نگاهی به وضعیت هوش مصنوعی در کشور/ ایران چگونه می‌تواند در حوزه AI پیشگام باشد؟

مهدی‌رضا برنا، کارشناس حوزه هوش مصنوعی در گفت‌وگو با برنا از وضعیت هوش مصنوعی در کشور و لازمه پیشرفت در این زمینه پرداخت.

وضعیت هوش مصنوعی در ایران چگونه است؟ آیا ایران به اندازه کشور‌های پیشرفته در این حوزه رشد کرده است؟

ایران در زمینه هوش مصنوعی تلاش‌های خوبی دارد، به‌ویژه در حوزه علمی. ما نیروی انسانی بسیار مستعدی در این زمینه داریم که در انتشار مقالات علمی در سطح بین‌المللی موفق بوده‌اند و پیشرفت‌های زیادی در این زمینه داشته‌ایم. اما در زمینه عملی و کاربردی، هنوز به اندازه کشور‌های پیشرفته در این حوزه پیشرفت نکرده‌ایم و نیاز به تلاش بیشتر داریم.

برای توسعه هوش مصنوعی در ایران، سه پایه اصلی وجود دارد که باید به آنها توجه ویژه شود. اولین پایه، سخت‌افزارهاست. توسعه سخت‌افزار‌های مناسب برای اجرای الگوریتم‌های هوش مصنوعی ضروری است. دومین پایه، نرم‌افزار‌ها و به‌ویژه الگوریتم‌های هوش مصنوعی هستند. این بخش به شدت به نیروی انسانی ماهر و متخصص وابسته است، بنابراین حفظ و توسعه نیروی انسانی در این زمینه بسیار مهم است. سومین پایه نیز داده‌ها هستند که به عنوان سوخت هوش مصنوعی شناخته می‌شوند. متأسفانه، وضعیت داده‌ها در ایران مطلوب نیست و بخش زیادی از داده‌های کشور از طریق پلتفرم‌های اجتماعی خارجی خارج می‌شود. این مشکل نیازمند توجه و حل فوری است تا داده‌ها در کشور حفظ شوند و از آنها به‌طور مؤثر استفاده گردد.

در زمینه کاربرد‌های هوش مصنوعی، مردم ایران به فناوری‌های روز علاقه‌مند هستند و به خوبی از این تکنولوژی‌ها بهره‌برداری می‌کنند. اما باید مراقب باشیم که فقط مصرف‌کننده فناوری‌های کشور‌های دیگر نباشیم. پتانسیل بالایی در کشور برای تبدیل شدن به یک توسعه‌دهنده اصلی هوش مصنوعی وجود دارد و این فرصت باید به‌درستی استفاده شود تا بتوانیم خود را در این حوزه به عنوان یک بازیگر مستقل معرفی کنیم و نه صرفاً به عنوان مصرف‌کننده فناوری‌های خارجی.

به‌طور کلی، ایران در زمینه هوش مصنوعی قدم‌های مثبتی برداشته است، اما برای رسیدن به جایگاه واقعی و رقابت با کشور‌های پیشرفته، نیاز به توجه بیشتر به سخت‌افزار، نرم‌افزار و داده‌ها داریم و باید در زمینه تولید و توسعه این فناوری‌ها به‌طور جدی‌تر وارد عمل شویم.

چه موانعی برای توسعه هوش مصنوعی در ایران وجود دارد و چگونه می‌توان این موانع را از سر راه برداشت؟

برای توسعه هوش مصنوعی در ایران، موانع مختلفی وجود دارد که باید برطرف شوند. یکی از مهم‌ترین موانع، موضوع داده‌ها است. بسیاری از داده‌های مردم ایران به واسطه نرم‌افزار‌های خارجی از کشور خارج می‌شود، که این مسأله به شدت محدودکننده است. از طرف دیگر، داده‌هایی که توسط نهاد‌های دولتی یا سازمان‌های مختلف جمع‌آوری می‌شود، معمولاً به عنوان دارایی‌های خصوصی در نظر گرفته می‌شود و در اختیار پژوهشگران هوش مصنوعی قرار نمی‌گیرد. این موضوع مانع بزرگی در دسترسی به داده‌های حیاتی برای توسعه الگوریتم‌های هوش مصنوعی است.

مورد دوم، مربوط به توسعه الگوریتم‌ها و نرم‌افزار‌های هوش مصنوعی است. در این بخش، یکی از چالش‌ها عدم حفظ نیروی انسانی متخصص در این حوزه است. متأسفانه شاهد مهاجرت‌های گسترده‌ای از متخصصان هوش مصنوعی به خارج از کشور هستیم که این موضوع باعث کاهش ظرفیت‌های علمی و پژوهشی داخلی می‌شود.

همچنین، در زمینه سخت‌افزار، با توجه به نوسانات قیمت ارز و محدودیت‌های اقتصادی، ایران نمی‌تواند به طور مؤثر از سخت‌افزار‌های پیشرفته برای توسعه هوش مصنوعی استفاده کند. به این ترتیب، محدودیت‌های مالی و فنی در زمینه تأمین سخت‌افزار، چالش دیگری است که باید حل شود.

برای برطرف کردن این موانع، چند اقدام اساسی لازم است. اولاً، باید زیرساخت‌های مربوط به داده‌ها تقویت شود. این به معنای ایجاد سیستم‌های قانونی و فنی برای حفاظت از داده‌ها و جلوگیری از خروج آنها از کشور است. همچنین، باید راهکار‌هایی برای اشتراک‌گذاری داده‌ها با پژوهشگران هوش مصنوعی در داخل کشور پیدا کرد و امکان دسترسی به داده‌ها را در سطح ملی فراهم کرد.

ثانیاً، در زمینه نیروی انسانی متخصص، باید شرایطی فراهم شود که متخصصان به جای مهاجرت، در داخل کشور باقی بمانند. این شرایط می‌تواند شامل ارائه فرصت‌های شغلی مناسب، حمایت از پژوهش‌های علمی در زمینه هوش مصنوعی و ایجاد محیط‌های کاری جذاب و نوآورانه باشد.

در نهایت، برای توسعه سخت‌افزار‌های مورد نیاز هوش مصنوعی، باید سرمایه‌گذاری‌های بیشتری در این بخش صورت گیرد و راهکار‌هایی برای تأمین منابع مالی برای خرید سخت‌افزار‌های پیشرفته پیدا شود. همچنین، استفاده از فناوری‌های بومی برای توسعه سخت‌افزار‌های مرتبط با هوش مصنوعی می‌تواند به کاهش وابستگی‌ها و تقویت صنعت داخلی کمک کند.

در کنار این مسائل، لازم است که بازار‌های داخلی و صنایع ایران نیز به استفاده از نرم‌افزار‌های هوش مصنوعی داخلی گرایش پیدا کنند. حمایت از کسب‌وکار‌های داخلی که در زمینه هوش مصنوعی فعالیت می‌کنند و ترویج استفاده از محصولات داخلی در صنایع مختلف، می‌تواند به رشد این فناوری در کشور کمک شایانی کند.

دولت ایران چه اقداماتی برای ترویج تحقیق و توسعه در زمینه هوش مصنوعی انجام داده است؟

دولت برای توسعه تحقیق و توسعه در حوزه‌های مختلف به ویژه در زمینه هوش مصنوعی، قوانینی را در نظر گرفته است که در حال حاضر برای تمام شرکت‌های دانش‌بنیان قابل اجراست. این قوانین، از جمله قوانین مربوط به جهش تولید دانش‌بنیان، اکنون به صورت عمومی برای تمام حوزه‌ها اعمال می‌شود. با این حال، برای هوش مصنوعی باید قوانین و مقررات خاصی وضع شود که علاوه بر حمایت از تحقیق و توسعه، به استفاده صنعتی از هوش مصنوعی نیز توجه کند. هدف از این قوانین باید توسعه عملی و کاربردی هوش مصنوعی در صنایع مختلف باشد و نه صرفاً تمرکز بر تحقیقات دانشگاهی که منجر به تولید مقالات زیاد می‌شود. استفاده مؤثر از این مقالات در صنعت و پیاده‌سازی آن‌ها در زمینه‌های واقعی، می‌تواند به پیشرفت‌های قابل توجهی در این حوزه منجر شود.

آیا شرکت‌های ایرانی در زمینه هوش مصنوعی توانسته‌اند به رقابت با شرکت‌های جهانی بپردازند؟ چه پروژه‌های موفقی در این حوزه در ایران اجرا شده است؟

شرکت‌های ایرانی در زمینه هوش مصنوعی به طور فعال وارد عرصه شده‌اند و گام‌های قابل توجهی برداشته‌اند. بسیاری از شرکت‌های نرم‌افزاری قدیمی توانسته‌اند محصولات خود را با قابلیت‌های هوش مصنوعی به‌روز کنند و از امکانات این فناوری در نرم‌افزار‌های خود استفاده کنند. این اقدام، نشان‌دهنده اراده و توانمندی این شرکت‌ها در تطبیق با فناوری‌های روز دنیاست و قابل تقدیر است. همچنین، شرکت‌های ایرانی موفق به توسعه نرم‌افزار‌های هوش مصنوعی در زمینه‌های مختلف شده‌اند که می‌تواند نیاز‌های مختلف بازار داخلی را پوشش دهد.

با این حال، یکی از موانع مهم که همچنان وجود دارد، مشکل استفاده از این محصولات در بازار داخلی است. برای اینکه این شرکت‌ها به طور مؤثرتر بتوانند رقابت کنند و به رشد بیشتری دست یابند، نیاز است که دولت فضایی برای توسعه بازار محصولات هوش مصنوعی داخلی فراهم کند. این امر باعث می‌شود که شرکت‌های خصوصی بتوانند از پتانسیل موجود استفاده کنند و محصولات خود را در بازار‌های داخلی پیاده‌سازی کنند.

علاوه بر این، ایجاد یک اکوسیستم حمایتی می‌تواند کمک کند که شرکت‌های فعال در زمینه هوش مصنوعی، به‌ویژه در بخش‌های نوآورانه، بتوانند رشد کنند و حتی با رقبای جهانی به رقابت بپردازند. این اقدام نه تنها به توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی در کشور کمک خواهد کرد، بلکه باعث حفظ و جذب نیرو‌های متخصص در داخل کشور نیز خواهد شد.

به‌طور کلی، شرکت‌های ایرانی در زمینه هوش مصنوعی در حال پیشرفت و نوآوری هستند، اما نیازمند حمایت‌های بیشتر، به‌ویژه در زمینه ایجاد بازار برای محصولات داخلی، برای رقابت با شرکت‌های جهانی و رشد پایدار هستند.

آینده‌ هوش مصنوعی در ایران را چطور می‌بینید؟ به نظر شما این فناوری چه تاثیری بر صنایع مختلف در کشور خواهد گذاشت؟

با توجه به عنایات ویژه‌ای که مقام معظم رهبری در زمینه توسعه هوش مصنوعی دارند، به نظر می‌رسد که آینده این فناوری در ایران بسیار روشن و درخشان خواهد بود. حمایت‌های ویژه‌ای که از سوی دولت و ارگان‌های فرادولتی برای توسعه این حوزه صورت می‌گیرد، نشان‌دهنده عزم جدی کشور برای پیشرفت در زمینه هوش مصنوعی است. این حمایت‌ها نه تنها در سطح دولتی، بلکه در سطح ملی و نظام نیز وجود دارد که می‌تواند به توسعه این فناوری کمک شایانی کند.

البته دولت باید حمایت‌های خود را افزایش دهد و شاید نیاز باشد سازمان یا نهاد خاصی برای توسعه هوش مصنوعی در کشور تشکیل شود تا این حوزه به‌طور تخصصی و متمرکز توسعه یابد و به عنوان یک فناوری ویژه شناخته شود. همچنین سایر ارکان نظام نیز باید به این موضوع توجه کنند و استفاده از هوش مصنوعی را در صنایع مختلف گسترش دهند.

به‌طور کلی، با توجه به بافتار جامعه ایران که مشتاق به پذیرش فناوری‌های نوین است و همچنین حمایتی که از سطح عالی نظام صورت می‌گیرد، آینده هوش مصنوعی در کشور آینده‌ای امیدوارکننده به نظر می‌رسد. این فناوری می‌تواند تاثیرات شگرفی بر صنایع مختلف کشور داشته باشد و باعث تحول در بسیاری از حوزه‌ها، از جمله صنعت، پزشکی، کشاورزی، و خدمات عمومی شود. در نهایت، با توجه به حمایت‌ها و پتانسیل‌های موجود، می‌توان انتظار داشت که ایران به یکی از کشور‌های پیشرفته در زمینه هوش مصنوعی تبدیل شود.

آیا ایران در زمینه پژوهش‌های هوش مصنوعی در سطح جهانی نقشی دارد یا بیشتر به کپی کردن دستاورد‌های دیگر کشور‌ها مشغول است؟

ایران در زمینه پژوهش‌های هوش مصنوعی در سطح جهانی نقش مهمی دارد و دانشگاه‌های کشور در این حوزه فعالیت‌های چشمگیری انجام می‌دهند. پژوهشگران ایرانی در بسیاری از زمینه‌های هوش مصنوعی در سطح بین‌المللی شناخته شده‌اند و مقالات علمی معتبر زیادی را منتشر کرده‌اند. این امر نشان‌دهنده توانمندی‌های علمی کشور در حوزه هوش مصنوعی است.

با این حال، نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که پژوهش‌های انجام شده باید به صنعت منتقل شوند و خروجی‌های صنعتی و کاربردی داشته باشند. به عبارت دیگر، این تحقیقات نباید صرفاً محدود به مقالات علمی باشند، بلکه باید در دنیای واقعی و صنایع مختلف به کار گرفته شوند و تأثیرگذاری ملموسی در حوزه‌های مختلف داشته باشند.

همچنین، یکی دیگر از چالش‌ها این است که نیرو‌های متخصص و پژوهشگر در این حوزه، به جای اینکه به عنوان منبعی برای مهاجرت و خروج از کشور استفاده شوند، باید در داخل کشور مورد توجه و قدردانی قرار گیرند. این امر می‌تواند موجب حفظ و جذب این استعداد‌ها در کشور شود و به استفاده حداکثری از دانش و تخصص آنان در راستای پیشرفت داخلی کمک کند.

ایران در زمینه پژوهش‌های هوش مصنوعی در سطح جهانی نقش فعال و قابل توجهی ایفا می‌کند، اما برای به ثمر رساندن این دستاوردها، باید بر روی پیاده‌سازی این پژوهش‌ها در صنعت و استفاده از آنها در داخل کشور تمرکز بیشتری داشته باشیم.

کشور‌های پیشرفته در زمینه هوش مصنوعی چه رویکرد‌هایی دارند و این رویکرد‌ها چه تفاوت‌هایی با کشور‌های در حال توسعه دارند؟

در زمینه هوش مصنوعی، کشور‌های پیشرفته عمدتاً رویکرد‌هایی دارند که به توسعه درون‌زای فناوری متمرکز هستند. این کشور‌ها به دنبال ساختن و تسلط بر تمامی لایه‌ها و زیرساخت‌های هوش مصنوعی در داخل کشور خودشان هستند. هدف آنها این است که به فناوری‌های پیشرفته هوش مصنوعی دست یابند و به عنوان بازیگران اصلی در این حوزه شناخته شوند. این رویکرد به آنها این امکان را می‌دهد که نه تنها از هوش مصنوعی در کاربرد‌های مختلف استفاده کنند، بلکه توانایی نوآوری و خلق راه‌حل‌های جدید را در دست خود داشته باشند.

در عین حال، کشور‌های در حال توسعه بیشتر به استفاده از هوش مصنوعی توجه دارند. آنها معمولاً به دنبال این هستند که از فناوری‌هایی که کشور‌های پیشرفته توسعه داده‌اند، بهره‌برداری کنند و در صنایع خود از این تکنولوژی‌ها استفاده نمایند. این کشور‌ها بیشتر بر روی به کارگیری هوش مصنوعی برای حل مسائل و نیاز‌های موجود خود تمرکز دارند تا اینکه به تولید و توسعه آن پرداخته باشند. به همین دلیل، وابستگی این کشور‌ها به کشور‌های پیشرفته در زمینه هوش مصنوعی بیشتر از کشور‌های توسعه‌یافته است.

در این میان، کشور‌هایی مانند آمریکا و چین به عنوان دو بازیگر بزرگ در عرصه هوش مصنوعی شناخته می‌شوند. این دو کشور در حال حاضر در رقابتی شدید برای برتری در این زمینه هستند و هر یک تلاش می‌کنند که پیشرفت‌های بیشتری در این عرصه داشته باشند. آمریکا به دلیل پیشرفت‌های تاریخی و زیرساخت‌های قدرتمند تحقیقاتی و چین به دلیل سرمایه‌گذاری‌های عظیم در این حوزه، به عنوان پیشتازان جهانی در هوش مصنوعی شناخته می‌شوند.

در نهایت، تفاوت اصلی بین کشور‌های پیشرفته و در حال توسعه در این است که کشور‌های پیشرفته به دنبال استقلال و توانمندی در تولید فناوری‌های هوش مصنوعی هستند، در حالی که کشور‌های در حال توسعه بیشتر در پی استفاده از این فناوری‌ها و به کارگیری آنها در صنایع و مشکلات خاص خود هستند.

چالش‌های اخلاقی که با پیشرفت‌های سریع هوش مصنوعی در جهان رو‌به‌رو هستیم، چیست؟

در زمینه هوش مصنوعی، چالش‌های اخلاقی متعددی وجود دارد که با پیشرفت‌های سریع این فناوری، اهمیت آنها دوچندان شده است. یکی از مهم‌ترین این چالش‌ها، مسئله مسئولیت است. اگر هوش مصنوعی در فرایند تصمیم‌گیری دخالت داشته باشد، مهم است که مسئولیت این تصمیمات در نهایت بر عهده انسان باشد و نه ماشین. این نگرانی به‌ویژه در زمینه‌های حساس مانند جنگ‌ها یا پزشکی، جایی که تصمیمات می‌توانند جان انسان‌ها را تحت تأثیر قرار دهند، خود را نمایان می‌کند. اگر هوش مصنوعی در تصمیمات پزشکی یا نظامی اشتباه کند، آیا باید این تصمیمات به تأسیس انسانی هم وابسته باشند یا خیر؟ این موضوع یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های اخلاقی است که باید به آن توجه ویژه‌ای شود.

چالش دیگر، توسعه بی‌رویه هوش مصنوعی است که می‌تواند از کنترل خارج شود. این نگرانی که هوش مصنوعی به نقطه‌ای برسد که قادر باشد از دست انسان‌ها فرار کند، از جمله مشکلات جدی است. هرچند این موضوع به نظر بیشتر شبیه به داستان‌های علمی تخیلی می‌آید، اما کارشناسان هوش مصنوعی که با این تکنولوژی آشنا هستند، نگرانی‌های جدی در این زمینه دارند. در صورت بروز چنین وضعیتی، ممکن است انسان‌ها نتوانند کنترل لازم را بر روی فناوری‌هایی که خود توسعه داده‌اند، حفظ کنند.

عدم عدالت در توسعه هوش مصنوعی نیز یکی از چالش‌های اخلاقی مهم دیگر است. اگر هوش مصنوعی به‌طور نامتعادل در کشور‌های پیشرفته توسعه یابد، شکاف‌های بزرگی بین کشور‌های توسعه‌یافته و در حال توسعه به وجود خواهد آمد. در این حالت، برخی کشور‌ها به شدت از دیگر کشور‌ها پیشی خواهند گرفت و بسیاری از کشور‌ها تنها مصرف‌کنندگان این فناوری‌ها خواهند بود. این عدم توازن می‌تواند به نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی دامن بزند و باعث شود که گروه‌های خاصی از افراد یا کشور‌ها به ثروت‌های کلان دست یابند، در حالی که اکثریت از این امکانات بی‌بهره باقی بمانند. این موضوع می‌تواند شکاف‌های طبقاتی را تشدید کرده و به مشکلات اجتماعی و اقتصادی گسترده‌تری منجر شود.

همه این چالش‌ها نشان‌دهنده لزوم توجه به ابعاد اخلاقی، انسانی و اجتماعی هوش مصنوعی است تا از پیشرفت‌های این فناوری به‌طور مسئولانه و عادلانه استفاده شود و از بروز مشکلات جدی جلوگیری شود.

با توجه به تحریم‌های موجود، آیا ایران می‌تواند در زمینه هوش مصنوعی به استقلال برسد یا همچنان به همکاری با کشور‌های خارجی نیاز دارد؟

با وجود تحریم‌های موجود، به نظر می‌رسد که ایران می‌تواند در زمینه هوش مصنوعی به استقلال برسد، هرچند همکاری با کشور‌های خارجی، به‌ویژه کشور‌هایی که همسو با ما هستند، می‌تواند مفید باشد. با این حال، با توجه به اینکه فناوری‌های هوش مصنوعی عمدتاً به صورت اپن سورس در دسترس قرار دارند، وابستگی به کشور‌های خارجی کاهش یافته است و ایران می‌تواند با بهره‌گیری از این فناوری‌ها به طور مستقل در این حوزه پیشرفت کند.

علاوه بر این، توانایی‌های ایران در دور زدن تحریم‌ها و استفاده از فناوری‌های موجود می‌تواند به کشور کمک کند تا هوش مصنوعی را توسعه دهد و در صنایع مختلف به کار گیرد. استفاده از بازار داخلی و همچنین بهره‌برداری از بازار‌های منطقه‌ای می‌تواند فرصتی برای رشد و گسترش هوش مصنوعی در ایران باشد.

با وجود اینکه تحریم‌ها تأثیراتی دارند، اما این موانع قابل غلبه هستند، به‌ویژه در حوزه فناوری و به خصوص در زمینه هوش مصنوعی. ایران می‌تواند با استفاده از منابع داخلی و توانمندی‌های موجود، به توسعه مستقل در این حوزه دست یابد و نقش برجسته‌ای در منطقه و حتی در سطح جهانی ایفا کند.

انتهای پیام/