فاجعه در پروژه تکثیر یوز/ وقتی فرزندان «ایران» ‌می‌میرند!

اخیراً مدیر کل حفاظت محیط زیست استان سمنان اعلام کرده است که با توجه به مشاهده "چندین ضایعه در رحم و شاخ‌های رحم" یوزپلنگ ماده "ایران"، احتمال بارداری موفقیت‌آمیز آن به شدت کاهش یافته است.

به گزارش خبرگزاری تسنیم از سمنان، این بررسی‌ها در یک سونوگرافی با حضور پیتر کالدول، دامپزشک بین‌المللی انجام شده است. این خبر نگرانی‌ها درباره آینده پروژه تکثیر در اسارت را افزایش داده است، چرا که "ایران" یکی از معدود یوزپلنگ‌های ماده موجود در اسارت است.

سعید یوسف‌پور، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان، با اعلام خبر وجود ضایعات در رحم «ایران»، احتمال بارداری این یوزپلنگ را به شدت کاهش یافته عنوان کرد. این خبر، ضربه‌ای بزرگ به امیدهای فعالان محیط زیست و مسئولان پروژه وارد کرده است.

احتمال باردار نشدن «ایران»، یوزپلنگ ماده ایرانی، زنگ خطری جدی برای پروژه تکثیر در اسارت این گونه ارزشمند به صدا درآورده است. در حالی که تلاش‌ها برای حفظ یوزپلنگ ایرانی در زیستگاه‌های طبیعی با چالش‌های فراوانی روبه‌رو است.

تاریخچه پروژه تکثیر در اسارت

یوزپلنگ ایرانی (آسیایی) یکی از در خطرانقراض‌ترین گونه‌های جانوری جهان است که تنها جمعیت باقیمانده آن در بیابان‌های مرکزی ایران زیست می‌کند. بر اساس آخرین آمارها، تعداد این گونه به کمتر از 20 فرد در طبیعت کاهش یافته است . این وضعیت بحرانی باعث شده تا پروژه تکثیر در اسارت به عنوان یکی از راهکارهای نجات این گونه مطرح شود، اما این پروژه با چالش‌های جدی مواجه بوده است.

پروژه تکثیر یوزپلنگ ایرانی در اسارت برای اولین بار در دنیا در پارک ملی توران در استان سمنان آغاز شد. این پروژه با هدف افزایش جمعیت یوزها و حفظ تنوع ژنتیکی آنها طراحی شده بود . در سال 1401، یوزپلنگ ماده‌ای به نام "ایران" پس از جفتگیری با یوز نر "فیروز"، سه توله به دنیا آورد که متأسفانه همه آنها تلف شدند. مرگ این توله‌ها به دلیل مشکلاتی مانند نقص مادرزادی، عدم تغذیه از شیر مادر و لخته شدن شیر در دستگاه گوارش رخ داد .

اما امروز این پروژه به عنوان یک راهکار مکمل برای افزایش جمعیت این گونه در معرض خطر انقراض مطرح شده بود. اما اکنون، با کاهش احتمال باروری «ایران»، سوالات جدی‌تری درباره کارآمدی و آینده این پروژه مطرح می‌شود.

پروژه تکثیر در اسارت یوزپلنگ ایرانی با هدف افزایش جمعیت این گونه در شرایط کنترل شده و سپس بازگرداندن آن‌ها به طبیعت آغاز شد. اما تاکنون، این پروژه با موانع و چالش‌های متعددی روبرو بوده است.

نگاهی به سابقه تلاش‌ها برای تکثیر یوزپلنگ در اسارت نشان می‌دهد که این امر، کار ساده‌ای نیست. در سطح جهانی، تلاش‌های متعددی برای تکثیر یوزپلنگ در باغ‌وحش‌ها و مراکز تحقیقاتی انجام شده است، اما نتایج اغلب ناامیدکننده بوده است. تکثیر یوزپلنگ در اسارت نیازمند شرایط بسیار خاص و تخصصی است که تأمین آن‌ها دشوار است.

پروژه‌های مشابه در دیگر نقاط جهان نیز با مشکلات عدیده‌ای روبرو بوده‌اند. استرس ناشی از اسارت، مشکلات ژنتیکی و عدم تطابق با محیط جدید، از جمله عواملی هستند که می‌توانند مانع موفقیت این پروژه‌ها شوند.

انتقادات به روش‌های اجرایی پروژه/ زنده‌گیری یوزهای وحشی

یکی از انتقادات اصلی به پروژه تکثیر در اسارت زنده‌گیری یوزهای بالغ از طبیعت مانند "فیروز" بوده است. کارشناسان معتقدند حذف حتی یک یوز نر بالغ از جمعیت وحشی که تعداد آن بسیار محدود است، می‌تواند تأثیر منفی بر بقای این گونه داشته باشد . همچنین، شانس موفقیت تکثیر در اسارت بسیار پایین ارزیابی می‌شود.

مشکلات فنی و کمبود امکانات

پروژه با کمبود امکانات و تجهیزات تخصصی مواجه بوده است. به عنوان مثال، توله‌های متولد شده در اسارت به دلیل عدم توانایی مادر در مراقبت از آنها و نبود شیر مناسب با کیفیت کافی تلف شدند . این موضوع نشان‌دهنده ضعف در برنامه‌ریزی و پیش‌بینی شرایط اضطراری است.

تمرکز نادرست روی اسارت به جای حفاظت از زیستگاه

بسیاری از کارشناسان معتقدند اولویت باید به حفاظت از زیستگاه‌های طبیعی و یوزهای وحشی داده شود، نه تکثیر در اسارت. تخریب زیستگاه‌ها، کاهش طعمه‌ها و تصادفات جادویی از عوامل اصلی کاهش جمعیت یوزها هستند که توجه کمتری به آنها شده است .

تلاش‌های اخیر برای نجات پروژه

با وجود همه مشکلات، مسئولان محیط زیست تلاش می‌کنند تا پروژه را با کمک متخصصان بین‌المللی مانند پیتر کالدول ادامه دهند. توسعه و استانداردسازی جایگاه‌ها، استفاده از فناوری‌های جدید مانند "چیتا ران" و تقویت تیم تخصصی از جمله این اقدامات است.

با وجود این چالش‌ها، برخی از فعالان محیط زیست بر این باورند که پروژه تکثیر در اسارت یوزپلنگ ایرانی همچنان می‌تواند به عنوان یک راهکار مکمل برای حفظ این گونه ارزشمند مورد توجه قرار گیرد. آن‌ها معتقدند که با بهبود شرایط نگهداری، افزایش دانش و تجربه تیم پروژه و بهره‌گیری از تجربیات سایر کشورها، می‌توان به نتایج بهتری دست یافت.

در مقابل، برخی دیگر از کارشناسان معتقدند که تمرکز اصلی باید بر حفظ زیستگاه‌های طبیعی یوزپلنگ و کاهش تهدیدهای موجود در این زیستگاه‌ها باشد. آن‌ها بر این باورند که پروژه تکثیر در اسارت، یک راهکار پرهزینه و کم‌بازده است که منابع مالی و انسانی را از تلاش‌های اصلی برای حفظ یوزپلنگ در طبیعت منحرف می‌کند.

برخی منتقدان معتقدند شرایط نگهداری یوزپلنگ‌ها در مرکز تکثیر، استاندارد نیست و این موضوع می‌تواند بر سلامت و باروری آن‌ها تأثیر منفی بگذارد.

علاوه بر این، برخی دیگر از منتقدان بر این باورند که پروژه تکثیر در اسارت، یک راه‌حل موقت است و نمی‌تواند جایگزین تلاش‌های واقعی برای حفظ یوزپلنگ در طبیعت شود. آن‌ها معتقدند که تا زمانی که تهدیدهای اصلی علیه یوزپلنگ‌ها در زیستگاه‌های طبیعی برطرف نشود، بازگرداندن یوزپلنگ‌های متولد شده در اسارت به طبیعت، امکان‌پذیر نخواهد بود.

آینده نامشخص یوزپلنگ ایرانی

با توجه به مشکلات جسمی "ایران" و چالش‌های فنی پروژه، آینده تکثیر یوزپلنگ ایرانی در اسارت نامشخص به نظر می‌رسد. از یک سو، کاهش شدید جمعیت یوزها در طبیعت فشار زیادی برای ادامه پروژه ایجاد می‌کند و از سوی دیگر، موفقیت‌آمیز نبودن تلاش‌های قبلی شک‌های جدی درباره کارایی این روش ایجاد کرده است.

در این میان، اظهارات مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان مبنی بر مطلوب بودن وضعیت اسپرم «فیروز»، یوزپلنگ نر، و تلاش برای آماده‌سازی سه ماده جوان دیگر برای تولیدمثل، نشان می‌دهد که مسئولان پروژه همچنان به تکثیر در اسارت امیدوار هستند.

همچنین، حضور پیتر کالدول، دامپزشک بین‌المللی، به عنوان سوپروایزر طرح، می‌تواند به بهبود روند کار و افزایش احتمال موفقیت پروژه کمک کند.

در نهایت، آینده پروژه تکثیر در اسارت یوزپلنگ ایرانی در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. که لازم است مسئولان پروژه، ضمن بررسی دقیق نتایج حاصل شده و ارزیابی انتقادی از نقاط قوت و ضعف پروژه، تصمیمات جدیدی برای ادامه راه اتخاذ کنند.

نیاز به بازنگری در استراتژی‌ها

تمرکز بیشتر بر حفاظت از زیستگاه‌های طبیعی، کاهش تهدیدات انسانی و افزایش طعمه‌های طبیعی یوزها می‌تواند تأثیر بیشتری در نجات این گونه داشته باشد. در عین حال، اگر پروژه تکثیر در اسارت ادامه یابد، باید با برنامه‌ریزی علمی‌تر، استفاده از تجربیات بین‌المللی و تأمین منابع کافی همراه باشد. آینده یوزپلنگ ایرانی به عنوان نماد حیات وحش ایران در گرو تصمیم‌های عاقلانه و اقدامات فوری است و باید به آن توجه ویژه شود.