تجمل گرایی خانواده ها به مانع بزرگ فرزندآوری تبدیل شده

شهلا کاظمی‌پور؛ جمعیت شناس و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران نوشت: در سال‌های اخیر، سیاستگذاران با تصویب قوانینی همچون «جوانی جمعیت» تلاش کرده‌اند سدی را که در مسیر رشد جمعیت ایران شکل گرفته، بشکنند، اما به‌نظر می‌رسد این مسیر، پیچیده‌تر و پرهزینه‌تر از آن باشد که صرفاً با مشوق‌های مالی یا قانونی قابل عبور باشد. واقعیت این است که انتظار معجزه از این نوع قانونگذاری‌ها، انتظاری ساده‌انگارانه است.

واقعیت این است که روند سالمندی جمعیت ایران نه‌تنها متوقف نشده، بلکه به‌سرعت در حال اوج‌گیری است. براساس پیش‌بینی‌ها، تا سال ۱۴۲۰، از هر ۵ ایرانی، یک نفر سالمند خواهد بود؛ این نسبت در دهه بعد به یک‌سوم جمعیت کشور می‌رسد. این یعنی در بهترین حالت، سیاست‌های جوان‌سازی می‌توانند روند پیری را کند کنند، نه متوقف.

اما شاید کمتر به این فکر شده باشد که در دل همین سیاست‌های جمعیتی، تناقضی آشکار وجود دارد: وقتی جوانان ما بر اثر تصادف از دست می‌روند، دیگر فرزندی به دنیا نمی‌آید که آینده‌ای را بسازد. آمار سالانه ۲۰ تا ۳۰ هزار مرگ ناشی از تصادفات جاده‌ای، از تأثیر منفی ۷ تا ۸درصدی این مرگ‌ومیرها بر رشد جمعیت سخن می‌گوید؛ آماری که برای هر نهاد تصمیم‌گیرنده‌ای باید زنگ خطر باشد.

نمی‌توان از یک سو بودجه‌های سنگین برای ترویج فرزندآوری درنظر گرفت و از سوی دیگر، چشم بر جاده‌هایی بست که هر روز قربانی می‌گیرند. اگر قرار است سیاست‌های جمعیتی اثربخش باشد، باید نگاهی جامع و دوسویه داشت. جوانی جمعیت فقط با تولد بیشتر محقق نمی‌شود؛ باید برای ماندگاری زندگی نیز سرمایه‌گذاری کرد. تا زمانی که زیرساخت‌های ایمنی و سلامت مغفول بمانند، سیاست‌های جمعیتی نه‌تنها به نتیجه نمی‌رسند، بلکه گاه به ضدخود بدل می‌شوند.

از سوی دیگر نباید فراموش کرد که مسائل فرهنگی اصل و اساس تغییر نگرش بین مردم است. یک مسئله فرهنگی در جامعه ما ظهور کرده به‌نام تجمل‌گرایی؛ برای مثال در بحث ازدواج موانعی چون مهریه سنگین و جهیزیه که در آن تجمل‌گرایی دیده می‌شود، وجود دارند. در واقع این یک مسئله فرهنگی مهم است که برای رفع آن نیاز به اقداماتی فراتر از گفتاردرمانی داریم.
در نهایت شاید بهتر باشد که قبول کنیم سیاست جمعیتی باید از حوزه باروری و برنامه‌ریزی خانواده فراتر برود و تمامی رفتارهای اجتماعی و انسانی را که بر متغیرهای جمعیتی تأثیر می‌گذارند در بر بگیرد.