ماجرای شکاف ۲۰۰۰ ساله در دیوار تخت‌جمشید چیست؟

همشهری آنلاین: شکاف ایجاد شده در دیواره شمالی تخت‌جمشید در روزهای گذشته در رسانه‌ها و فضای مجازی انعکاس زیادی داشت و برخی رسانه‌ها دلیل ایجاد شکاف در دیوار شمالی تخت‌جمشید را به سرقت بست‌های فلزی در دوره قاجار نسبت دادند.

«دیوار شمالی تخت‌جمشید از زمان هخامنشیان دچار مشکل شد. معماران هخامنشی تلاش کردند برای باز شدن این دیواره از بست «دم چلچله‌ای» در نمای دیوار استفاده کنند. این بست‌ها، اما روی بلوک‌های سنگی استفاده می‌شد و استفاده از آنها در نمای دیوار‌های تختگاه تخت‌جمشید بی‌سابقه و اصلا رایج نبود. زمان هخامنشیان، دیوار دچار مشکل شد و معماران هخامنشی با به‌کار بردن بست دم‌چلچله‌ای قوی در نما، تلاش کردند از باز شدن آن جلوگیری کنند.»

شکاف دیوار شمالی تخت جمشید چگونه ایجاد شده و چطور معماران هخامنشی نتوانستند این بخش از دیوار تخت‌جمشید را چفت کنند و پس از آن‌ها چگونه هنوز که بیش از ۲ هزار سال از احداث تخت‌جمشید گذشته است، مرمتگران در دوره‌های مختلف از زمان حضور مؤسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو در تخت‌جمشید، بنگاه علمی تخت‌جمشید و هیأت ایزمیو از ایتالیا و در دوران شکل‌گیری دوره حفاظت آثار باستانی نتوانستند شکاف دیوار شمالی تخت‌جمشید را ترمیم کنند؟ روزنامه همشهری برای یافتن دلیل شکاف برداشتن دیوار شمالی تخت‌جمشید به سراغ کارشناسان این مجموعه میراث جهانی رفت و در گفت‌وگو با شهرام رهبر، مسئول بخش مرمت و حفاظت پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید، دلیل این اتفاق را جویا شد و از او پرسید که چرا دیوار شکاف برداشته تخت‌جمشید تاکنون مرمت نشده است؟

هخامنشی‌ها هم نتوانستند دیوار شکافته شده را ترمیم کنند

شهرام رهبر، مسئول گروه حفاظت و مرمت تخت‌جمشید و پارسه: دیوار شمالی تخت‌جمشید از زمان هخامنشیان دچار مشکل شد. معماران هخامنشی تلاش کردند برای باز شدن این دیواره از بست «دم چلچله‌ای» در نمای دیوار استفاده کنند. این بست‌ها اما روی بلوک‌های سنگی استفاده می‌شد و استفاده از آن‌ها در نمای دیوارهای تختگاه تخت‌جمشید بی‌سابقه و اصلا رایج نبود. زمان هخامنشیان، دیوار دچار مشکل شد و معماران هخامنشی با به‌کار بردن بست دم‌چلچله‌ای قوی در نما، تلاش کردند از باز شدن آن جلوگیری کنند.

مدت‌ها بعد از هخامنشی‌ها از تخت‌جمشید مراقبت نشد تا زمانی که ارنست هرتسفلد، بررسی‌های خود را بر دیوار انجام داد. اما چون گمان کرد روند آسیب بر دیوار متوقف شده، اقدامی انجام نشد. در فاصله سال‌های ۱۳۴۳ تا ۱۳۸۰ هم به این دلیل که معتقد بودند روند آسیب دیوار شمالی متوقف است، کاری برای مرمت آن صورت نگرفت. از سال ۸۰ اما مطالعات بر دیوار شمالی تخت‌جمشید آغاز شد. دیواره مورد بررسی قرار گرفت و مهم‌تر از شکاف ایجاد شده، بلوک‌های سنگی بود که از بین رفته بودند.

سال ۱۳۸۲ یکی از بلوک‌ها در دیوار شمال غربی جایگزین شد. مطالعات دیگری نیز بر این دیواره برای اقدامات حفاظتی و مرمتی آغاز و در بخش شمال غربی، فاز اول و دوم مرمت دیواره به اتمام رسید و فاز سوم که جایگزین کردن یک بلوک سنگی است در دستور کار قرار دارد. براساس تصاویر و اسناد موجود از ۱۸۰ سال قبل شکاف دیوار قابل مشاهده است و براساس اشل‌های استفاده شده برای رصد، شکاف دیوار شمالی تخت‌جمشید بیشتر نشده است.

باز شدن دیوار ربطی به نحوه چیدمان هخامنشیان، اشتباه معماران هخامنشی، استفاده از بست‌های دم چلچله‌ای، به سرقت رفتن بست‌ها در زمان صفویه، قاجار و پس از آن و موارد مشابه که در بعضی از رسانه‌ها منتشر شد ندارد. این حرکت مربوط به بستر است و وقتی در اثر عوامل مختلف در بستر تغییراتی ایجاد می‌شود، مستحکم‌ترین بناها نیز توان مقاومت ندارند و آسیب می‌بینند. کارشناسان نظریه‌های مختلفی چون رانش، فشار، زلزله و… را برای باز شدن دیوار مطرح می‌کنند. اما قوی‌ترین نظریه، فعال شدن احتمالی گسل زمان هخامنشی است که اثبات آن نیاز به مطالعات گسترده دارد.