییکای اروپایی علیه ایران در بحث هسته‌ای ایجاد کرده‌اند، نشان‌دهنده تمایل جدی این دو کشور برای گسترش همکاری با ایران است.
یک بازی برد – برد
این کارشناس مسائل روسیه درباره همکاری های امنیتی و دفاعی ایران و روسیه نیز اظهارکرد: در حوزه امنیتی و نظامی، به دلیل وجود متولی مشخص در حوزه نظامی، یعنی ستادکل نیروهای مسلح و همچنین راهبرد و منافع روشن، همگرایی با روسیه و چین به‌خوبی پیش می‌رود.
مدبر با تاکید بر اینکه در زمینه امنیتی همکاری‌های اطلاعاتی، دفاعی و نظامی ما با سرعت و در راستای منافع ملی و به‌صورت یک بازی برد - برد در حال پیشرفت است، افزود: برگزاری رزمایش‌های مرکب، که نتیجه توافق ستاد کل نیروهای مسلح ما با طرف‌های روسی و چینی است، نه‌تنها بازدارندگی ایران را تقویت کرده، بلکه پیامی روشن به آمریکا و اروپا ارسال کرده است؛ اینکه ایران از نگاه روسیه و چین، یک محور امنیت‌ساز است. این مسیر به‌خوبی پیش می‌رود، اما در سایر بخش‌ها، این روند بسیار کم‌رنگ است و نیاز به تقویت و راهبرد مشخص دارد.
وی با بیان اینکه در حوزه سیاسی، باید روابط مان را با روسیه به‌طور چشمگیری گسترش دهیم، عنوان کرد: ضرورت دارد تماس‌های مداوم و بیشتری میان عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران و سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، برقرار شود.
مدبر با اشاره به اینکه اینکه عراقچی هنوز سفر دوجانبه مستقیمی به مسکو نداشته، ادامه داد: وزیر خارجه ما باید به‌صورت تنگاتنگ با همتای روس خود در ارتباط باشد، به‌ویژه در شرایط کنونی که تنش‌های بین‌المللی و تحرکات در نظم جدید جهانی شدت گرفته است. اگر می‌خواهیم در این ساختار جدید پیش برویم، باید سطح تماس‌هایمان را نیز تقویت کنیم.
چند گام ضروری
این کارشناس مسائل روسیه درباره گام های پیش رو در مناسبات تهران – مسکو هم عنوان کرد: گام نخست، تفویض اختیار به دبیر شورای عالی امنیت ملی برای پیگیری همه امور مرتبط با روسیه است. همه دستگاه‌ها باید در زمینه پیشرفت گام‌ها در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، گردشگری و دیگر بخش‌ها به دبیر شورا پاسخگو باشند. این متولی می‌تواند کار را با سرعت پیش ببرد.
مدبر افزود: گام دوم، افزایش سطح تماس‌های مستقیم وزیر امور خارجه ایران با همتای روس‌اش است. همان‌طور که گفتم، عباس عراقچی در هفت ماه گذشته هیچ سفر دوجانبه‌ای به مسکو نداشته و این باید تغییر کند. سفرهای دوجانبه متعدد با طرف روس ضروری است؛ زیرا در تماس مستقیم می‌توانیم تبادلات بیشتری داشته باشیم و نقاط مغفول را بهتر شناسایی و رفع کنیم.
وی ادامه داد: سومین نکته، تغییر نگاه به نظم غربی است. نظم جدید جهانی با محورهایی کاملاً متفاوت از نظم غربی پیش می‌رود. وقتی شکاف آمریکا با اروپا افزایش می‌یابد، اروپا که بدون آمریکا نمی‌تواند امنیت خود را تأمین کند، به سمت فشار مضاعف بر تهران می‌چرخد.
مدبر عنوان کرد: در چنین شرایطی اوکراین، که خود بازیچه‌ای برای ایجاد بحران علیه روسیه توسط آمریکا بود، با شکست‌های مکررش اکنون در معاملات قدرت‌ها دستاویز قرار گرفته و آمریکایی‌ها، اروپایی‌ها را از گفت‌وگو درباره اوکراین کنار گذاشته‌اند. این نشان‌دهنده تغییر نگاه در نظم جدید است، اما متأسفانه هنوز برخی عناصر غرب‌گرا فکر می‌کنند می‌توانند با اروپا مذاکره کنند و امتیازی بگیرند.
ارسال پیام قدرت در شرایط تهدیدسازی
این کارشناس مسائل روسیه در ادامه تاکید کرد: چهارمین اقدام، تقویت حوزه اطلاعات، دفاع و امنیت است. باید ائتلاف دفاعی-امنیتی را گسترش دهیم و رزمایش‌های متعددرا ادامه دهیم. این اقدامات در قالب یک فرمت جدید امنیتی می‌تواند به ایجاد ائتلافی ترکیبی منجر شود که بازدارندگی ما را افزایش دهد.
مدبر با بیان اینکه ما پیشنهادهایی در زمینه امنیت سایبری به روسیه داده‌ایم که مورد توجه قرار گرفته‌اند، افزود: این همکاری‌ها در مقابله با تهدیدهای غرب، از جمله استفاده از پلتفرم‌های فضای مجازی برای فضاسازی، جاسوسی و خرابکاری، نقش پیشگیرانه و بازدارنده دارد و به یک دیپلماسی امنیتی قوی منجر می‌شود.
وی با تاکید بر اینکه غرب و عوامل غرب‌گرا تلاش کرده‌اند بعد امنیتی توافق راهبردی ایران و روسیه را کم‌رنگ جلوه دهند و مدعی شده‌اند این همکاری‌ها نگرانی تروییکای اروپایی را برمی‌انگیزد، گفت: همین تروییکا حالا به بهانه اتهام های هسته‌ای در پی فعال کردن مکانیسم ماشه علیه ایران است. باید جلوی عناصر غرب‌گرا که می‌خواهند همکاری ما با روسیه را از چارچوب‌های دفاعی و امنیتی خارج کنند، گرفته شود.
مدبر با بیان اینکه در شرایط تهدیدسازی به ارسال پیام قدرت نیاز داریم، ادامه داد: باید تروییکای اروپایی و آمریکا بدانند ما با روسیه پیمان امنیتی، نظامی و اطلاعاتی داریم. این بازدارنده است، نه نگران‌کننده برای غرب. اما عناصر غرب‌گرا با تحلیلی سطحی می‌گویند این کار ناخرسندی غرب را در پی دارد، در حالی که ناخرسندی آنها دقیقاً از افزایش بازدارندگی ماست. محافظه‌کاری در این موضوع باید کنار گذاشته شود.
برگ برنده ایران
این کارشناس مسائل روسیه با تاکید بر اینکه موضوع اوکراین تجربه بزرگی بود که نشان داد آمریکا تنها با کشوری مذاکره می‌کند که برگ برنده داشته باشد، اظهارکرد: برگ برنده ما تقویت ائتلاف امنیتی و دفاعی با روسیه است که سایر همکاری‌هایمان را هم تقویت می‌کند.
مدبر افزود: همچنین باید از ظرفیت ویژه روسیه در سازمان‌های بین‌المللی استفاده کنیم. در چند ماه گذشته، روس‌ها خود ابتکار عمل را به دست گرفته‌اند و مکانیسم‌ها و اقدام های سیاسی‌شان را برای کمک به ایران فعال کرده‌اند. این برگ را هم باید به کار بگیریم.
وی با بیان اینکه مجموع این اقدام ها می‌تواند مناسبات ما را تعمیق بخشد، اضافه کرد: ائتلاف با روسیه زمانی تداوم می‌یابد که در تهران افرادی قاطعانه پیگیر آن باشند. در غیر این صورت، روابط ما با امضای توافقاتی که در قفسه‌ها خاک می‌خورند، به همان تجارت زیر ۲ میلیارد دلار محدود می‌ماند.
