از گوی نورانی تا رقص شمشیر؛ پشت پرده سفر جنجالی ترامپ به عربستان، امارات و قطر/ چگونه پادشاهی رگ خواب ترامپ را به دست آورد؟

به گزارش اقتصادنیوز، نشریه آتلانتیک با انتشار یادداشتی نوشت: یک دهه گذشته، اما تصویر ریاض هنوز هم مملو از رمز و راز و شگفتی است؛ با این پرسش که واقعاً این کشور نماد چه صحنه‌ای است؟ گوی درخشانی از مرکز اتاقی تاریک که اطرافش با صفحه‌های نمایش کامپیوتری احاطه شده، نور می‌تاباند. سه رهبر جهان—دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، ملک سلمان، پادشاه عربستان سعودی و عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر—در سکوت و به‌ آرامی نزدیک شدند. هر سه، دستان خود را روی آن کره سفید درخشان گذاشتند و تقریباً دو دقیقه آن را نگه داشتند.

نور، صورت‌هایشان را از پایین روشن می‌کرد؛ گویی بالای گران‌ترین آتش اردوگاهی دنیا ایستاده بودند. هیچ‌کس حرفی نزد. ملانیا ترامپ، بانوی اول وقت آمریکا، نیز لحظه‌ای گوی را لمس کرد؛ که با دقت بیشتر، مشخص شد کره زمین است. عکس‌ها و ویدیوهای آن صحنه بلافاصله در فضای مجازی پخش شد و بسته به دیدگاه سیاسی بینندگان، یا پل فرماندهی یک سفینه در سریال "پیشتازان فضا" را تداعی می‌کرد یا نشست شرورترین دشمنان جیمز باند را. هیچ‌یک از رهبران به‌درستی نمی‌دانستند چه کار باید بکنند. در لحظه‌ای ترامپ لبخندی کج بر لب آورد.

میهمانی نامتعارف

این نشریه در ادامه آورد: نخستین سفر خارجی دوره دوم ریاست‌جمهوری ترامپ که قرار است دوشنبه انجام شود، تقریباً هشت سال پس از اولین سفر خارجی‌اش در دوره اول کلید می‌خورد و باز هم از همان‌جا شروع خواهد شد؛ پایتخت عربستان سعودی. بسیاری از محورهایی که در سفر سال ۲۰۱۷ ترامپ مطرح بود، همچنان برجاست؛حمایت ترامپ از اسرائیل، علاقه‌اش به حکام اقتدارگرا، سیاست مهار قدرت ایران و اولویت دادن به معاملات تجاری به‌جای دغدغه‌های انسانی.

اکنون، مانند آن زمان، متحدان اروپایی با نگرانی نظاره‌گرند.با وجود تمام جلوه‌های نمایشی آن سفر نخست، آنچه واقعاً اهمیت داشت، امتناع ترامپ از بیان سخنانی بود که روسای‌جمهور آمریکا معمولاً بر زبان می‌آورند. او کوچک‌ترین تلاشی برای دفاع علنی از دموکراسی و حقوق بشر در عربستان نکرد. در اسرائیل و کرانه باختری نیز از تأیید صریح سیاست دیرینه آمریکا مبنی بر راه‌حل دوکشوری خودداری کرد. ترامپ در آخرین مرحله سفر، در اروپا، حتی از تأیید آشکار اصل دفاع جمعی—که ستون فقرات امنیت فراآتلانتیکی است—سر باز زد. آنچه در آن زمان شوکه‌کننده بود، اکنون عادی شده است. در واقع، ترامپ با آن سفر، نقشی را که امروز به‌طور کامل ایفا می‌کند، برای اولین‌بار به نمایش گذاشت: یک بازیگر جهانی غیرمتعارف.

در سال ۲۰۱۷، رهبران جهان هنوز در حال آشنا شدن با رئیس‌جمهور جدید آمریکا بودند. می‌دانستند باید او را تحسین کنند، اما نمی‌دانستند واقعاً به چه چیزهایی باور دارد و چگونه قدرتش را به کار خواهد گرفت. اکنون، ابهامات کمتری درباره ترامپ وجود دارد؛ کسی که از زمان بازگشت به قدرت، بی‌محابا به تضعیف اتحادها، آغاز جنگ تجاری جهانی و ترجیح دادن رژیم‌های خودکامه بر دموکراسی‌ها پرداخته است. اما او در زمانی بحرانی به خاورمیانه بازمی‌گردد: در بحبوحه بحران انسانی و درگیری مجدد در غزه، و همچنین مذاکراتی شکننده درباره آینده برنامه هسته‌ای ایران. دیدگاه معاملاتی ترامپ به سیاست خارجی حالا رادیکال‌تر شده و قرار است در این سفر کاملاً نمایان شود. از لحظه‌ای که هواپیمای ریاست‌جمهوری آمریکا در گرمای بالای ۴۰ درجه ریاض در ماه مه ۲۰۱۷ به زمین نشست، معلوم بود سعودی‌ها فهمیده‌اند چگونه دل ترامپ را به‌دست آورند. ترامپ که برای نخستین‌بار به‌عنوان رئیس‌جمهور پا به خاک کشوری خارجی می‌گذاشت، بر روی فرشی قرمز قدم گذاشت و شخص پادشاه به استقبالش آمد—افتخاری که نصیب باراک اوباما، رئیس‌جمهور پیشین، نشده بود. توپ‌ها شلیک شدند و جت‌های نظامی عربستان در آسمان غرش کردند. در مسیر عبور کاروان از خیابان‌های خالی شهر، تصاویر عظیمی از ترامپ و ملک سلمان را بر فراز اکثر پل‌ها و ساختمان‌ها دیده می شد. سپس مراسمی مجلل با قهوه هل‌دار و اهدای مدال در کاخ سلطنتی برگزار شد—افتخاراتی که معمولاً فقط به اعضای خاندان سلطنتی تعلق می‌گیرد. تصویر ترامپ حتی بر دیواره هتل ریتز-کارلتون که در آن اقامت داشت نیز تابانده شده بود—هتلی مجلل در قلب صحرای بزرگ، که بعداً به زندانی لوکس برای بازداشت رقبای سیاسی ولیعهد محمد بن سلمان تبدیل شد.

رگ خواب ترامپ در دست پادشاهی

به نوشته آتلانتیک، گوی مرموز، رخدادی شگفت انگیز بود با این حال آن نیز در قیاس با رقص شمشیر سنتی که چند ساعت بعد در مرکز فرهنگی رسمی عربستان برگزار شد، کم آورد—رقصی که استیو بنن، مشاور ملی‌گرای ترامپ، هم در آن حضور داشت و در کنار شاهزادگان سعودی با شمشیر چند حرکت اجرا کرد (اگرچه بنن بعدها گفت آن شب نرقصیده است). تمام مراسم در ریاض، عظیم و باشکوه طراحی شده بود تا رئیس‌جمهور آمریکا را تحت تأثیر قرار دهد—و به نظر می‌رسید حکام پادشاهی موفق شده اند. الگویی که در ریاض طراحی شد، بعدها در پایتخت‌هایی چون لندن و پکن نیز به شکلی مشابه تکرار شد. مارک هانا، رئیس مؤسسه سیاست جهانی، در این باره گفت: «یک چیز ثابت مانده و آن علاقه عمیق ترامپ به رهبران قدرتمند است.» به گفته او، اجتناب ترامپ از وعظ درباره ارزش‌های آمریکایی شاید موقعیت بهتری برای او در دستیابی به توافقات ایجاد کرده باشد: «او درک دقیقی از ارزش بی‌طرفی ژئوپلیتیکی دارد و این تصور را برای دیگران ایجاد می‌کند که می‌توان با او معامله کرد».

سفر دوشنه به‌مراتب محدودتر از تور گسترده سال ۲۰۱۷ خواهد بود؛ تنها سه توقف در کشورهای حوزه خلیج فارس—عربستان، قطر و امارات متحده عربی—در چند روز. تمرکز اصلی ترامپ بر تجارت خواهد بود: از سرمایه‌گذاری در حوزه فناوری گرفته تا فروش تسلیحات و همکاری‌های مشترک در پروژه‌های هوش مصنوعی. یک «فروم سرمایه‌گذاری سعودی–آمریکایی» در جریان سفر ترامپ برگزار خواهد شد و برنامه‌هایی مشابه نیز برای امارات در حال طراحی است. یکی از دیپلمات‌هایی که کشورش میزبان ترامپ خواهد بود—و نخواست نامش فاش شود—در این باره گفت که تمرکز اصلی این سفر بر دستاوردهای مالی ملموس خواهد بود، نه بر گشودن گره‌های دیپلماتیک. او گفت: «ما دیگر در فاز «حل مشکلات جهان» نیستیم». سخنگوی کاخ سفید نیز تاکید کرد: «یک خاورمیانه امن و باثبات به معنای رونق بیشتر برای شرکای ما و ایالات متحده است». اما بحران‌های جهانی به‌راحتی قابل چشم‌پوشی نخواهند بود. اسرائیل اعلام کرده که قصد دارد حمله نظامی گسترده و اشغال کامل غزه را آغاز کند، مگر اینکه حماس با شرایطی از جمله آزادی گروگان‌های باقی‌مانده موافقت کند. مهلتی که اسرائیل به حماس داده، درست یک روز پس از پایان سفر ترامپ به منطقه تمام می شود. مقام‌های اسرائیلی امیدوار بودند که ترامپ در این سفر به این سرزمین نیز سری بزند، اما دو مقام آمریکایی به من گفتند که ترامپ نمی‌خواهد بدون آتش‌بس در غزه به آنجا سفر کند تا بتواند این دستاورد را به رخ بکشد. همزمان، ترامپ به بنیامین نتانیاهو آزادی عمل کامل داده تا جنگش در غزه را پیش ببرد و حتی پیشنهاد کرده که تمامی دو میلیون فلسطینی ساکن غزه به مکان دیگری منتقل شوند تا این منطقه به یک مرکز توریستی بدل شود. رهبران کشورهای خلیج فارس، با توجه به همدلی مردمشان با فلسطینیان، قرار است ترامپ را تحت فشار قرار دهند تا اسرائیل را مهار کند.

سناتور کریس کونز، عضو دموکرات کمیته روابط خارجی، در این باره گفت: «زمانی که ترامپ به قدرت رسید، اوضاع در غزه رو به بهبود بود. آتش‌بس برقرار بود، ده‌ها گروگان آزاد شده بودند و کمک‌های انسانی گسترده‌ای وارد منطقه می‌شد. حالا همه چیز تغییر کرده. ترامپ فرصت بزرگی دارد تا رهبری واقعی خود را نشان دهد—با فشار به نتانیاهو برای رها کردن ایده اشغال کامل غزه، کنار گذاشتن برنامه جابه‌جایی فلسطینی‌ها و ازسرگیری کمک‌های انسانی». مذاکرات درباره آینده برنامه هسته‌ای ایران نیز از محورهای اصلی این سفر است. تهران به ادعای ناظران در آستانه گریز هسته ای قرار دارد، موضوعی که اسرائیل و دیگر همسایگان ایران، از جمله عربستان، با آن به‌شدت مخالف‌اند. درون دولت ترامپ، درباره مسیری که باید در قبال تهران در پیش گرفت، اختلاف نظر وجود دارد؛ جناح تندرو از دیدگاه نتانیاهو حمایت می‌کند که خواهان برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران است، در حالی که دیگرانی مانند وزیر خارجه، مارکو روبیو، مایل‌اند ایران برنامه‌ای صرفاً صلح‌آمیز داشته باشد. ترامپ با استفاده از نیروی نظامی مخالفت کرده و اخیراً در برنامه «میت د پرس» مدعی شده که خواهان «برچیدن کامل» برنامه هسته‌ای ایران است—درخواستی که تهران پیش‌تر رد کرده بود. با این‌حال، به گفته دو مقام آمریکایی، برخی در دولت معتقدند که امکان دستیابی به توافقی در آینده نزدیک وجود دارد. هگر چِمالی، مشاور سابق شورای امنیت ملی آمریکا، مدعی است: «فراموش نکنیم که اساساً چرا مذاکرات با ایران آغاز شد؛ دولت آمریکا به این نتیجه رسید که ایران ممکن است از استانه گریز هسته ای عبور کند—و این موضوع می‌تواند تمام معادلات منطقه را تغییر دهد». ترامپ روابط نزدیکی با ولیعهد سعودی، محمد بن سلمان، برقرار کرده؛ همان کسی که پس از قتل جمال خاشقچی، روزنامه‌نگار واشنگتن‌پست، در سال ۲۰۱۸—که گفته می‌شود به دستور ریاض انجام شد—از او دفاع کرد. این رابطه، باعث انزوای ایران شده است. مشاوران ترامپ مدعی اند یکی از اهداف دوره دوم ریاست‌جمهوری او، گسترش «توافق‌نامه‌های ابراهیم» است—توافقی که در دوره اول برای عادی‌سازی روابط اسرائیل با امارات، بحرین و دیگر کشورها حاصل شد. حالا ترامپ می‌خواهد چنین توافقی را میان اسرائیل و عربستان برقرار کند. این روند پیش از حمله حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ در دولت بایدن نیز در جریان بود. اکثر ناظران معتقدند تا پیش از حل بحران غزه، پیشرفت چندانی در این زمینه حاصل نخواهد شد. ترامپ اوایل امسال از احتمال دیداری غافلگیرکننده با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، در عربستان برای پایان جنگ اوکراین سخن گفت. اما از آن زمان این احتمال را کم‌اهمیت جلوه داده و کاخ سفید و کرملین نیز گفته‌اند که چنین نشستی برنامه‌ریزی نشده است.حال سوال این است، ماجرای گوی به کجا رسید، مرکز ضدافراط‌گرایی در ریاض همچنان فعال است، اما گوی دیگر در آنجا نیست. طبق گزارش بن هابارد، خبرنگار نیویورک‌تایمز، وقتی کارکنان مرکز دیدند که بسیاری از بازدیدکنندگان آمریکایی با آن عکس می‌گیرند، دولت سعودی آن را به عنوان هدیه به سفارت آمریکا داد. اکنون، آن گوی در انبار نگهداری می‌شود.