مذاکرات عمان؛ آزمون یا فرصت؟/ شکست استراتژی «صلح از طریق قدرت» ترامپ مقابل ایران
مذاکرات غیر مستقیم عمان در حالی امروز شنبه میان ایران و آمریکا برگزار می‌شود که می‌تواند به قول وزیر خارجه ایران یک فرصت و یا یک آزمون باشد.
حتی پس از خروج دولت ترامپ از برجام، مذاکره غیر‌مستقیم با آمریکا برای احیای برجام، طیّ چند سال اخیر، هم در دولت روحانی و هم در دولت رئیسی در جریان بوده و جمهوری اسلامی از آن روی‌گردان نبوده است. آنچه مانع به نتیجه رسیدن مذاکرات بود، باج‌خواهی آمریکایی‌ها و طرح موضوعات فراهسته‌ای بود.
به گزارش سرویس بین الملل تابناک، مذاکرات غیر مستقیم ایران و آمریکا در عمان در حالی برگزار می‌شود که تهران و واشنگتن بعد از انقلاب اسلامی و علیرغم نداشتم رابطه سیاسی گفت‌و‌گو‌های مختلفی انجام داده‌اند.
این دور از مذاکرات با ایران توسط دولتی از آمریکا انجام می‌شود که خود از توافق هسته‌ای ایران (برجام) که در سال ۲۰۱۵ در قالب گفت‌و‌گو‌های 1+5 به نتیجه رسیده بود، خارج شد.
حتی پس از خروج دولت ترامپ از برجام، مذاکره غیر‌مستقیم با آمریکا برای احیای برجام، طیّ چند سال اخیر، هم در دولت روحانی و هم در دولت رئیسی در جریان بوده و جمهوری اسلامی از آن روی‌گردان نبوده است. آنچه مانع به نتیجه رسیدن مذاکرات بود، باج‌خواهی آمریکایی‌ها و طرح موضوعات فراهسته‌ای بود.
بر این اساس عدم اعتماد ایران به این دولت آمریکا بیش از دولت‌های دیگر آن است و بر این اساس ایران بر مذاکرات غیر مستقیم تاکید داشته است. چرا که این دولت آمریکا تمایل دارد، مذاکره مستقیم را به عنوان نوعی پیروزی برای خود فاکتور کند.
در واقع تهران خواهان توجه به محتوای مذاکرات است نه فرم آن. این در حالی است که تجربه ترامپ نشان می‌دهد او تمایل به گرفتن عکس در گفت‌و‌گو‌های مستقیم است تا خود را پیروز بحران‌های لاینحل آمریکا با کشورهایی، چون کره شمالی و ایران نشان دهد.
این در حالی است که گفتگوی مستقیم ترامپ با رهبر کره شمالی که بازتاب‌های بسیار گسترده‌ای در سطح بین المللی داشت با شکست مواجه شد؛ لذا تاکید تهران بر مذاکرات غیر مستقیم با این هدف نیز صورت می‌گیرد. ضمن اینکه بی اعتمادی به دولتی که از توافق هسته‌ای خارج شده نیز از دلایل دیگر رویکرد تهران است.
از سوی دیگر این مذاکرات پس از ارسال نامه دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا به ایران که توسط کشور امارات تحویل تهران شد صورت می‌گیرد. اما در مقابل، ایران پاسخ نامه را از طریق کشور عمان داد و مذاکرات نیز در مسقط برگزار خواهد شد که نشان از حاکم شدن اراده تهران دارد.
از سوی دیگر مذاکرات اخیر میان ایران و آمریکا با میانجیگری عمان است؛ لذا تروئیکای اروپایی و چین و روسیه در آن حضور ندارند. این در حالی است که ایران به صورت همزمان با تروئیکای اروپایی از یک سو و چین و روسیه از سوی دیگر در حال مذاکره است.
این در حالی است که در مذاکرات منجر به برجام همه این ۵ کشور حضور داشتند. بخضی از این رویکرد در نتیجه شرایط حاکم بر روابط این کشور‌ها و تاثیر جنگ اوکراین بر آن است. همچنین روابط چین و آمریکا دوره پر تنشی را طی می‌کند.
در خصوص محوریت مذاکرات نیز اگرچه ترامپ پس از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری صرفا بر این موضوع تاکید می‌کرد که خواهان دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای نیست ولی با امضای یادداشت ریاست جمهوری طیف وسیعی از موضوعات از جمله خلع سلاح نظامی ایران را مطرح کرد.
از سوی دیگر رئیس جمهور آمریکا در نامه خود به ایران گویا صرفا خواهان مذاکره مستقیم فقط در موضوع هسته‌ای شده بود و هیچ مساله منطقه‌ای، موشکی، حقوق بشری و. را طرح نکرده بود. از سوی دیگر بیرون از متن نامه در اظهارات علنی ترامپ هم مساله هسته‌ای به انصراف ایران از ساخت سلاح هسته‌ای محدود شده بود.
در خصوص محور مذاکرات و اینکه آیا مطالبات آمریکا ممکن است از موضوع هسته‌ای به موضوعات موشکی یا منطقه‌ای ایران کشیده شود، پروفسور «شیرین هانتر» عضو شورای روابط خارجی آمریکا به خبرنگار تابناک می‌گوید: اگر ترامپ واقعاً بخواهد از درگیری نظامی پرهیز کند و ایران را متقاعد به کاهش حمایت از برخی بازیگران غیردولتی در خاورمیانه کند، باید یک توافق معقول به ایران پیشنهاد دهد. داشتن یک برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باید بخشی از این توافق باشد. همین موضوع درباره مسائلی مانند موشک‌های ایران نیز صدق می‌کند. نمی‌توان از ایران انتظار داشت که به طور یک‌جانبه خلع سلاح شود. اگر آمریکا بخواهد اهداف حداکثری را دنبال کند، گفت‌و‌گو‌ها حتی پیش از شروع شکست خواهند خورد.
سایت رهبر انقلاب در تحلیلی در این زمینه نوشته است: «در خصوص محدود بودن مذاکرات به موضوع هسته‌ای، اگرچه دولت آمریکا به نوعی عقب‌نشینی کرده، امّا این به هیچ عنوان نباید و نمی‌تواند باعث خوش‌بینی و، به دنبال آن، ذوق‌زدگی شود. آمریکایی‌ها به دروغ و بدعهدی عادت دارند و ممکن است با شروع مذاکرات و یا در میانه‌ی آن، مسائل غیر‌مرتبطی را پیش بکشند. غیر‌مستقیم بودن مذاکرات باعث می‌شود در صورت باج‌خواهی طرف مقابل و پیش کشیدن موضوعات غیر‌مرتبطی مانند توان دفاعی و مسائل منطقه‌ای، ایران بتواند بدون هزینه یا حدّاقل با هزینه‌ای بسیار کمتر، خود را کنار بکشد.»
انتخاب «استیو ویتکاف» به عنوان نماینده ترامپ در انتخابات نیز نشان می‌دهد ادعا‌ها در خصوص دنبال کردن «مدل لیبی» به نتیجه نخواهد رسید و ایران حاضر به برچیدن برنامه هسته‌ای خود نیست. «ویتکاف» در مقایسه با «مایک والتز» مشاور امنیت ملی ترامپ و «مارکو روبیو» وزیر خارجه آمریکا موضع متعادل تری در خصوص برنامه هسته‌ای ایران دارد.
به طور کلی، در تیم ترامپ شاهد دو دیدگاه متعارض در خصوص برنامه هسته‌ای ایران هستیم. در یک طرف «استیو ویتکاف» نماینده ویژه ترامپ در خاورمیانه و و «ایلان ماسک» قرار دارند که با رویکردی متعادل تر، خواهان برچیده شدن برنامه هسته‌ای ایران نیستند. شخص ترامپ نیز به این دیدگاه نزدیک است.
ترامپ پیش‌تر نیز گفته بود بازرسی‌ها از برنامه هسته‌ای ایران باید چند برابر میزان فعلی شود. وی گفته بود: «اگر توافقی کنیم راه‌هایی هست که مطمئن شویم، باید ۱۰ برابر بازرسی کنیم. اگر آنها به سلاح هسته‌ای برسند بعد همه میخواهند لذا افتضاح بالا می‌آید.»
همچنین «ویتکاف» پیشنهاد کرده که آمریکا تنها نگران تسلیحاتی شدن مواد هسته‌ای ایران است. او در تاریخ ۲۱ مارس به مصاحبه‌کننده محافظه‌کار، تاکر کارلسون، گفت: «ما باید یک برنامه راستی‌آزمایی ایجاد کنیم تا هیچ‌کس نگران تسلیحاتی شدن مواد هسته‌ای شما نباشد...، زیرا گزینه دیگر، گزینه خوبی نیست.»
موضع ایران، همانطور که در بیانیه نمایندگی این کشور در سازمان ملل در تاریخ ۹ مارس بیان شد، این است که بحث‌ها در مورد «هرگونه نظامی‌سازی برنامه هسته‌ای ایران» می‌تواند مورد بررسی قرار گیرد، اما اگر «هدف از آن [تجدیدنظر]در برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران باشد تا ادعا شود آنچه که اوباما نتوانست به آن دست یابد اکنون محقق شده است، چنین مذاکراتی هرگز صورت نخواهد گرفت.»
در خصوص مدت زمان مذاکرات هم عنوان شده که آمریکا از روز شنبه خواهان به نتیجه رسیدن مذاکرات در دو ماه است و به نوعی این دو ماه را مهلت در نظر می‌گیرد.
این در حالی است «تمی بروس»، سخنگوی وزارت امور خارجه ایالات متحده روز جمعه و یک روز قبل از مذاکرات ایران و آمریکا در عمان گفت که نشست‌های روز شنبه ایران و ایالات متحده اینکه ایران جدی است را مشخص خواهد کرد و این احتمال که دور‌های بیشتری از مذاکرات بین ۲ کشور برگزار شود را منتفی نمی‌داند.
بروس در پاسخ به سوالی درباره اینکه آیا مذاکرات روز شنبه تنها برای یک دفعه در نظر گرفته شده، عنوان کرد: «من فرض می‌گیرم اتفاقاتی که روز شنبه خواهد افتاد تعیین خواهد کرد که آیا مذاکرات بیشتری انجام شود یا نه. هم‌اکنون این نشست سازماندهی شده است. این یک بخش از یک چارچوب یا طرح بزرگتر نیست. این نشستی است برای تعیین اینکه آیا ایرانی‌ها جدی هستند یا خیر.»
در خصوص مدت زمان احتمالی مذاکرات و اینکه آیا آمریکا بر مهلت دو ماهه خود تاکید دارد یا نه، پروفسور «رابرت هانتر» سفیر پیشین آمریکا دز ناتو به خبرنگار تابناک گفته است: با توجه به اینکه رئیس‌جمهور ترامپ به اسرائیل در غزه و احتمالاً کرانه باختری چراغ سبز داده، می‌تواند بگوید که در مقابل نیاز به «فرصت» برای «آزمودن» ایران دارد.
به صورت کلی استراتژی دولت ترامپ که در قالب «صلح از طریق قدرت» دنبال می‌شود در قبال ایران نیز دنبال می‌شود. اما مقاومت ایران نشان دهنده این است که این استراتژی قابلیت کاربست به ایران را ندارد.
در این زمینه سایت «هیل» آمریکا که نزدیک به کنگره این کشور است در تحلیلی نوشته است: «واشنگتن همچنان از سیاست‌های بیش‌از‌حد نظامی برای دستیابی به اهدافی استفاده می‌کند که با زور و قدرت خشن قابل دستیابی نیستند. در واقع، رقابت میان ایالات متحده و ایران نمونه‌ای بارز از نبود ظرافت و درک عمیق در رویکرد نادرست «صلح از طریق قدرت» است.
تهران طی دهه‌ها در مقابل فشار آمریکا، سیاست‌های بازدارنده پیجیده‌ای را در سراسر خاورمیانه و فراتر از آن توسعه داده است. در این مورد، استفاده واشنگتن از «قدرت» تنها باعث جسورتر شدن ایران شده و بالعکس؛ و این چرخه‌ی مرگبار به افزایش تعاملات خشونت‌بار در کشور‌های ثالث انجامیده است.
نمایش تهاجمی قدرت برای برجسته‌سازی برتری نسبی، عملاً تأثیر چندانی در بازداشتن دشمنان ایالات متحده از پیگیری منافع خود—حتی زمانی که این منافع به‌طور کامل با منافع واشنگتن در تضاد هستند—نداشته است. خاورمیانه مملو از نمونه‌های شکست‌خورده مشابه این الگوست، از عراق و سوریه گرفته تا فلسطین و یمن.»
