صنایع دستی خوزستان و بهترین سوغات هنری اش

صنایع دستی و سوغات هنری زیبای خوزستان

پیشینه تاریخی منطقه زاگرس که در سال های گذشته مهد تمدن و فرهنگ ایلامیان به شمار می رفت بنابراین سرزمین خوزستان نیز به طور پیوسته مناسب ترین بستر برای پیشرفت و شکوفایی صنایع دستی و هنرهای مختلف محسوب شده است.

مهمتر از همه تعدد و تکثر قومی و فرهنگی مردم خوزستان باعث شده است که تنوع چشمگیری در تولید صنایع دستی در خوزستان اتفاق بیفتد وجود عشایر کوچ رو که به نوعی همگی حافظ و نگهدار صنایع دستی و هنرهای خاص به شمار می‌روند موجب ترویج و تنوع رشته های صنایع دستی در دیگر مناطق شده است.

هر چند امروزه صنایع دستی شهری نسبت به گذشته رونق چندانی ندارد اما هنوز هم صنعتگر چهان زودی در شهر های مختلف ایران وجود دارند که در امر تولید ابزار و لوازم دست ساز مهارت های بسیار بالایی دارند و خوزستان نیز از این امر مستثنی نیست.

گلیم بافی، خراطی، قلمزنی، میناکاری، گیوه دوزی، بافت انواع پارچه و... از جمله صنایع دستی معروف استان خوزستان شناخته شده اند. با ما در این بخش از فرهنگ و هنر نمناک همراه باشید تا با این هنرهای این منطقه بیشتر آشنا شوید.

نساجی سنتی

نساجی سنتی در استان خوزستان مخصوصاً در شهرهای دزفول و شوشتر دارای قدمت بالایی است تا جاییکه به جرات می توان گفت قزبافی در شهرستان شوشتر به گذشته های بسیار دور متعلق است. به طوریکه پوشش خانه کعبه از دیبایی شوشتر تهیه می‌شده است که به شکل دووردی و چهاروردی بافته می شود. جاجیم، زیلو، ملحفه، موج و انواع منسوجات از عمده محصولات این رشته به شمار می روند.

کپوبافی

کپوبافی یکی از صنایع دستی خاص این استان به شمار می رود که با پیچش ساقه های مرکزی و جوان نخل به دور ساقه های کرتک درست می شود و زیبایی آن با نقش انداختن کامواهای الوان چندین برابر می شود. دهستان شهیون مرکز اصلی بافت کپو می باشد که در شهرستان دزفول واقع است. کپو معمولاً به شکل سبد های بدون در و یا سبد های دردار در شکل و اندازه های مختلف ساده و رنگی بافته می شود.

موج

موج نوعی پارچه دستبافت محسوب می شود که اندازه های متفاوتی دارد و در اکثر نقاط کشور به چادر شب و یا رختخواب پیچ معروف است. استان خوزستان مخصوصاً شهر بهبهان از جمله جاهایی هستند که بافت موجود در آنها رواج دارد که برای بافت آن از دستگاه‌های نساجی سنتی استفاده می شود. جالب است بدانید کردها نیز آن را با عنوان موج می‌شناسند اما لرها آن را ماشته نامیده اند.

گلیم بافی

در نواحی هفتگل به مسجد سلیمان زنان عشایر بختیاری بر روستاییان مناطق بختیاری نشین خوزستان با استفاده از لباس‌های مندرس خود اقدام به بافتن گلیم های راه راه محکمی می کنند که برای سیاه چادر و فرش کردن کف اتاق به کار می برند.

آنها در ابتدا پیراهن و دامن های از کار افتاده خود را به شکل نوارهای باریک و رشته مانند به پهنای یک انگشت تکه پاره می کنند و این تکه‌های پارچه را به وسیله پره می تابانند و سپس ریسمان هایی که به وجود می آوردند را به صورت گلیم بافته و یک محصول بسیار زیبا خلق می کنند.

احرامی یا همان سجاده

احرامی یا سجاده نوعی زیرانداز به شمار می رود که در زمان های قدیم با ابعاد 90 در 70 سانتی‌متر با عنوان سجاده نماز تولید می‌شد اما امروزه در ابعاد مختلف بافته شده و گاهی بافت آن تا طول 3 متر به عنوان کناره سفارش داده می شود. بافت این محصول در خوزستان دارای سابقه دیرینه ای می باشد و بر روی دارهای سنتی دووردی بسته شده و با استفاده از مواد اولیه ای مثل پشم و نخ پنبه درست می شود. شوشتر، بهبهان، دزفول از مراکز مهم بافت احرامی در این استان می باشد.

خراطی

شهرستان دزفول که مرکز خوزستان می باشد از قدمت بالایی برخوردار است و تولیدات آن در بازار قدیم دزفول کاملاً رایج می باشد و شما می توانید محصولاتی همچون قلیان، مبلمان، جالباسی، گهواره، جاکفشی و... را به وفور در این بازارها ببینید و خریداری کنید.

سبد بافی

از آنجایی که مهم ترین مرکز پرورش نخل در ایران متعلق به استان خوزستان می باشد بنابراین صنعتگران زیادی در آنجا وجود دارد که از برگ درختان خرما محصولاتی کاربردی خلق کنند. آنها اقدام به ساخت سبد هایی می کنند که به زنبیل معروف هستند و معروف ترین آنها سبدی است که "سله" نام دارد و برای آبکشی کردن برنج به کار می رود.

تولیدات عشایری

خورجین، توبره، وریس بافی، حور، چوقا و... از انواع دستبافته های عشایری می باشد که بیش از 10 نوع محصول را شامل می‌شوند و توسط عشایر بختیاری در شمال خوزستان و در دامنه های جبال زاگرس به تولید می‌رسد و همه مراحل آن از پشم چینی گرفته تا مرحله بافت توسط خود عشایر صورت می پذیرد.

ابریشم بافی

جایگاه ابریشم بافی در دزفول می باشد. در تولید ابریشم از نخ ابریشم مصنوعی (ویسکوز) بکار میبرند و چون از ظرافت خاصی برخوردار است به مصرف شله (روسری عربی) می رسد. این پارچه ها به طول ٢٠ سانتی و عرض 4٠ سانتی متر می باشند.

بعد از بافت به قطعات 4 متری در آورده می شود و برای روسری مورد استفاده قرار می گیرند. بعضی ها نیز قطعه 4 متری را به دو بخش تقسیم کرده و از وسط، آن ها را کنار یکدیگر قرار داده و به شکل تور دوزی بهم می دوزند و شله ای به اندازه ی ٢ متر دراز و ٨٠ سانتی متر پهنا به وجودمی آید.

محرق کاری

به دلیل وجود مواد اولیه در استان خوزستان، محرق کاری کم کم در این استان پا گرفته است و در برخی از شهرستان ها و مراکز آموزشی صنایع دستی، به هنرجویان و دوستداران این هنر آموزش داده می شود. هنر محرق کاری بی شباهت به معرق چوب نیست با این فرق که تابلوهای محرق، ساده تر و زودتر از تابلوهای معرق درست می شود ماده ی اصلی این هنر، ساقه ی گندم و جو است. که ب روشی ساده بر روی سطح پارچه یا سطح صاف چسبیده می شود.

عبا بافی

شهرستان بهبهان به عنوان قطب اصلی بافت عبا محسوب می شود و دارای سابقه ی طولانی در این هنر می باشد. عبای بهبهان از کیفیت بالایی برخوردار است برای همین نیز بسیار مشهور است. عباهای بهبهان از پشم شتر و از پشم نژاد خاصی از گوسفند عربی بافته می شوند و علاوه بر بازارهای داخلی ایران به کشورهای حاشیه ی خلیج فارس نیز صادر می شود.

حصیر بافی

حصیر بافی از صنایع پر درآمد در زمینه صنایع دستی می باشد که محصولات آن به دیگر شهرهای ایران صادر می شود. چون خوزستان دارای نخل می باشد لذا مواد اولیه حصیربافی را در همه جای استان می توان یافت. از شهرهایی که به تولید حصیر مشغول هستند می توان به خرمشهر، آبادان، شادگان و دشت آزادگان اشاره کرد.

مینا کاری

از هنرهای ظریفی که بر روی طلا و نقره انجام می شود و توسط صابئین مندایی کار می شود. شاگردان این هنر در جهان نام آشنا هستند و هنر دستشان خاص و بی نظیر است. آنها با دقت و ظرافت خاصی طرح و نقش نخل و قایق روان بر روی کارون و کاروان های شتر را بر مینای ریخته شده بر قطعه های طلا

در آورده و سینه ریز، گردنبند، گوشواره، انگشتر و حمایل های زیبا خلق می کنند. این دست سازه های با ارزش علاوه اهمیت اقتصادی از ارزش هنری بیشتری نیز برخوردارند.

ورشو سازی

دزفول در ساختن ورشو دارای مقام دوم است. سماور، قلیان، گلاب پاش، تنگ و قدح، پارچ و لیوان، لگن، آفتابه، را می توان از رایج ترین تولیدات این رشته نام برد.

فلز کاری

تولید محصولات فلزی مانند:داس، قیچی، تیشه و قندشکن بیشتر در شهرهای اهواز، دزفول، بهبهان، مسجد سلیمان رواج دارد. برای این کار در ابتدا فلز را به اندازه ی دلخواه برش داده و در کوره می گذارند پس از گداخته شدن و منعطف شدن، به وسیله ی چکش زدن به شکل دلخواه در می آورند و در پایان به وسیله ی سوهان صیقل می دهند.

قلمزنی

قلمزنی بر روی فلزات توسط صبی ها صورت میگیرد. به این روش که اول طرح مورد نظر را بر روی ظرف طراحی کرده و بعد درون ظرف محلول قیر مذاب ریخته و داخل ظرف را با خاکستر اره یا خاک پر می کنند و سپس با استفاده از چکش و قلم به طرح ها حالتی فرو رفته می دهند و بعد بخش های فرو رفته را با خمیر مینا که از اکسید فلزات متفاوت درست شده تزئین می کنند و ظرف را در کوره با دمای ٣5٠ درجه قرار می دهند و بدین طریق یک لایه ی لعابی رنگی و شفاف بر روی بخش های قلمزنی شده تشکیل می شود.

تولید محصولات پوستی

استان خوزستان به دلیل دارا بودن عشایر به تولید پوست مشغول می باشد. چرا که عشایر به کار دامداری فعالیت دارد، برای همین پوست در این منطفه فراوان است ولی تولید چرم و پوست بیشتر رایج نبوده است و فقط تعداد کمی از عشایر برای برطرف کردن نیازهای خودشان مانند:مشک و همیان به تولید پوست می پردازند گاهی هم برای ساختن دهل که از سازهای سنتی آنهاست استفاده می کنند.