ایران و عراق در مسیر معامله‌ای برد- برد؛ تهران تحریم‌های واشنگتن را دور می‌زند/ پایان بحران برق بغداد در سایه هم‌صدایی ایران و ترکمنستان
اقتصادنیوز: عراق در آستانه تابستان ۲۰۲۵ با بحران انرژی جدی روبرو است؛ چرا که ایالات متحده معافیت تحریمی برای خرید برق از ایران را تمدید نکرده و ممکن است واردات گاز طبیعی از ایران هم تحت فشار قرار گیرد. این فشارها چالش‌های عمده‌ای برای عراق به عنوان یکی از شرکای ایالات متحده ایجاد کرده است. عراق برای کاهش وابستگی به انرژی ایران به دنبال تأمین‌کنندگان جایگزین است، از جمله ارتباط با کشورهای خلیج فارس و واردات انرژی از قطر، اما تنش‌های سیاسی و نیاز به سرمایه‌گذاری‌های زیاد در زیرساخت‌ها این راه‌حل‌ها را پیچیده کرده است.
به گزارش اقتصادنیوز، وبگاه امواج مدیا با انتشار یادداشتی مدعی شد: با نزدیک شدن به ماه‌های داغ تابستان، عراق با بحران انرژی جدی روبرو است. دولت دونالد ترامپ در تاریخ ۸ مارس تصمیم گرفت معافیت تحریمی که به بغداد اجازه می‌داد برق مورد نیاز خود را از ایران خریداری کند را تمدید نکند. واردات گاز طبیعی عراق از ایران هم ممکن است تحت فشارهای حداکثری واشنگتن علیه تهران قرار گیرد.
این اقدامات چالش‌های زیادی برای یکی از شرکای ایالات متحده که از کمبودهای شدید برق رنج می‌برد، به وجود خواهد آورد. علاوه بر مسئله معافیت، عراق همچنین به دلیل تحریم‌های ایالات متحده در پرداخت هزینه‌های واردات انرژی از ایران با مشکلاتی روبرو است که منجر به مسدود شدن دارایی‌های ایرانی در بانک‌های عراقی شده است.
راه‌حل میانی عراق
این وبگاه در ادامه مدعی است: واشنگتن امیدوار است که این فشارها بغداد را مجبور به جستجوی تأمین‌کنندگان جایگزین کند. اما واقعیت این است که عراق پیش از این هم به دنبال شراکت با کشورهای عربی خلیج فارس، اردن و مصر بوده است. با این حال، پیدا کردن یک راه‌حل پیچیده است و نیاز به سرمایه‌گذاری‌های گسترده در زیرساخت‌ها دارد.
علاوه بر این، طرح‌های احتمالی مانند واردات گاز قطری، به دلیل تنش‌های ژئوپلیتیکی و روابط پرتنش دوحه با دیگر پایتخت‌های خلیج فارس، پیچیدگی‌های خاص خود را دارد. در میانه این چالش‌ها، یک توافق مبادله گاز که شامل ایران، عراق و ترکمنستان می‌شود به عنوان یک راه‌حل عملی مطرح شده که به بغداد اجازه می‌دهد بدون انجام تراکنش‌های مالی مستقیم با تهران، نیازهای انرژی خود را تأمین کند.
نکته مهم این است که این گزاره مسبوق به سابقه است؛ در دوران ریاست جو بایدن، رئیس جمهوری پیشین آمریکا توافقاتی میان تهران و واشنگتن انجام شد که به موجب آن بخشی از دارایی‌های ایرانی در عراق به ترکمنستان منتقل شد تا هزینه‌های واردات گاز تسویه شود.
علاوه بر این، مذاکرات دیپلماتیک ایران و ایالات متحده در عمان احتمال دستیابی به یک راه‌حل برد-برد را افزایش داده، زیرا تهران برای اولین بار وارد گفت‌وگوهای "غیرمستقیم" هسته‌ای با دولت ترامپ شد.
به ادعای امواج مدیا، عراق به شدت برای تأمین نیازهای انرژی خود به ایران وابسته است. برق تنها بخش نسبتاً کوچکی از واردات است، اما حجم گاز وارداتی مورد توافق معادل ۵۰ میلیون متر مکعب (مترمکعب) در روز است که می‌تواند تا ۷ گیگاوات (GW) برق تولید کند؛ که معادل یک‌سوم از تأمین برق عراق است.
ایران و عراق قراردادی دارند که براساس آن تهران گاز را از طریق دو خط لوله اصلی به بغداد صادر می‌کند؛ یکی از نفت خانه در مرکز و دیگری از بصره در جنوب. این خطوط لوله توانایی انتقال تا ۷۰ میلیون مترمکعب گاز در روز را دارند، اگرچه واردات واقعی هرگز از ۴۵ میلیون مترمکعب در بالاترین سطح فراتر نرفته است.
در برخی مواقع، واردات به ۱۰ میلیون مترمکعب در روز کاهش یافته است که باعث اختلالات جدی می‌شود. این وضعیت انتظار می‌رود که در تابستان امسال به دلیل بحران انرژی داخلی ایران تشدید شود. علاوه بر این، عراق به طور متوسط ۱.۲ گیگاوات (GW) برق مستقیماً از ایران وارد کرده است که سهمی کوچک ولی مهم در شبکه برق ضعیف آن دارد. در مجموع، در بالاترین سطح واردات، عراق به ایران برای تأمین تا ۴۰٪ از مصرف کل برق خود وابسته است.
سایه تحریم‌های ایالات متحده و کمبود انرژی
این وبگاه در ادامه مدعی شد: فشار فزاینده ایالات متحده بر عراق جهت کاهش وابستگی به انرژی ایران به شدت تجارت انرژی را مختل کرده است و آن را به پایین‌ترین سطح خود رسانده است. بی‌ثباتی در واردات گاز از ایران منجر به قطعی‌های مکرر و غیرقابل پیش‌بینی برق شده است که میلیون‌ها عراقی را تحت تأثیر قرار داده است. تولید برق اغلب به طور ناگهانی کاهش می‌یابد که باعث اختلالات وسیع در خانه‌ها، صنایع و کشاورزی می‌شود. نیروگاه‌های عراق همچنین به دلیل نوسانات در تأمین انرژی دچار آسیب‌های فنی می‌شوند.
در این میان، باید گفت، چندین عامل در عدم ثبات عرضه گاز ایرانی مؤثر بوده‌اند. اولین و مهم‌ترین عامل، افزایش تقاضای داخلی انرژی در ایران -به ویژه در فصل زمستان- است که منجر به کاهش صادرات گاز به عراق در دوره‌های خاص می‌شود. این وضعیت پیش‌بینی می‌شود که در ماه‌های آینده تشدید شود، زیرا ایران ممکن است با کمبود ۳۰ گیگاوات مواجه شود که مقامات تهران را مجبور کرده است تا عرضه به صنعت داخلی را محدود کنند.
علاوه بر این، کمبود قابل توجهی در توسعه زیرساخت‌ها وجود دارد. به دلیل تحریم‌های سال‌ها بر ایران، صنعت گاز این کشور با مشکل سرمایه‌گذاری مواجه بوده است که محدودیت‌هایی را در توانایی آن برای تأمین تقاضای داخلی و صادرات ایجاد کرده است. در نهایت، عرضه گاز ایران تحت تأثیر مشکلات پرداخت قرار گرفته است. عراق در تسویه حساب‌های خود با مشکلاتی روبرو بوده است، زیرا تحریم‌های بانکی ایالات متحده باعث مسدود شدن میلیاردها دلار از درآمدهای صادرات گاز ایران در بانک‌های عراقی شده است.
عراق در جستجوی گزینه جایگزین
به ادعای امواج مدیا، با توجه به چالش‌های موجود، عراق فعالانه در حال جست‌وجوی منابع انرژی جایگزین برای کاهش وابستگی به ایران است. با این حال، پیشرفت در این زمینه به دلایل مختلفی کند بوده است. قبل از ماه‌های تابستان، عراق در حال تهیه یک برنامه بحران برای تنوع در تأمین انرژی بوده است. این برنامه شامل طرح‌هایی برای اتصال شبکه برق به ترکیه است که پیش‌بینی می‌شود تا ۶۰۰ مگاوات برق تأمین کند، در حالی که تاکنون این مقدار هرگز از ۳۰۰ مگاوات فراتر نرفته است.
بغداد همچنین در تلاش است تا با شبکه کشورهای شورای همکاری خلیج فارسچون عربستان، اردن و مصر (GCC) ارتباط برقرار کند. با این حال، این پروژه‌ها با تأخیرهای لجستیکی و سیاسی مواجه هستند و هنوز به طور کامل اجرایی نشده‌اند. در این میان، عراق به سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی پرداخته است، اما این بخش هنوز در مراحل اولیه خود است و تأثیر چندانی بر شبکه برق کشور نداشته است.
همزمان واردات گاز از منابعی مانند قطر مورد بررسی قرار گرفته است، اما تنش‌های سیاسی باقی‌مانده میان کشورهای عربی خلیج فارس این راه‌حل را پیچیده و غیرقابل پیش‌بینی کرده است. بنابراین، ایران همچنان تأمین‌کننده انرژی قابل اعتماد عراق باقی مانده است؛ چه به طور مستقیم از طریق صادرات برق و چه از طریق گاز طبیعی برای تولید برق. نتیجه این است که گزارش‌ها نشان می‌دهند عراق همچنان به واردات انرژی از ایران ادامه می‌دهد، علیرغم عدم تمدید معافیت ایالات متحده، که نیاز فوری کشور به یک استراتژی انرژی پایدار و بلندمدت را برجسته می‌کند.
یک توافق برد-برد
هم ایران و هم عراق انگیزه‌های قوی برای یافتن راهی برای ادامه تجارت در حوزه انرژی دارند و روش‌هایی برای دستیابی به این هدف بدون مواجهه با دولت ترامپ وجود دارد. یکی از راه‌حل‌های عملی، مبادله گاز سه‌جانبه‌ای است که شامل ترکمنستان می‌شود. در این توافق، عراق گاز را مستقیماً از ترکمنستان خریداری می‌کند و هزینه آن را بدون دخالت ایران در تراکنش مالی پرداخت می‌کند.
سپس گاز از طریق یک خط لوله موجود به ایران منتقل می‌شود، که ایران تا ۳۰ درصد از عرضه را به عنوان هزینه مبادله نگه می‌دارد و از آن برای مصرف داخلی در مناطق شمالی خود به جای پمپاژ گاز از جنوب استفاده می‌کند. معادل ۷۰ درصد باقی‌مانده از گاز ترکمنستان از طریق میدان‌های گازی جنوب ایران به عراق منتقل می‌شود.
بخش زیادی از اقدامات لازم برای اجرای چنین توافقی قبلاً انجام شده است. در سال ۲۰۲۳، عشق آباد و بغداد توافقی برای پر کردن فاصله ناشی از اختلال در تأمین گاز ایران امضا کردند. سال گذشته، گزارش‌ها حاکی از آن بود که ایران به عنوان یک عامل مبادله‌ای برای تأمین تا ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز ترکمنستان به عراق در سال توافق کرده است.
برای تسهیل انتقال انرژی، گفته می‌شود که ترکمنستان موافقت کرده است که خطوط لوله اضافی و سه ایستگاه پمپاژ گاز ساخته شوند تا ظرفیت خود را برای صادرات گاز به ایران افزایش دهد. مکانیزم مبادله‌ای توصیف شده مزایای اقتصادی و استراتژیک متعددی برای همه طرف‌ها به همراه دارد و به بغداد اجازه می‌دهد تا تأمین‌کنندگان خود را به‌طور مؤثر متنوع کند و با اهداف ایالات متحده همسو شود.
برای ایران، منافع شامل مزیت معاوضه با تأمین گاز مداوم بدون تراکنش مالی مستقیم آسیب‌پذیر به واسطه تحریم‌ها، انعطاف‌پذیری تأمین برای حفظ صادرات به عراق در دوران اوج تقاضای داخلی، موقعیت‌گیری در بازار برای فرصت‌های آینده در بازار گاز عراق در صورت توسعه میادین جدید، پتانسیل گسترش منطقه‌ای به سوریه و اردن از طریق صادرات مجدد گاز از طریق عراق و بهینه‌سازی زیرساخت‌ها با کاهش فشار بر خطوط لوله بین استان‌های شمالی و جنوبی و کاهش هزینه‌های عملیاتی و اتلاف انرژی است.
برای عراق، یک توافق مبادله‌ای تأمین گاز ثابت از ایران را فراهم می‌کند که انرژی ثابتی برای تولید برق تأمین کرده و از اختلالات جلوگیری می‌کند؛ کارایی هزینه با استفاده از زیرساخت‌های موجود و جلوگیری از سرمایه‌گذاری‌های گران‌قیمت در مسیرهای تأمین جایگزین؛ افزایش امنیت انرژی از طریق تنوع منابع گاز و کاهش وابستگی به یک تأمین‌کننده و تقویت همکاری منطقه‌ای از طریق افزایش روابط دیپلماتیک و اقتصادی با ایران و ترکمنستان که به امنیت منطقه‌ای کمک می‌کند.
