رمزگشایی از دیدار پرحاشیه؛ چرا قطر میزبان الشرع و السودانی شد؟/ تکاپوی حاکم تازه نفس شام برای تعامل با خلیج فارس و عراق

به گزارش اقتصادنیوز، وبگاه امواج مدیا با انتشار یادداشتی مدعی شد: در جریان دیداری دیپلماتیک که با برنامه‌ریزی دقیق در دوحه برگزار شد، «احمد ااشرع»، رئیس‌جمهور سوریه و «محمد شیاع السودانی»، نخست‌وزیر عراق، برای نخستین‌بار از زمان سقوط دولت بشار اسد با یکدیگر دیدار کردند.

این گفت‌وگوها با میانجی‌گری امیر قطر، شیخ تمیم بن حمد آل‌ثانی، صورت گرفت و نقطه عطفی در روابط بغداد و دمشق و همچنین در فضای جدید منطقه‌ای پس از دوران اسد به‌شمار می‌رود.

تکاپوی دیپلماتیک الشرع

این وبگاه در ادامه مدعی شد: الشرع از زمان آغاز به‌کار خود در اوایل سال جاری، به چندین پایتخت عربی حوزه خلیج فارس سفر کرده بود، اما این نخستین دیدار او با رهبری عراق و نخستین گفت‌وگوی سطح بالایش با یکی از متحدان اصلی ایران محسوب می‌شود. اهمیت این دیدار نه‌تنها در سطح نمادین، بلکه از حیث سیاسی و امنیتی قابل توجه است و آغازگر تلاش‌های دمشق برای احیای روابط با بازیگرانی است که به ادعای گروهی از ناظران، زمانی در دایره نفوذ استراتژیک تهران قرار داشتند.

به ادعای منابع آگاه، دو طرف در این دیدار به‌طور جامع درباره مسائل امنیتی منطقه، کنترل مرزها و مبارزه با تروریسم گفت‌وگو کردند؛ چالش‌هایی مشترک که همچنان مناطق مرزی عراق و سوریه را با بی‌ثباتی روبه‌رو کرده است. هر دو دولت خواهان احیای هماهنگی‌های مشترک در شرایط جدید منطقه‌ای هستند که در آن اتحادهای گذشته در حال بازنگری است.

یکی از نتایج ملموس این دیدار، توافق اولیه برای بازگشایی گذرگاه‌های رسمی مرزی عنوان شده است؛ اقدامی که می‌تواند به تسهیل تجارت و از سرگیری همکاری اقتصادی میان دو کشور بینجامد؛ کشورهایی که به‌واسطه جغرافیا، تاریخ و منافع امنیتی مشترک، پیوندی دیرینه دارند. البته امواج میدیا توانسته این خبر را به‌طور مستقل تأیید کند.

در تحولی دیگر، السودانی دعوت‌نامه رسمی برای حضور الشرع در نشست آتی اتحادیه عرب که ماه آینده در بغداد برگزار می‌شود، ارائه کرده است. در صورت پذیرش این دعوت، سوریه برای نخستین‌بار پس از سقوط دولت پیشین در اواخر سال گذشته، در چنین نشستی شرکت خواهد کرد. الشرع پیش‌تر در ماه مارس برای شرکت در نشست اضطراری اتحادیه عرب درباره فلسطین به عربستان رفته بود. قابل توجه است که بشار اسد در سال ۲۰۲۳، پس از ۱۲ سال تعلیق و با حمایت‌هایی از جمله فشار بغداد، به نشست‌های اتحادیه عرب بازگشت.

مانور دیپلماتیک قطر

امواج میدیا در ادامه یادداشت ادعایی‌اش آورد: نقش قطر در میزبانی این دیدار از سوی هر دو طرف به‌صورت غیرعلنی ستوده شده است. هرچند دوحه در گذشته از منتقدان سرسخت دولت اسد بود، اما رویکرد فعلی‌اش مبتنی بر عمل‌گرایی و تسهیل گفت‌وگو برای تثبیت اوضاع منطقه‌ای است.

این میزبانی، جایگاه قطر را به‌عنوان میانجی گفت‌وگوهای دشوار در نظم پرتنش عربی تقویت می‌کند. به ادعای ناظران، برای دولت جدید سوریه، این دیدار فرصتی برای گسترش تعاملات فراتر از پادشاهی‌های خلیج فارس محسوب می‌شود؛ تلاشی برای نزدیکی به بازیگران عربی که روابط عمیق سیاسی و امنیتی با تهران دارند. با وجود تعامل محتاطانه این دولت با مسکو، روابط دمشق با تهران رو به تیرگی گذاشته است؛ چند ماه پس از سقوط دولت پیشین، سفارت ایران در دمشق همچنان بسته مانده و دولت الشرع ورود شهروندان ایرانی، از جمله زائران حرم حضرت زینب (س)، را ممنوع کرده است.

به ادعای این وبگاه، از منظر بغداد، تعامل با الشرع فرصتی است برای تأثیرگذاری بر روند بازگشت سوریه به فضای سیاسی منطقه، در عین حال که نگرانی‌های امنیتی داخلی خود را در نظر دارد. اما تحولات داخلی عراق نخست‌وزیر این کشور را ناگزیر به حفظ توازن در مواجهه با این موضوع کرده است.

برخی چهره‌های برجسته شیعی و گروه‌های مسلح حامی ایران، آشکارا مخالفت خود را با رئیس‌جمهور موقت سوریه اعلام کرده‌اند. الشرع، که در دهه ۲۰۰۰ به القاعده در عراق پیوست، در میان شیعیان عراق وجهه‌ای منفی دارد. گروه القاعده پس از حمله آمریکا به عراق، علیه دولت مرکزی و شیعیان اقدامات خشونت‌باری انجام داد. هرچند این گروه مسئولیت بمب‌گذاری در حرم امامین عسکریین (ع) در سامرا را به‌عهده نگرفت، اما مقام‌های عراقی این گروه را عامل این حمله می‌دانند. جورج بوش، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، آن زمان گفت: «شواهد نشان می‌دهد این اقدام بخشی از طرح القاعده برای شعله‌ور ساختن جنگ فرقه‌ای بوده است».

با آغاز بحران سوریه در سال ۲۰۱۱، الشرع مأمور شد تا شاخه القاعده در سوریه، موسوم به جبهه‌النصره، را تشکیل دهد. اما با ظهور داعش، از پیوستن به آن خودداری کرد و در نهایت در سال ۲۰۱۷، با دیگر گروه‌های شورشی سوری ائتلاف جدیدی به نام «هیئت تحریرالشام» را پایه‌گذاری کرد.

با این حال، قطع روابط الشرع با القاعده در سال ۲۰۱۶ و تشکیل تحریرالشام، نتوانسته حساسیت‌ گروه‌های شیعه عراقی را کاهش دهد. بسیاری از این گروه‌ها در جنگ سوریه حضور داشتند و علیه شورشیان سنی، از جمله جبهه‌النصره، جنگیدند. در چنین بستری، نگاه به الشرع در عراق ترکیبی از بدبینی، خصومت و نگرانی است و همین مسئله به موج مخالفت‌ها با سفر احتمالی او به بغداد برای شرکت در اجلاس اتحادیه عرب دامن زده است.

چشم‌انداز پیش رو

یک روز پیش از دیدار در دوحه، فالح الخزعلی، نماینده پارلمان و عضو ائتلاف فتح، در اظهارنظری تند گفت: «ما قاطعانه با تبدیل بغداد به پناهگاه تروریست [ابو محمد الجولانی] مخالفیم» -اشاره به نام پیشین االشرع در دوران فعالیش در گروه تروریستی النصره.-

ائتلاف فتح تحت رهبری هادی العامری، از حامیان قدیمی ایران و فرماندهان اصلی حشد الشعبی است. در همین زمان، کانال‌های تلگرامی نزدیک به گروه‌های شیع، جزئیاتی از بازداشت الشرع توسط نیروهای آمریکایی در فاصله سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۱ و تحویل او به مقامات عراقی منتشر کردند.

دیگر چهره‌های شیعه هم مواضعی صریح و بعضاً خصمانه علیه الشرع اتخاذ کرده‌اند و این موضوع نخست‌وزیر عراق را در آستانه انتخابات پارلمانی ماه نوامبر در موقعیتی دشوار قرار داده است. هرچند برخی جناح‌ها ممکن است در پی تضعیف جایگاه السودانی باشند، اما حمایت نهادهای اصلی شیعه که با ایران هم‌راستا هستند، می‌تواند مانعی در برابر پیامدهای منفی سیاسی باشد.

در نهایت، مشخص نیست آیا این دیدار به هم‌راستایی عمیق‌تری میان بغداد و دمشق منجر خواهد شد یا نه. اما در شرایطی که منطقه با واقعیت سوریه‌ای پس از اسد سازگار می‌شود، این دیپلماسی آرامِ تسهیل‌شده از سوی قطر، می‌تواند سرآغاز فصلی جدید باشد؛ فصلی که کمتر بر انزوا و بیشتر بر تعامل حساب‌شده استوار است.