آینده بدون آب در کمین قم؛ فقط ۵ سال تا جیره‌بندی آب شرب

به گزارش خبرنگار تسنیم از قم، وضعیت منابع آبی و بهره‌برداری بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی در استان قم، زنگ خطری جدی برای محیط زیست و آینده کشاورزی این استان به صدا درآورده است. از یک‌سو بیش از 95 درصد برداشت‌ها از طریق چاه‌های مجاز صورت می‌گیرد، و از سوی دیگر، حدود 2 هزار حلقه چاه غیرمجاز نیز در حال برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی هستند؛ هرچند سهم آن‌ها کمتر از 5 درصد عنوان شده است. 

بر اساس اعلام شرکت آب منطقه‌ای، تاکنون بیش از هزار حلقه از این چاه‌های غیرمجاز پُر و مسلوب‌المنفعه شده‌اند، اما همچنان خطر فرونشست زمین به عنوان بحرانی جدی، زیرساخت‌ها و اراضی کشاورزی استان را تهدید می‌کند.  خبرگزاری تسنیم در قالب پرونده‌ای ویژه، ابعاد مختلف این بحران را بررسی کرده که در ادامه، گفت‌وگوی تفصیلی با محمد احمدی جبلی، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای قم را می‌خوانید:

تسنیم: استان قم چند دشت اصلی دارد و کدام‌یک در وضعیت بحرانی فرونشست قرار گرفته‌اند؟

در استان قم از مجموعه 7 دشت موجود، 5 دشت ممنوعه بحرانی شامل دشت شریف‌آباد، دشت قم_کهک، دشت مسیله، دشت علی‌آباد ساوه و دشت قم_کاشان می‌شود. این دشت‌ها در شرایط نگران‌کننده‌ای قرار دارند.

تسنیم: براساس آخرین آمار، میزان فرونشست زمین در دشت‌های قم چقدر است و کدام دشت در وضعیت وخیم‌تری قرار دارد؟

طبق آماری که سازمان نقشه‌برداری و زمین‌شناسی کشوری در سال 98 ارائه نمود. طبق این آمار میزان فرونشست زمین تمام دشت‌های کشور همچنین دشت‌های قم تعیین شده بود. برای مثال دشت قم_ساوه 27 سانتیمتر در سال، دشت قم_کاشان عدد 11 سانتیمتر در سال فرونشست زمین دارد.

جدیدترین آماری که توسط این سازمان در سال 1403 ارائه شد، عدد و رقم خاصی مطرح نشد؛ و شاید به دلیل وخامت اوضاع این آمار دقیق ارائه نشد. در این آمار تنها دشت‌های با فرونشست زمین بالا مشخص و معرفی شده‌اند. در استان قم 3 دشت قم_ساوه، قم_کاشان و دشت قم_کهک به عنوان دشت‌های با فرونشست بالا معرفی شده است. دشت قم_ساوه یقینا در وضعیت بحرانی‌تری قرار گرفته است.

باتوجه به وخامت شرایط، متأسفانه مدیران استانی حساسیت لازم نسبت به این مسئله بحرانی ندارند و مستلزم این است که به طور ویژه به این موضوع ورود پیدا شود. مسؤلان استان می‌بایست پای کار بیایند و با مدیریت مصرف آب بخصوص جلوگیری از برداشت‌های بیش از حد از منابع آب زیرزمینی به ما کمک کنند. اطلاع‌رسانی و استفاده از ابزار قانونی در زمینه جلوگیری از برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، قطعا می‌تواند از اتفاقات فاجعه‌بار ناشی از فرونشست زمین و بحران منطقه‌ای پیشگیری کند.

تسنیم: در زمینه برخورد با چاه‌های غیرمجاز چه اقداماتی صورت گرفته و برنامه فعلی شما چیست؟

ما تا به امروز 3 هزار و 670 چاه غیرمجاز را شناسایی کرده‌ایم، که طی سال‌های اخیر اقدامات خوبی در راستای مسدود کردن آن‌ها انجام شد. از این رقم هزار و 450 حلقه چاه غیرمجاز را پلمپ و مسدود المنفعه کردیم. امسال با حمایت بسیار خوب مدیرکل دادگستری استان قم درحال دریافت دستور قضایی هستیم تا بزودی مسئله پلمپ و پر کردن چاه‌های غیرمجاز با قوت بیشتر از گذشته شروع خواهد شد.

از همین‌جا به صاحبان چاه‌های غیرمجاز اخطار می‌دهم، خودشان اقدام به خروج منصوبات‌ داخل چاه‌ها کنند و نسبت به پرکردن آن اقدام کنند. در غیر این صورت مشمول جرائم قانونی خواهند شد.

تسنیم: چه میزان از آب مصرفی استان از چاه‌های غیرمجاز یا فاقد کنتور تأمین می‌شود؟

در زمینه مصارف غیرمجاز، با 2 موضوع برداشت غیرمجاز از چاه‌های مجاز و برداشت غیرمجاز از چاه‌های غیرمجاز روبرو هستیم. برداشت غیرمجاز از چاه‌های مجاز استان سالانه 180 میلیون متر مکعب بویژه در سال آبی گذشته می‌باشد و برآورد ما این است که 21 میلیون متر مکعب برداشت غیرمجاز از چاه‌های غیرمجاز درحال اتفاق است. بنابراین رقمی بزرگی معادل بیش از 200 میلیون متر مکعب از چاه‌های استان برداشت می‌شود.

در یک مقایسه می‌توان گفت؛ مجموع مصرف شرب کل استان قم 150 میلیون متر مکعب است، درحالی که برداشت‌های غیرمجاز در استان بیش از 200 میلیون متر مکعب می‌باشد. این یعنی بیش از نیاز مصارف شرب استان، برداشت غیرمجاز صورت می‌گیرد. 

تسنیم: با برداشت غیرمجاز برخی صنایع و نهادها چگونه برخورد شده است؟

مواردی که تاکنون به عنوان برداشت‌های غیرمجاز شناسایی شده‌اند، با دستور قضایی برخورد شده است. با این گونه موارد در سال جاری و سال‌های آینده نیز بشدت بخورد خواهد شد و اجازه برداشت غیرمجاز از چاه‌های استان را نخواهیم داد. 

تسنیم: برنامه‌ای برای تنوع‌بخشی به منابع تأمین آب استان دارید؟

در بحث تنوع‌بخشی می‌بایست منبع آب دیگری وجود داشته باشد. در گذشته یکی از مباحثی که مطرح شد انتقال آب دریا بود. انتقال آب دریا شاید برای صنعت صرفه اقتصادی داشته باشد، اما برای مصارف شرب و ابزار کشاورزی تحت هیچ عنوان توجیه اقتصادی ندارد، کمااینکه کسی به دنبال آن نیز نخواهد رفت. حجم مصارف آب کشاورزی بسیار بالاست.

این طرح در زمینه شرب نیز مقرون به صرفه نیست، چراکه هر مترمکعب آبی که باید در کنار دریا شیرین‌سازی شود و سپس انتقال پیدا کند، حداقل بین 3 تا 4 یورو هزینه خواهد داشت. درحال حاضر مردم بابت آب شرب خود حدود 1000 تومان هزینه پرداخت می‌کنند. با اجرای طرح انتقال آب دریا قیمت آب مصرفی بین 300 تا 400 هزار تومان افزایش پیدا می‌کند. طبیعتا دولت و مردم قادر به پرداخت چنین هزینه‌ای نخواهند بود.

در استان قم بواسطه اینکه منبع آبی دیگری وجود ندارد، می‌بایست منابع آب موجود را مدیریت کنیم. منابع آب انتقالی که از سایر استان‌ها در گذشته به قم منتقل می‌شدند نیز به دلیل خشکسالی و احداث سد و بندها از دست رفته است.

کلید عبور از بحران کم‌آبی و تاب‌آوری استان 3 مورد است. مهم‌ترین آن اجرای طرح علاج‌بخشی است که نیازمند آن است با سرعت بیشتری انجام گیرد تا بتوانیم تخصیص واقعی خود را از سرشاخه‌های دز انتقال دهیم. موضوع مدیریت تقاضا می‌بایست در سطح تصمیم‌گیران ارشد استان پیگیری شود؛ هچنین مدیریت مصرف نیز در تمامی مصارف ازجمله شرب، کشاورزی، صنایع و فضای سبز نیازمند همراهی جدی در تمام حوزه‌ها است.

تسنیم: چه میزان از منابع آبی استان صرف کشاورزی می‌شود؟

در سال آبی گذشته 1402_1403 حدود 520 میلیون متر مکعب از منابع آب زیرزمینی و 46 میلیون متر مکعب از منابع آب سطحی، مجموعا 565 میلیون متر مکعب صرف بخش کشاورزی شده است. این عدد بزرگ بیش از پروانه برداشت کشاورزان است، در صورتی که حجم مجاز در پروانه‌های برداشت کشاورزان 300 میلیون متر مکعب می‌باشد. بنابراین بیش از 265 میلیون متر مکعب مازاد بر پروانه استفاده شده است. 

میزان تغذیه منابع آب زیرزمینی استان 450 میلیون متر مکعب بوده است و اگر بخواهیم نسبت به آن نیز محاسبه کنیم حدود 115 میلیون متر مکعب مازاد در بخش کشاورزی مصرف شده است‌. این حجم از برداشت قطعا به فرونشست زمین و کاهش سطح آب‌های زیرزمینی کمک می‌کند.

تسنیم: افق 5 تا 10 سال آینده برای منابع آبی استان چگونه ترسیم شده است؟

استان قم مهاجرپذیر است و سالانه 34 هزار نفر به قم مهاجرت می‌کنند و ساکن می‌شوند. این استقرار، بین 2 تا 2.5 میلیون متر مکعب به نیاز آبی استان اضافه می‌کند. باوجود بحران آبی موجود، پاسخگویی این میزان ورودی به استان کار راحتی نیست. ناگزیریم در مدیریت تقاضا توسعه بی‌رویه نداشته باشیم، و در مدیریت مصرف آنچه در اختیار داریم را درست استفاده کنیم‌.

اگر روند کنونی مصرف ادامه پیدا کند برای 5 سال آینده جیره‌بندی آب‌ شرب را پیش‌بینی می‌کنم. در برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی نیز همینطور خواهد بود، در صورت عدم مدیریت برداشت در دشت علی‌آباد قم طی 10 تا 15 سال آینده تمام منابع آب زیرزمینی را استفاده خواهیم کرد و دیگر آبی وجود نخواهد داشت و بحث فرونشست شدت بیشتری پیدا خواهد کرد. به همین ترتیب، می‌توان گفت؛ تا 10_15 سال آینده تخلیه سرزمینی را خواهیم داشت.

تسنیم: برنامه شما برای تاب‌آورسازی استان در برابر بحران آب چیست؟ 

مدیریت مصرف، مدیریت تقاضا جزو برنامه‌هایی است که می‌بایست برای تاب‌آوری استان در برابر بحران آب در دستورکار قرار بگیرد. اجرای طرح علاج‌بخشی با تحقق اعتباری بالغ بر 2 تا 3 همت، در افق طولانی‌تر حداقل 2 سال محقق خواهد شد. 

تسنیم: وضعیت آب استان برای تابستان امسال چگونه است؟

تمام سعی ما بر این است که تابستان امسال را بسلامت طی کرده و دچار قطعی آب نشویم. چنانچه در مدیریت مصرف دقت لازم اتخاذ شود تلاش می‌کنیم‌ افت کیفیت نیز نداشته باشیم. اگر مصارف از حد معمول فراتر رود، شاید قطع آب نداشته باشیم، اما افت کیفیت آب را تجربه خواهیم کرد.

مصاحبه از اسما صادقی

انتهای پیام/