جای خالی نقشه‌ راه جامع برای ترویج تدبر در قرآن

گروه فرهنگی خبرگزاری تسنیم – مریم مرتضوی؛ قرآن کریم در آیات متعددی، از جمله در سوره محمد (ص) آیه 24 مؤمنان را به «تدبر» در آیات الهی فرا می‌خواند: «أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَىٰ قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا؛ آیا در قرآن تدبر نمی‌کنند یا بر دل‌هایشان قفل‌هایی زده شده است؟»

تدبر در قرآن، صرفاً یک توصیه اخلاقی یا عمل فردی نیست، بلکه یک فریضه فکری، اجتماعی و تمدنی است که ریشه در متن قرآن دارد و رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز بارها و به طور خاص، بر احیای آن در جامعه اسلامی تأکید داشته‌اند. ایشان در سخنرانی‌های متعدد، از جمله در دیدار با جامعه قرآنی کشور، فرموده‌اند: «آن کسانى که با قرآن مرتبطند، تدبر در قرآن را، تدبر در معانى قرآن را، تعمق در مفاهیم قرآنى را هدف خودشان قرار بدهند.»

تدبر؛ حلقه گمشده انس با قرآن

در سال‌های گذشته، تلاش‌های گسترده‌ای برای توسعه آموزش تلاوت، حفظ و مفاهیم قرآن در کشور انجام شده است. با این حال، آن‌گونه که باید و شاید، موضوع «تدبر سازمان‌یافته در قرآن» در سطوح عمومی، دانشگاهی و حوزوی نهادینه نشده است.

بسیاری از فعالیت‌های قرآنی در مرحله «شکل» باقی مانده‌اند و ورود به «محتوا» و عمق پیام‌های الهی، نیازمند تحولی جدی در نگاه، ساختار و برنامه‌ریزی قرآنی کشور است.

نهادهای مسئول تدبر در قرآن؛ فعالیت‌ها و کاستی‌ها

برخی نهادهای رسمی و مردمی کشور در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای ترویج تدبر در قرآن انجام داده‌اند. به عنوان مثال سازمان دارالقرآن الکریم وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی است و یکی از متولیان اصلی فعالیت‌های قرآنی کشور به شمار می‌رود. در کنار آموزش تلاوت و مفاهیم، این سازمان طرح‌هایی با محوریت تدبر نیز اجرا کرده است، اما اغلب در سطح محدود، منطقه‌ای و غیرپیوسته باقی مانده‌اند.

همچنین معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برخی جشنواره‌ها، نشست‌ها و تولیدات محتوایی با موضوع تدبر برگزار و منتشر کرده، اما به دلیل محدودیت منابع و عدم هم‌افزایی با سایر نهادها، نتوانسته است نقش راهبردی و جریان‌ساز ایفا کند.

مرکز فرهنگ و معارف قرآن (پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی – دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم)  نیز یکی از معدود مراکز پژوهشی کشور است که به طور تخصصی در حوزه مفاهیم و تفاسیر قرآن کار می‌کند. این مرکز تولیدات علمی ارزشمندی در زمینه تدبر، تفسیر موضوعی و کاربردی ارائه داده، اما دسترسی عمومی به این محتواها هنوز محدود است.

در عین حال، در حالی که حوزه‌های علمیه مأموریت اصلی در تفسیر و معرفت قرآنی دارند، اما آموزش تدبر کاربردی در برنامه رسمی دروس جایگاه کمرنگی دارد. البته فعالیت‌هایی مستقل و خلاقانه از سوی برخی اساتید صورت گرفته که قابل توسعه است.

نهادهایی مانند «مؤسسه تدبر در کلام وحی» و «مؤسسه مبین» از جمله فعالان شاخص در حوزه آموزش عمومی تدبر هستند. این نهادها دوره‌های حضوری و مجازی، کتاب‌ها و کارگاه‌های ویژه نوجوانان و بزرگسالان برگزار می‌کنند، اما توسعه آن‌ها با موانعی همچون فقدان حمایت رسمی و محدودیت زیرساخت مواجه است.

جای خالی نقشه‌ راه جامع ملی برای ترویج تدبر در قرآن

با وجود وجود ظرفیت‌های گسترده نهادی و مردمی، تاکنون یک نقشه‌ راه جامع ملی برای ترویج تدبر در قرآن تدوین نشده است. نهادها پراکنده، بدون هم‌افزایی و گاهی با نگاه سنتی به آموزش مفاهیم، فعالیت می‌کنند. در حالی‌که تدبر نیازمند نگاه تحول‌گرا، کاربردی و پیوندخورده با نیازهای اجتماعی روز است. تدبر، پلی است میان تلاوت و عمل؛ حلقه‌ای که اگر ایجاد نشود، انس با قرآن به سطحی‌نگری ختم خواهد شد.

در این راستا، تدوین سند ملی تدبر در قرآن با مشارکت شورای توسعه فرهنگ قرآنی، حوزه‌های علمیه، وزارت علوم، آموزش و پرورش و نهادهای فرهنگی می‌تواند در این مسیر راهگشا باشد.

همچنین از طریق تولید بسته‌های آموزشی تدبر برای گروه‌های مختلف سنی با زبان ساده، گرافیک قوی و روایت‌محور و نیز  ایجاد واحد درسی تدبر در قرآن در دانشگاه‌ها و حوزه‌ها به صورت رسمی می‌توان زمینه را برای ترویج تدبر در قؤآن فراهم کرد.

رونق‌بخشی به دوره‌های تربیت مربی تدبر با حمایت نهادهای دولتی، گسترش رسانه‌های تخصصی تدبر محور در فضای مجازی و برگزاری جشنواره‌های مردمی تدبر در قرآن با مشارکت نوجوانان، معلمان و فعالان فرهنگی راهکارهای دیگر در این زمینه به حساب می‌آیند.

مطالبه رهبر معظم انقلاب درباره تدبر در قرآن، تنها یک توصیه اخلاقی نیست، بلکه راهبردی بنیادین برای شکل‌گیری جامعه‌ای قرآنی و تمدنی‌سازی بر پایه وحی به حساب می‌آید. تحقق این مطالبه، نیازمند هم‌افزایی نهادها، تربیت مربیان، تحول در محتوای آموزشی و نگاه هوشمندانه رسانه‌ای است.

در روزگاری که از همه سو با هجمه‌های فرهنگی و فکری مواجه هستیم، تنها بازگشت به «تفکر قرآنی» و «تدبر عمیق» می‌تواند ما را در مسیر حق، مقاومت و رشد هدایت کند.

انتهای پیام/