نشانه‌های مثبت در مذاکرات ایران و آمریکا زیر سایه 3 چالش کلیدی

لوئو لایی آن، تحلیلگر سیاسی و روزنامه نگار چین در ادامه نوشت: نشانه‌های دلگرم کننده‌ای وجود دارد. «سید عباس عراقچی»، وزیر امور خارجه ایران، در شبکه ایکس نوشت: جو نسبتا مثبت در رم باعث پیشرفت در اصول و اهداف یک توافق احتمالی شد. در حال حاضر، خوش‌بینی ممکن است موجه باشد، اما فقط با احتیاط زیاد.

خبرگزاری «آسوشیتدپرس» به نقل از یک مقام ارشد آمریکایی که نامش فاش نشده، نوشت که نشست رم «پیشرفت بسیار خوبی» داشته است و مذاکره کنندگان دو کشور در مقطعی گفتگوی رو در رو داشتند. «بدر البوسعیدی» وزیر خارجه عمان که میان اتاق‌های نمایندگان دو کشور در رفت‌وآمد بوده، در شبکه ایکس نوشت: مذاکرات در حال پیشرفت است و اکنون حتی غیرممکن‌ترین چیزها هم ممکن شده‌اند.

«رافائل گروسی»، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز در مصاحبه با رسانه‌های ایتالیایی گفت: دو طرف آماده مذاکره بر سر مسائل فنی هستند و امکان پیشرفت وجود دارد.

انتشار این اخبار باعث رشد متوالی بورس و بازار ارز تهران شده و مردم ایران که مدت‌هاست زیر فشار تحریم‌ها و تورم قرار دارند، نفس راحتی کشیده‌اند.

موضوع هسته ای ایران بار دیگر به یک دستور کار مهم در خاورمیانه تبدیل شده است و هم آمریکا و هم ایران مایلند این موضوع را از طریق مذاکره حل کنند. با توجه به اینکه توافق فعلی هسته‌ای در اکتبر امسال منقضی می‌شود، اگر توافق جدیدی حاصل نشود، ایالات متحده مبنای حقوقی خود برای ادامه محدودسازی برنامه هسته‌ای ایران را از دست خواهد داد. علاوه بر این، «دونالد ترامپ» رئیس جمهور آمریکا احتمالا امیدوار است که دستاوردهای سیاسی خود را با روایت‌های مشابهی مانند «من ایران را وادار کردم سلاح‌ هسته‌ای‌اش را خلع کند» برجسته سازد و تمایل ایالات متحده برای پیشبرد مذاکرات در راستای دستیابی به توافق را بیشتر کند. در عین حال، تحریم‌ها، وضعیت اقتصادی ایران را به شدت دشوار کرده است. ایران نیز امیدوار است از طریق مذاکره به توافقی جدید برای لغو تحریم‌ها و بهبود معیشت مردم دست یابد.

اگرچه هم ایالات متحده و هم ایران مایلند موضوع هسته‌ای ایران را از طریق راه دیپلماتیک حل کنند و جهان انتظارات زیادی برای دور سوم مذاکرات در روز شنبه دارد، دستکم سه چالش بزرگ برای دستیابی به توافق وجود دارد:

اول اینکه اختلاف بزرگی در خصوص مسائل کلیدی وجود دارد. پیش از مذاکرات، «مایک والتز»، مشاور امنیت ملی آمریکا اعلام کرد که دستیابی به هر توافقی باید ایران را از توانایی تولید سلاح هسته‌ای و موشک‌های بالستیک منع کند. اما وزیر امور خارجه ایران گفت: مذاکرات باید به موضوع هسته‌ای محدود شود و ایران هرگز از حق خود در استفاده صلح آمیز از انرژی هسته‌ای صرف نظر نخواهد کرد. با نگاهی به تجربه گذشته، ایران ممکن است بپذیرد که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مقداری از ذخایر اورانیوم غنی‌شده و سانتریفیوژهای خود را در این کشور مسدود کرده و آنها را تحت نظارت آژانس قرار دهد. حداکثر ممکن است ایران اجازه دهد ذخایر و برخی سانتریفیوژهای فوق الذکر به کشوری ثالث مانند روسیه منتقل شود. با این حال، ایالات متحده که شدیدا تحت تأثیر اسرائیل قرار دارد، به احتمال زیاد با چنین سازوکاری موافقت نخواهد کرد.

دوم اینکه تردیدهایی در خصوص توانایی ایالات متحده برای انجام تعهداتش وجود دارد. خواسته اصلی ایران در مذاکرات، لغو تحریم‌هاست، اما ماهیت نظام سیاسی آمریکا باعث می‌شود اعمال تحریم‌ها آسان و لغو آن‌ها دشوار باشد. وجود نیروهای قدرتمند ضد ایرانی در آمریکا، لغو تحریم‌ها را دشوارتر می‌سازد. در سال 2022، دولت بایدن چندین دور مذاکره با ایران برای بازگشت به برجام انجام داد و در سپتامبر همان سال، دو طرف تقریباً به توافق رسیدند. با این حال، دولت بایدن از دادن تضمین مبنی بر لغو تحریم‌ها به شکل قابل راستی‌آزمایی و پایدار خودداری کرد و همین امر باعث شد مذاکرات به شکست بینجامد. اگر آمریکا نتواند تحریم‌ها را به روشی عملی لغو کند، سازش برای ایران دشوار خواهد بود و حتی اگر توافقی امضا شود، شکننده خواهد بود.

سوم، پذیرش رویکرد ایالات متحده در «استفاده از فشار برای پیشبرد مذاکره» برای ایران دشوار است. آمریکا در هفته‌های اخیر، دو ناو هواپیمابر به همراه چندین بمب‌افکن B2 را در مناطق هم‌جوار ایران مستقر کرده و تحریم‌های تازه‌ای را نیز بر صادرات انرژی ایران اعمال کرده است. بدیهی است که انجام این کارها در حین مذاکرات سازنده نیست. علاوه بر این، ترامپ دستور ترور سردار «قاسم سلیمانی»، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران را در دوره اول ریاست جمهوری خود صادر کرد که این امر موانع روانی خاصی را برای دو طرف برای دستیابی به توافق ایجاد کرده است.

شکاف عمیق بی‌اعتمادی بین ایران و آمریکا باعث می‌شود مذاکرات با رویکردی «گام‌به‌گام» پیش برود.

با ورود مذاکرات به مرحله فنی در این هفته، احتمالاً اختلافات بین دو طرف برجسته‌تر خواهد شد. اگر دو طرف نتوانند بر سر نقطه تعادلی به توافق برسند، مذاکرات ممکن است به یک نبرد فرسایشی تبدیل شود.

از سوی دیگر، سیاست‌های متغیر واشنگتن، شرایط ناپایدار منطقه خاورمیانه و سابقه طولانی بحران هسته‌ای ایران، پیش‌بینی میزان پیشرفت آینده مذاکرات را در حال حاضر بسیار دشوار کرده است.