تا محو کامل کتیبه ساسانی چیزی نمانده است!
سنگ نبشتۀ پهلوی ساسانی «سَراب سیاه» پیش از آن‌که رمزگشایی شود درحال نابودی است. مسئول میراث فرهنگی شهرستان رستم نورآباد در استان فارس که این سنگ‌نبشته در آنجا قرار دارد، می‌گوید این کتیبه حدود ۵ ماه از سال از آب بیرون است، برای همین نجات آن دشوار شده است.
ایسنا: سنگ نبشتۀ پهلوی ساسانی «سَراب سیاه» پیش از آن‌که رمزگشایی شود درحال نابودی است. مسئول میراث فرهنگی شهرستان رستم نورآباد در استان فارس که این سنگ‌نبشته در آنجا قرار دارد، می‌گوید این کتیبه حدود ۵ ماه از سال از آب بیرون است، برای همین نجات آن دشوار شده است.
سیاوش آریا، پژوهشگر و کنشگر میراث فرهنگی عکس‌هایی را از این کتیبه در سوم اسفندماه ۱۴۰۳ گرفته که مقایسه آن با عکس این کتیبه در حدود یک دهه پیش، از تخریب گسترده آن حکایت دارد. این کنشگر میراث فرهنگی گفت: سنگ نبشتۀ پهلوی ساسانی «سَراب سیاه» در بدترین شرایط نگهداری و حفاظتی به سر می برد و بر اثر عوامل طبیعی و محیطی و به ویژه رخنۀ باران و آب تالاب روی آن، با مرگ دست و پنجه نرم می‌کند و نوشته های تراشیده بر سینۀ سنگ، دیگر از نزدیک هم قابل دیدن و خواندن نیست.
او در ادامه توضیح داد: سنگ نبشتۀ پهلوی ساسانی روستای «سراب سیاه» در شهرستان رستمِ استان پارس (فارس) در اوایل دهۀ نود خورشیدی شناسایی و ثبت ملی شده است، ولی از همان زمان تا کنون به حال خود رها شده و مدیران پیشین استان و کارشناسان میراث فرهنگی با وجود آگاهی از چالش‌ها و دشواری‌های آن از جمله رخنۀ باران و آب تالاب در پایین این اثر ساسانیان و دیگر عوامل طبیعی و محیطی که در پروندۀ ثبتی نیز از آن یاد شده، شوربختانه هیچ اقدام حفاظتی و مرمتی روی این سنگ‌نبشتۀ پهلوی ساسانی انجام نداده‌اند.
این کنشگر میراث فرهنگی گفت: این سنگ‌نبشتۀ ساسانی در اوایل دهۀ نود خورشیدی با کیفیت بوده و قابل خوانش و هنوز عوامل طبیعی کم‌تر به درون پوستۀ سنگ رخنه کرده بود. اما با گذشت یک دهه و بر اثر عوامل طبیعی و رخنۀ باران و آب تالاب و عوامل بیولوژیکی(گل سنگ ها) و نبود اقدام‌های حفاظتی و مرمتی در آستانۀ نابودی و محو کامل است. بدتر از همه، اینکه با گذشت بیش از یک دهه هنوز نبشته های پهلوی ساسانی آن خوانده و برگردان نشده و از جزییات این کتیبه ساسانیان ناآگاه هستیم.
او با بیان اینکه تنها راه نجات سنگ نبشتۀ پهلوی ساسانی «سراب سیاه» شهرستان رستم، انجام اقدام‌های مرمتی و حفاظتی است، پیشنهاد کرد: به باور مرمتگران سنگ، باید نخست یادگار ساسانیان به وسیلۀ کارشناسان مرمت آثار تاریخی چیره‌دست پاک‌سازی و پس از آن، موزون‌سازی شود. همچنین نصب سایه‌بان استاندارد در بالای آن و بستن راه آب و باران از پایین و بالا دست و منحرف کردن آب‌ها، بایسته و راه‌کاری حفاظتی به شمار می‌آید.
درباره حفاظت این کتیبه ساسانی و خوانش و مستندنگاری آن، قامت محمودی، مدیرکل میراث فرهنگی شهرستان رستم، که این سنگ‌نبشته در این محدوده جغرافیایی قرار دارد، به ایسنا توضیح داد: این کتیبه در حدود سال ۱۳۹۰ در فهرست میراث ملی ثبت شده است اما یک مشکل دارد؛ سنگ‌نبشته بخشی از یک صخره است که سرچشمه رودخانه و تالاب سراب سیاه بوده است. در واقع این صخره بخشی از تالاب شده است و بخشی از سال زیرآب می‌رود. این کتیبه شاید نزدیک به پنج ماه از سال از آب بیرون باشد. در فصول کشاورزی و زمستان‌ها معمولا زیرآب است. با این شرایط انتظار می‌رود چگونه از این کتیبه حفاظت شود!؟
او اضافه کرد: وقتی کتیبه تقریبا نیمی از سال زیرآب است چگونه می‌توان آن را حفاظت یا مرمت کرد. گمان ما بر این است که وقتی روی این سنگ حکاکی شده، که این کتیبه زیر آب نمی‌رفته و در طول سال کامل بیرون بوده است.
مدیرکل میراث فرهنگی شهرستان رستم درباره اینکه برای خوانش و مستندنگاری محتوای این کتیبه که درحال از بین رفتن است تا کنون چه اقدامی شده است؟ توضیح داد: شاید راه حل این باشد که آن بخش از کتیبه از صخره جدا و به مکان بهتر یا موزه‌ای منتقل شود. درباره خوانش محتوای آن نیز تا پیش از این تلاش‌هایی شده است. حدود سال ۹۰ یا ۹۱ بود که از آقای ابوذر همتی، استاد زبان‌های باستان دعوت شد که برای خواندن این کتیبه به این منطقه سفر کند. ایشان نتوانستند بیایند، ما عکس‌هایی را برای‌شان فرستادیم. براساس آنچه تا کنون خوانش شده احتمالا متن این کتیبه به تقسیم آب در دوره ساسانیان مربوط باشد. البته متن دقیق خوانده نشده است.
او اضافه کرد: در گذشته معاونان میراث فرهنگی فارس چند باری برای سرکشی وضعیت این کتیبه ساسانی اراده کرده بودند اما هر بار که آمدند کتیبه زیرآب بود.
مدیرکل میراث فرهنگی شهرستان رستم درباره اقدامات حفاظتی که تا کنون برای این کتیبه ساسانی شده است، گفت: ما در این منطقه بضاعتی نداریم. من یک نفر هستیم که کارهای میراث فرهنگی رستم را نزدیک ۱۵ سال است انجام می‌دهم. در هر حال تلاش‌هایی برای خوانش کتیبه انجام داده‌ایم و پیگیری‌هایی داشته‌ایم؛ در زمان مدیریت آقای مصیب امیری در اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان فارس نامه فرستایدم که برای خوانش سنگ‌نبشته ساسانی اقدام شود، ظاهرا کسی پیدا نشد نقش را بخواند. برای حفاظت و مرمت آن لازم است از معاونت میراث فرهنگی استان اقدام شود، متخصص مرمت و زبان‌های باستانی بفرستند تا تصمیم درست و اصولی برای آن گرفته شود. از پژوهشگاه میراث فرهنگی که بخشی برای کتیبه‌ها دارد این انتظار می‌رود وقتی کتیبه‌ای پیدا شد، کارشناس بفرستند و بررسی و مطالعه انجام دهد و منتظر نماند.
بازشناسی سنگ نبشتۀ پهلوی ساسانی «سَراب سیاه» شهرستان رستم، سیاوش آریا، پژوهشگر میراث فرهنگی توضیح داد: شهرستان رستم از شهرستان‌های نوبنیاد استان است که در سمت شمال غربی استان فارس جای دارد و مرکز آن شهرستان مَصیری است. سنگ نبشتۀ پهلوی ساسانی «سَراب سیاه» در اندازۀ حدودی ۱۱۰ در ۱۰۰ سانتی متر با فاصلۀ ۱ متر و نیمی از سطح آب تراشیده شده است. هرچند در گذشته، این چشمه و تالاب در سطحی بالاتر و نزدیک سنگ نبشته بوده و هنوز هم در زمان فصل پر بارش یادگار ساسانیان به زیر آب می‌رود. سنگ نبشته در ۹ رَج (سطر) و به دبیرۀ پهلوی ساسانی کتیبه‌ای تراشیده شده است. از آن جایی که هنوز سنگ نبشته خوانده نشده، از درونمایه آن، ناآگاهیم.
او اضافه کرد: همجواری منطقۀ رستم و مَمَسنی به شهر ساسانی بیشاپور و در مسیر ارتباطی به خوزستان و میان رودان (بین النهرین) می‌تواند به عنوان گمانه‌ای احتمالی بر گزینش جایگاه یادگار ساسانیان بر سر این راه ارتباطی و بر سر چشمۀ آب در آن منطقه باشد. وجود سنگ‌نبشته در کنار سرچشمۀ سراب سیاه، اَفزون بر آگاهی‌رسانی به مردم منطقه، امکان دیده شدن آن به رهگذران و مسافران را نیز فراهم می‌کرده است.
آریا ادامه داد: چشمه سراب سیاه یکی از مهم‌ترین سرچشمه های آب رودخانۀ «تنگ شیو» رستم بوده و پس از پیوستن به رودخانه فَهلیان در انتهای خاک مَمسَنی و رستم، تشکیل رودخانه پرآوازۀ «زهره» را می‌دهد. وجود نبشته ای به زبان ساسانی از ویژگی‌های آشکار این اثر تاریخی و ملی است. همچنین وجود چشمه سراب سیاه در پای این سنگ نبشته از مهم‌ترین اَنگیزه‌های گزینش این جایگاه برای تراشیدن یادگار ساسانیان می‌تواند باشد. به باور برخی از مردم منطقه، وجود آسیاب در کنار این چشمه که با نام سرآسیاب بوده، از سر آسیاب به سراب سیاه تغییر نام پیدا کرده است.
